biologia

Co jadali nasi przodkowie, co jadamy my, jak się zmieniały i jakim zmianom nadal podlegają odmiany uprawne, i czy ma to znaczenie dla środowiska i życia człowieka? Zapraszamy do uczestnictwa w kolejnym spotkaniu przyrodniczym, podczas którego uczestnicy dowiedzą się jakie odmiany pszenicy były uprawiane za czasów Słowian, jak smakowały jabłka sto lat temu, a do tego wszystkiego własnoręcznie przygotują przepyszne strawy. Projekt edukacyjny „Ogrodowe odkrywanie, czyli jak zdobyć wiedzę o przyrodzie i z niej korzystać – ekologiczne spotkania z multimediami w tle w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego” jest współfinansowany przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie.

Wycieczka poświęcona będzie realizacji projektu pt. "Kampinoskie Bagna", finansowanego ze środków Funduszu Life, którego celem jest zapewnienie właściwego stanu siedlisk mokradłowych obszaru Natura 2000 „Puszcza Kampinoska”. W ramach projektu wykonaliśmy około 30 budowli spowalniających odpływ wody. Niektóre z nich zaprezentujemy w czasie spaceru. Ponadto wspomnimy o powstaniu i budowie kampinoskich wydm oraz historii tego terenu.

Trasa wycieczki: przejście żółtym szlakiem (Sejmikowa Droga) do Mogilnego Mostku, następnie czerwonym szlakiem na południe do cmentarza w Palmirach oraz czarnym szlakiem (Graniczną Drogą, a następnie Kościelną Drogą) do parkingu we wsi Palmiry.

Trasa ma kształt pętli, długość około 15 km.

Zapraszam wszystkich, którzy czują się na siłach przejść taki dystans po drogach leśnych.

Bakterie to maleńkie organizmy, których nie widzimy gołym okiem, tzw. mikroorganizmy. O ich obecności często możemy się przekonać; mogą być naszymi wrogami, gdyż są przyczyną wielu chorób (angina, borelioza, próchnica, tężec), ale także sprzymierzeńcami, ponieważ pomagają np. w produkcji szczepionek i leków, kiszonych ogórków, produktów mlecznych, kosmetyków czy w oczyszczaniu ścieków.

Bakterie wykorzystuje się również w nauce, jako organizmy modelowe w badaniach, a także w przemyśle, jako narzędzia do wytwarzania pożądanych substancji. Takie zastosowanie bakterii jest możliwe dzięki poznaniu ich fizjologii i materiału genetycznego oraz rozwojowi biologii molekularnej.

Na warsztatach uczestnicy zapoznają się z pracą w laboratorium, w którym przedmiotem badań są bakterie. Dowiedzą się, że są one najliczniejszą i wszędobylską grupą organizmów żywych na Ziemi, że mogą się poruszać, produkować pożyteczne enzymy i inne związki chemiczne, tworzyć kolonie oraz porozumiewać się ze sobą. Podczas warsztatów uczestnicy „pokolorują” bakterie i zobaczą je pod mikroskopem, wyhodują „własne” mikroorganizmy, a także przeprowadzą eksperyment z wykorzystaniem enzymu produkowanego przez bakterie i zobaczą skutki jego aktywności.

Krew u ssaków oraz hemolimfa u owadów, pomimo różnic w budowie pełnią bardzo podobne funkcje w organizmie. We krwi wyróżnia się trzy typy komórek: erytrocyty (krwinki czerwone), leukocyty (krwinki białe) oraz trombocyty (płytki krwi). Główną rolą erytrocytów jest transport tlenu w organizmie. Nie mają one jądra komórkowego, a charakterystycznym białkiem dla nich jest hemoglobina. Właśnie to białko sprawia, że krew ssaków ma kolor czerwony. Leukocyty biorą udział w reakcjach obronnych organizmu przed infekcją. Niektóre z nich potrafią wchłaniać chorobotwórcze bakterie, wirusy oraz grzyby, inne natomiast wytwarzają szereg substancji, które mobilizują układ immunologiczny. Trombocyty odpowiadają za krzepnięcie krwi. Wszystkie komórki krwi zawieszone są w płynie zwanym osoczem, który stanowi ok 55% objętości. Hemolimfa owadów ma kolor jasno-żółty. Zawiera w swoim składzie komórki nazywane hemocytami charakteryzujące się różnorodnością form morfologicznych. Hemolimfa pełni wiele funkcji: jest rezerwuarem wody, rozprowadza składniki pokarmu, przenosi produkty przemiany materii, transportuje hormony i enzymy, neutralizuje substancje toksyczne, bierze udział w procesach krzepnięcia i gojeniu ran, chroni organizm przed infekcjami.

Uczestnicy zajęć samodzielnie przygotują preparaty mikroskopowe z krwi ssaków oraz hemolimfy owadów. Zostaną one utrwalone oraz zabarwione przy pomocy metody Pappenheima. Uczniowie samodzielnie pobiorą hemolimfę z wybranych owadów (larw i osobników dorosłych). Barwione rozmazy będą oglądane pod mikroskopem, co pozwoli porównać komórki krwi z hemocytami. Zajęcia praktyczne będą poprzedzone krótką prelekcją obejmującą zagadnienia teoretyczne oraz instrukcję wykonania doświadczenia.

W parazytologii stosuje się wiele metod w celu identyfikacji i prawidłowego oznaczania pasożytów. Wykonywanie preparatów stałych z pasożytów jest odmienne dla nicieni i tasiemców. Aby dokładnie określić gatunek tasiemca stosuje się odpowiednie barwienie, które ma na celu uwidocznienie charakterystycznej budowy wewnętrznej pasożyta i tym samym poprawne określenie przynależności gatunkowej. Przed barwieniem preparatu należy go najpierw odpowiednio przygotować, aby preparat był dobrze rozpłaszczony i odpowiedniej grubości. Identyfikacji dokonuje się przy użyciu specjalnych kluczy do oznaczania helmintów. Samo oznaczenie może być skomplikowane ale daje wielką satysfakcję osobie wykonującej preparaty. Na zajęciach będzie można zobaczyć również wiele gotowych preparatów parazytologicznych.

W trakcie pokazu przedstawimy podstawowe techniki biologii molekularnej. Za pomocą gry zaprezentujemy najmłodszym w prosty sposób zagadnienia, które na pierwszy rzut oka mogą wydawać się skomplikowane.

Choroby neurozwyrodnieniowe przebiegające z otępieniem są ważnym problemem społeczno-medycznym, dotyczą bowiem znacznej części społeczeństwa w wieku podeszłym i są, ze względu na starzenie się społeczeństwa i przedłużanie średniej przeżycia, zjawiskiem nasilającym się. Zmiany neurodegeneracyjne w komórkach nerwowych są częstym objawem wielu chorób ośrodkowego układu nerwowego, takich jak choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne (ALS), tauopatie, urazy i udary mózgu oraz epilepsja, w których głównym czynnikiem ryzyka jest wiek. Schorzenia te są bardzo wyniszczające dla organizmu i często kończą się śmiercią pacjentów, są też bardzo kosztowne w leczeniu.

Celem wykładu jest zastanowienie się, czy mózg może starzeć się dobrze lub źle, jakie są „biologiczne” mity starzenia się i czy fizjologiczne i patologiczne starzenie się układu nerwowego to dwa odrębne procesy. Będzie też próbą odpowiedzieć na szereg kolejnych pytań: jakie są główne zmiany związane z wiekiem w fizjologii układu nerwowego i czym różnią się od zmian strukturalnych i czynnościowych w stanach chorobowych, czy proces starzenia się mózgu jest wynikiem zaburzenia komunikacji wewnątrz neuronów, jak proces starzenia się mózgu upośledza nasze zdolności poznawcze, czy możemy liczyć na dobroczynne działanie substancji własnych mózgu w procesie starzenia się, czy mózg zawiera rezerwy czynnościowe mogące chronić nas przed patologicznym starzeniem się, co do poznania i zrozumienia procesów starzenia się mózgu wnoszą badania na zwierzętach. I wreszcie najważniejsze, co możemy zrobić, aby utrzymać nasze zdolności intelektualne mimo starzenia się oraz jaka jest teraźniejszość i przyszłość terapii wówczas, gdy jednak dochodzi do rozwoju chorób otępiennych?

Uczestnicy warsztatów będą mieli okazję odwiedzić laboratorium, w którym hodowane są komórki, a także własnoręcznie wykonają doświadczenie z wykorzystaniem komórek macierzystych. Na zakończenie przeprowadzimy quiz.

Starzenie się to proces dotyczący wszystkich narządów, który skutkuje pogorszeniem funkcjonowania całego naszego organizmu. Proces ten nie oszczędza również mózgu, który jest jednym z najważniejszych organów organizmu, gdyż steruje skomplikowanymi reakcjami i procesami życiowymi. Starzenie się mózgu i całego układu nerwowego to proces skomplikowany i postępujący, prowadzący ostatecznie do spadku funkcji ruchowych, czuciowych oraz poznawczych człowieka. Pomimo przytaczanego często w literaturze stwierdzenia, że deficyty poznawcze ujawniają się dopiero po 60-tym roku życia, wiele wyników eksperymentalnych wskazuje, że w rzeczywistości zaczynają się one o wiele wcześniej, niektóre nawet w okolicach 40-go roku życia.

Przebieg procesu starzenia się układu nerwowego jest wypadkową progra­mu genetycznego i uwarunkowanych środowiskowo wielokierunkowych zmian na poziomie molekularnym. Zmiany anatomiczne i funkcjonalne, które możemy obserwować w starzejącym się mózgu, są niejednorodne i specyficzne dla poszczególnych jego obszarów. Dotyczą one m.in. objętości tkanki mózgu, gęstości i liczby komórek nerwowych, a także ich morfologii; liczby połączeń między komórkami nerwowymi oraz efektywności komunikacji pomiędzy nimi.

W czasie wykładu przeanalizujemy zmiany jakie obserwowujemy w starzejącym sie układzie nerwowym i ich konsekwencje. Zadamy równiez pytania: czy są one nieuchronne? Czy w jakiś sposób możemy pracować nad sprawnością i efektywnością starzejącego się układu nerwowego

1. NEURO

Świecący świat

Zjawisko fluorescencji i właściwości cieczy nienewtonowskiej

Neuron

Tajniki przekaźnictwa pomiędzy neuronami i organizację układu nerwowego.

Poukładaj swój Mózg

Trójwymiarowy model mózgu, funkcje jakie pełnią jego elementy.

1. POSZUKIWANIE ZAGINIONEGO SZCZURA

Wykrywanie śladów

Procedura zbierania śladów biologicznych: pobieranie DNA, wykrywanie moczu.  

Biologia od kuchni: dlaczego szczur jest szczurem a nie bananem?

Izolacja DNA z banana.

Jak rozdzielić DNA?

Próbki z DNA na żelu i rozdzielanie DNA (transiluminatora UV).

Jaki jest Twój niepowtarzalny wzór?

Identyfikacja osobnika przy pomocy wyizolowanego DNA. Przeźrocza z wynikami analizy

. Jak rozpoznać zaginionego osobnika?

Za pomocą przeźrocza ze wzorem genetycznym poszukamy zagubionego szczura. Nagroda za dopasowanie

1. POZNAJ ŻYCIE MRÓWEK

Różne gatunki mrówek w gniazdach obserwacyjnych i poznanie interakcji społecznych. Struktura i funkcjonowanie mrowiska.   

Do niedawna większość badań nad biologicznym podłożem uzależnień prowadzonych na zwierzętach, skupiała się na jednym, wybranym aspekcie zachowania związanego z zażywaniem substancji uzależniającej. W ostatnich latach pojawiły się kompleksowe, tzn. uwzględniające różne aspekty choroby, zwierzęce modele uzależnienia. W czasie wykładu zostanie wyjaśnione, z czego wynika konieczność stosowania modeli zwierzęcych w badaniach nad biologicznymi przyczynami chorób psychicznych.  Zostaną także omówione kompleksowe modele uzależnień, w tym model stosowany w naszym laboratorium. Na koniec zostaną przedstawione wyniki badań eksperymentalnych, prowadzonych przy użyciu tego modelu, nad biologicznym podłożem uzależnienia od alkoholu

Regeneracja to niezwykły proces prowadzący do odbudowy prawidłowej struktury mięśni szkieletowych, po uszkodzeniu mechanicznym lub wynikającym z miopatii. Podczas wykładu zostaną zaprezentowane najnowsze doniesienia naukowe dotyczące regeneracji mięśni i badań nad wspomaganiem tego procesu oraz mobilizacji komórek macierzystych do uszkodzonej tkanki.

Rozwój cywilizacji ludzkiej od samego początku związany był z rzekami. Doliny rzeczne zapewniały swoim mieszkańcom, zarówno ludziom, jak i innym organizmom, zaspokojenie wszystkich podstawowych potrzeb. Dostarczały wody, żywności, możliwości łatwego transportu i skutecznego pozbywania się zanieczyszczeń. Jak każda naturalna i nieprzewidywalna siła rodziły też rozmaite zagrożenia. Nie dziwią więc próby ich spektakularnego ujarzmiania. Nie dziwią również próby wykorzystania rzek do całkiem nowych celów, adekwatnych do aktualnych potrzeb nadrzecznych społeczności. Dynamiczny rozwój wiedzy na temat funkcjonowania rzecznych ekosystemów ukazuje jednak bezsensowność znaczącej części tradycyjnych sposobów gospodarowania nimi. Podczas spotkania porozmawiamy o tym, jak gospodarować rzekami, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo i zmaksymalizować wynikające z tego korzyści.

Podczas Pikniku przeprowadzimy:

• gry i zabawy ruchowe,
• rozpoznawanie głosów i tropów zwierząt,
• odkrywanie wieku drzew,
• wyprawę W poszukiwaniu Siedmiomilowego Buta,
• wspólne pieczenie kiełbasek przy ognisku.

Superfood to ostatnio modny termin określający naturalne produkty spożywcze o niezwykłych wartościach odżywczych, które to włączone do diety mają chronić nas przed wieloma chorobami. Superżywność kojarzy się głównie z tropikalnymi owocami i drogimi suplementami. Jednak na straganach, w ogródkach czy nawet na łąkach możemy znaleźć smaczne, tanie i łatwo dostępne rośliny, pełne cennych substancji odżywczych i pozytywnie wpływających na nasz organizm fitozwiązków. Burak ćwikłowy z warzywniaka, borówka czarna z lasu czy wszędobylska pokrzywa to tylko początek długiej listy super zdrowych produktów rodzimego pochodzenia, których właściwościom przyjrzymy się na wykładzie.

Gdyby nam wyłączyli prąd w trakcie kolacji późnym wieczorem, to mielibyśmy spory problem, żeby skończyć jeść - a co dopiero, gdyby nasz posiłek nie leżał spokojnie na talerzu, ale fruwał (i to szybko) w zupełnych ciemnościach... Jak można upolować sobie jedzenie, kiedy się nic nie widzi - no i jak przy tym nie rozbić sobie głowy o drzewo czy ścianę? Podczas naszych lekcji spróbujemy się trochę dowiedzieć o tym, jak nietoperze to robią. Postaramy się też wczuć w ich położenie i na własnej skórze przekonać, jak to by było, gdybyśmy sami musieli się posługiwać innymi zmysłami niż wzrok. Dowiemy się również, skąd my, ludzie, wiemy cokolwiek o życiu nietoperzy, a dzięki sprytnym technicznym wynalazkom będziemy mieli okazję usłyszeć to, co dla ludzkiego ucha normalnie nie jest słyszalne ani trochę. 

warsztaty badania kości i ich cech

Adam Wajrak od 1997 mieszka w Puszczy w Teremiskach. Dziennikarz specjalizujący się w tematyce zwierząt, przyrody oraz zagadnień środowiska. Autor ponad 700 artykułów i trzech książek. Szczególnie zainteresowany relacjami pomiędzy różnymi gatunkami zwierzętami a ich środowiskiem naturalnym jak i wpływem działalności człowieka. Mówi: puszcza Białowieska to jedyny prawdziwy las w Polsce. Pozostałe obszary leśne, stworzone i regulowane przez ludzi, to w zasadzie bardziej lub mniej dzikie plantacje przyszłego drewna. To co dzieje się ostatnio wokół puszczy to niedobra zmiana. Puszcza wyjdzie z niej straszliwie poraniona.

Rośliny kształtują Ziemię, zmieniają cywilizację, zapewniając nam pożywienie, dach nadgłową i ubranie. Jednak wciąż zbyt mało o nich wiemy i za mało się nimi interesujemy. Wydają się tak bierne, nieruchliwe i zwyczajne...Dopiero, gdy przyjrzymy się im bliżej, okazuje się, że bez nich nie możemy żyć, a z nimi nasze życie będzie piękniejsze i lepsze. Rośliny to zielona nadzieja ludzkości!

Samowystarczalne domy pełne kwiatów, produkcja czystej energii, leki i szczepionki uprawiane na farmach, smaczniejsze i zdrowsze owoce - to wszystko jest w granicach i ich naszych możliwości. Musimy tylko poznać i polubić rośliny! 

Rozród jest aktywnością organizmu kluczową dla zachowania gatunku. Prawidłowe funkcjonowanie gonad męskich i żeńskich, zależy od aktywności specyficznej struktury mózgu, jakim jest podwzgórze. W strukturze tej znajduje się populacja neuronów syntetyzujących neurohormon gonadoliberynę (GnRH), która tworzy wyspecjalizowaną sieć złożoną ze stosunkowo niewielkiej - u szczura ok. 1200-1400, u myszy ok. 800-900 - liczby komórek. Neurony te nie powstają w obrębie centralnego układu nerwowego, lecz wywodzą się z płytki węchowej zlokalizowanej w przedziale nosowym zarodka, skąd w czasie rozwoju zarodkowego wędrują do podwzgórza. Jedną z najważniejszych właściwości neuronów GnRH jest ich aktywność pulsacyjna. Choć spontaniczna pulsacja neuronów GnRH pojawia się w czasie embriogenezy, to po narodzinach szybko zanika. Wynikiem tego swoistego „funkcjonalnego milczenia” neuronów GnRH jest niezdolność niedojrzałego organizmu do rozrodu. Wznowienie pulsacji neuronów GnRH następuje dopiero w okresie dojrzewania płciowego, czego konsekwencją jest stymulacja rozwoju gamet (plemników i komórek jajowych) i rozwój drugorzędnych cech płciowych. Zaawansowane badania ostatnich lat wykazały, że za regulację pulsacyjnego uwalniania GnRH odpowiada tzw. generator pulsów, w skład którego wchodzą neurony podwzgórzowe wykazujące ekspresję trzech peptydów: kisspeptyny, neurokininy B i dynorfiny.

Uczestnikom zostaną przedstawione kaskady troficzne oraz relacja drapieżca-ofiara na przykładzie wilka i jelenia.

Podczas dyskusji obalimy najpowszechniejsze mity na temat wilków i jeleni oraz przeprowadzimy warsztaty sprawdzające nabycie praktycznej wiedzy niezbędnej do rozpoznawania obecności tych zwierząt w terenie.

Komórki macierzyste ze względu na swoje właściwości (zdolność do różnicowania i samoodnawiania własnej populacji) od lat są przedmiotem intensywnych badań. W trakcie wykładu słuchacze poznają rodzaje komórek macierzystych, które występują w ludzkim organizmie, ich właściwości oraz potencjalne wykorzystanie tych komórek w medycynie regeneracyjnej.

Białka fluorescencyjne, po uprzednim wzbudzeniu, są zdolne do emisji światła o różnych długościach fali, czyli do świecenia w różnych kolorach. Ich wielka kariera rozpoczęła się niepozornie od wyizolowania na początku lat sześćdziesiątych XX w. zielonego białka fluorescencyjnego  (GFP) z komórek stułbiopława Aequorea victoria. Od tego czasu została skonstruowana cała paleta różnokolorowych białek fluorescencyjnych, które stały się potężnym narzędziem w badaniach biologicznych, pozwalając zobaczyć to, co wcześniej pozostawało niewidoczne. Dziś jednym z podstawowych zastosowań białek fluorescencyjnych jest używanie ich jako świecących znaczników. Dzięki dołączeniu takiego znacznika można analizować inne (nieświecące) białka bezpośrednio w komórkach, czyli tam, gdzie normalnie funkcjonują. W 2008 r. badania nad białkami fluorescencyjnymi zostały uhonorowane Nagrodą Nobla, którą otrzymali Osamu Shimomura, Martin Chalfie i Roger Y. Tsien. Na wykładzie będzie można usłyszeć o historii tych badań, o niezwykłej budowie GFP, która warunkuje jego szczególne właściwości oraz o zastosowaniu białek fluorescencyjnych w badaniach biologicznych na poziomie komórkowym.

Dzieci poznają ogólne zasady budowy ciała zwierzęcia oraz ciekawe przystosowania ewolucyjne kości związane z trybem życia. W przystępny, a niekiedy zabawny sposób przedstawione zostaną cechy anatomiczne szkieletu wybranych gatunków zwierząt domowych i dzikich.