Nauki biologiczne

Podczas spotkania zajrzymy do wnętrza komórek budujących ludzkie ciało. Tak jak w naszym organizmie znajdują się organy, tak w komórkach działają organelle — a w nich molekularne maszyny wykonujące złożone i precyzyjne zadania. Poznamy kształty i funkcje maszyn molekularnych o różnorodnych funkcjach: przez budowę, naprawę i usuwanie innych maszyn, transport między organellami, aż po przygotowanie informacji genetycznej do odczytu. To właśnie takie procesy badają naukowcy pracujący w naszym instytucie.  A my, korzystając z narzędzi plastycznych, spróbujemy wspólnie stworzyć artystyczne interpretacje tych mikroskopijnych narzędzi.

Na warsztat zapraszamy dzieci, młodzież i dorosłych — wszystkich, którzy chcieliby zgłębić tajniki działania naszych komórek, a następnie, zainspirowani nauką, zanurzyć się w artystycznej ekspresji: rzeźbiąc, zdobiąc i nadając kolory, wspólnie tworząc galerię sztuki naukowej.

Projekcja filmu dokumentalnego, wystawa i warsztaty

Mutageny fizyczne i mutagenne związki chemiczne z powodzeniem wykorzystuje się od lat do tworzenia odmian roślin. Rozwój współczesnej inżynierii genetycznej oraz genomiki umożliwił generowanie nowych źródeł zmienności na drodze mutagenezy ukierunkowanej i metod edytowania genomów, takich jak CRISPR.

Metoda CRISPR rozwijana była w ciągu ostatnich 20 lat, a niektóre jej zastosowania są już dostępne na rynku partnerów handlowych UE. Dowiemy się jak to było możliwe, że odkrycie naturalnego mechanizmu odpowiedzi bakterii na atak bakteriofagów stało się początkiem biotechnologicznej rewolucji, do jakich celów CRISPR jest dziś stosowana i czy metoda ta pozwoli nam przywrócić do życia utracone gatunki.

Czy w mieście z jego hałasem, nocnym oświetleniem i ruchem drogowym jest miejsce dla nietoperzy? Postaramy się o tym przekonać podczas wieczornej wycieczki, wyposażeni w chytre elektroniczne urządzenia, które pozwalają usłyszeć to, co normalnie dla nas niesłyszalne (a być może również zobaczyć rzeczy niewidoczne gołym okiem).

Zamierzamy spędzić około dwóch godzin pod gołym niebem, należy zatem ubrać się odpowiednio do panującej temperatury. Nie od rzeczy może być zabranie ze sobą latarki. Jeśli ktoś uważa komary za uciążliwe, należy się przed nimi zabezpieczyć. 

Tworzywa sztuczne towarzyszą nam od dekad – wszechobecne, wygodne, trwałe. Ale czy zdajemy sobie sprawę, że ich najmniejsze fragmenty, tzw. mikroplastik, stały się nieodłącznym elementem współczesnego świata – i to niekoniecznie w pozytywnym sensie? W czasie wykładu przyjrzymy się bliżej zjawisku, które jeszcze kilka lat temu było tematem jedynie specjalistycznych badań, a dziś budzi coraz większy niepokój naukowców, środowisk medycznych i organizacji ekologicznych.

Czym właściwie jest mikroplastik i jak powstaje? Dlaczego znajduje się nie tylko w oceanach i rzekach, ale także w powietrzu, którym oddychamy, w glebie, w pożywieniu – a nawet w ludzkiej krwi i mleku matki?

Wykład przedstawi najnowszą wiedzę na temat źródeł mikroplastiku i jego dystrybucji w środowisku. Porozmawiamy o jego losach – od momentu uwolnienia do otoczenia, przez drogę, jaką pokonuje w ekosystemach, aż po to, w jaki sposób przenika do organizmów żywych. Szczególną uwagę poświęcimy zagrożeniom, jakie niesie mikroplastik dla zdrowia zwierząt i ludzi. Czy mikrocząstki plastiku działają toksycznie? Jak wpływają na układy pokarmowy, hormonalny, odpornościowy? Czy mogą gromadzić się w organizmie? Choć nauka nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa, już dziś mamy wystarczająco dużo danych, by traktować mikroplastik jako realne zagrożenie – nie tylko dla środowiska, ale również dla nas samych.

Wykład skierowany jest do wszystkich, którzy chcą lepiej zrozumieć skalę i znaczenie jednego z najważniejszych wyzwań współczesnej cywilizacji. 

Prelekcja o zależnościach między bezkręgowcami a ich naturalnymi wrogami (ze szczególnym uwzględnieniem pasożytów), połaczona z pokazem stadiów rozwojowych różnych krajowych gatunków owadów.

Prelekcja o niezwykłych związkach świata roślin i bezkręgowców, połączona z pokazem wybranych krajowych gatunków owadów i związanych z nimi roślin.

Spacer entomologiczny, poprzedzony wstępem teoretycznym o celach i podstawowych metodach badań owadów. 

All organisms require energy to survive, and the primary energy carrier in biological processes is ATP. Every cell in the human body contains organelles known as mitochondria, which are specialized for ATP production. In addition to the cell nucleus, mitochondria are the only organelles in animal cells, including human cells, that contain their own genome, known as the mitochondrial genome. This genome encodes a small number of genes compared to the nuclear genome, but each of these genes is vital for human life. Extensive research has demonstrated that mitochondrial function is closely linked to various biological processes, including aging, cell death, and the innate immune response. Mutations in the mitochondrial genome or abnormalities in its copy number can lead to conditions known as human mitochondrial diseases.

The meeting will consist of a practical part and a short lecture. Participants will have the opportunity to learn the basics about mitochondria and the mitochondrial genome (DNA). During the practical part, attendees will gain hands-on experience with basic molecular biology techniques, conduct their own experiments to explore the variability of the mitochondrial genome, and observe mitochondria using fluorescence microscopy.

Wszystkie organizmy do życia potrzebują energii. Głównym nośnikiem energii wykorzystywanej w procesach biologicznych jest ATP. Każda komórka organizmu człowieka posiada organelle wyspecjalizowane w produkcji ATP – mitochondria. Mitochondria obok jądra komórkowego są jedynymi organellami komórek zwierzęcych, w tym ludzkich, które posiadają własny genom – genom mitochondrialny. Genom ten koduje niewielką liczbę genów w porównaniu z genomem jądrowym, ale każdy z nich jest niezbędny do życia człowieka. Wieloletnie badania wykazały, że funkcjonowanie mitochondriów wpływa m.in. na starzenie, śmierć komórkową oraz wrodzoną odpowiedź immunologiczną. Mutacje w genomie mitochondrialnym lub zaburzenia jego liczby kopii prowadzą do tzw. chorób mitochondrialnych człowieka.

Spotkanie będzie składać się z części praktycznej i krótkiego wykładu. Uczestnicy zapoznają się z podstawowymi wiadomościami na temat mitochondriów i genomu (DNA) mitochondrialnego. W trakcie zajęć praktycznych uczestnicy poznają podstawowe techniki biologii molekularnej oraz samodzielnie wykonają eksperyment, którego celem będzie zbadanie zmienności genomu mitochondrialnego, a także przeprowadzą obserwacje mitochondriów przy użyciu mikroskopii fluorescencyjnej.

Medycyna personalizowana polega na dobieraniu leku nie tylko według cech choroby, ale również według cech pacjenta/tki. Jest ona szczególnie ważna i skuteczna przy leczeniu chorób nowotworowych. Na wykładzie zostaną omówione wybrane przykłady zastosowania metod medycyny personalizowanej oraz jej aktualna sytuacja w Polsce.

Zanim powstały legendy o czarownicach i smokach, Słowianie opowiadali sobie o duchach drzew, utopcach, wodnikach i opiekuńczych domowikach. Leśne ścieżki, torfowiska i zagrody były zamieszkiwane przez istoty, które kształtowały świat wyobraźni i pomagały ludziom zrozumieć siły natury. Podczas tej wędrówki wspólnie odkryjemy, co przetrwało z tych wierzeń do dziś – w języku, tradycjach i naszym stosunku do przyrody.

Trasa: Granica – Olszowieckie Błoto – Skansen – Dąb Powstańców – powrót zielonym szlakiem
Dystans: ok. 12 km (łatwa trasa, po leśnych szlakach)
Prowadzenie: Witek Kenig edukator przyrodniczy z Kampinoskiego Parku Narodowego (znawca słowiańskich wierzeń ;-))

Zagadnienia omawiane podczas wycieczki:

• Jak przyroda kształtowała wierzenia dawnych Słowian
• Kim był Leszy oraz wodniki, domowiki i polewiki
• Dlaczego dąb był drzewem świętym, a jemioła bramą do zaświatów
• Co oznaczały ogniki i światełka nad bagnami
• Jakie znaczenie miały święta takie jak Noc Kupały czy Szczodre Gody
• Czy współczesny język i przesądy kryją ślady dawnych demonów?

Forma: wycieczka narracyjno-edukacyjna z opowieściami terenowymi, wspólnym szukaniem „śladów" dawnych wyobrażeń i zakończeniem w postaci rysunkowej rekonstrukcji wybranej postaci z mitologii słowiańskiej.

Na co dzień często słyszymy, że hodowla bydła przyczynia się do zmian klimatycznych, a jedząc produkty odzwierzęce, dokładamy cegiełkę do globalnego ocieplenia. Ale ile w tym stwierdzeniu jest prawdy, a ile uproszczenia? Czy rzeczywiście krowy mają negatywny wpływ na klimat – i jeśli tak, to czy możemy temu przeciwdziałać?

Podczas spotkania spróbujemy spojrzeć na krowy z nowej perspektywy: nie tylko jako źródło emisji metanu, ale również jako ważny element ekologicznych systemów rolniczych. Zastanowimy się, jak działa organizm przeżuwacza i dlaczego bydło odgrywa istotną rolę w zachowaniu bioróżnorodności. Odpowiemy też na pytanie, dlaczego krowy są hodowane w rejonach półpustynnych i czy możliwy jest świat, w którym zupełnie zrezygnujemy z ich obecności.

To okazja, by oddzielić fakty od mitów i lepiej zrozumieć złożoną relację między zwierzętami gospodarskimi, środowiskiem i człowiekiem.

Dołącz do nas i przekonaj się, jak wiele zależy od... krowy!

Spotkanie ma na celu pokazanie uczestnikom jak zorganizowane jest nowoczesne laboratorium badawcze oraz uświadomienie jak dokładnie wygląda ścieżka od sekwencji DNA na komputerze (genu) do badań na białkach. Grupa Biologii Strukturalnej zainteresowana jest tym w jaki sposób aminokwasy budujące białka ułożone są w przestrzeni (struktura), co bezpośrednio przekłada się na pełnione przez nie funkcje. Poznanie struktury, a co za tym idzie funkcji biomolekuły, jest zazwyczaj pierwszym krokiem w opracowywaniu nowych leków.

Izolowanie DNA z komórki jest pierwszym krokiem w wielu procedurach stosowanych w biologii molekularnej i doskonałym sposobem, aby zapoznać się z tą tematyką dla osób w każdym wieku. Dzięki temu doświadczeniu "zobaczymy DNA" i porozmawiamy w jaki sposób informacje na temat DNA są wykorzystywane w projektowaniu nowych terapii. Izolacja DNA z owoców to wielka frajda dla najmłodszych!

Uczestnicy wykonują doświadczenie pod opieką instruktorów. Wyjaśniamy dzieciom, czym jest DNA i dlaczego jest ważne (to „przepis” na wszystko, co żywe). Używamy prostych analogii, np. DNA to jak instrukcja budowy organizmu. Dzieci mogą zobaczyć nitki DNA, które można ostrożnie nawinąć na wykałaczkę. To doświadczenie jest proste, widowiskowe i pobudza ciekawość naukową już najmłodszych dzieci.

Warsztaty z pasożytami – nauka, która wciąga!

Czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, jak wyglądają pasożyty pod mikroskopem? A może chcesz dowiedzieć się, jak unikać spotkania z kleszczem? Podczas festiwalu zapraszamy na wyjątkowe warsztaty prowadzone przez Koło Naukowe Parazytologii, które odkryją przed Tobą fascynujący (i trochę przerażający!) świat pasożytów.

W trakcie wydarzenia będziesz mógł zanurzyć się w mikroskopową rzeczywistość – obejrzysz autentyczne preparaty z larwami, jajami oraz dorosłymi formami pasożytów, zarówno tych znanych z lekcji biologii, jak i prawdziwych egzotycznych „dziwolągów”. Dowiesz się, które z nich zagrażają ludziom, a które naszym pupilom.

Na najmłodszych i nieco starszych uczestników czekają interaktywne gry i quizy – poznasz pasożyty w formie zabawy, odkryjesz, jak się przenoszą, jakie mają cykle życiowe i gdzie najłatwiej je spotkać (spoiler: nie tylko w lesie!). Jednym z głównych bohaterów będzie kleszcz – mały, ale groźny. Dowiesz się, jak wygląda z bliska, jak go bezpiecznie usunąć i – co najważniejsze – jak się przed nim skutecznie chronić.

Warsztaty mają charakter otwarty i są przeznaczone dla osób w każdym wieku – od ciekawskich przedszkolaków po dorosłych pasjonatów biologii. To świetna okazja, by z bliska poznać świat niewidoczny gołym okiem i zrozumieć, dlaczego parazytologia to nie tylko nauka, ale i misja.

Przyjdź i przekonaj się, że pasożyty mogą być... fascynujące!

Podczas spaceru leśnymi szlakami wokół Wilczej Strugi uczestnicy poznają fascynujący świat drapieżników i ich ofiar – zarówno wśród ssaków, ptaków, jak i bezkręgowców. Porozmawiamy o tym, jak polują specjaliści, jak działają oportuniści, oraz jak ewolucja ukształtowała strategie zarówno ataku, jak i obrony. Spotkanie będzie okazją do obserwacji śladów obecności zwierząt i poznania ich przystosowań do życia w lesie.

Trasa: szlaki zielony, żółty i czarny wokół Wilczej Strugi

Uwaga: W wycieczce nie mogą uczestniczyć psy

Zapisy: wyłącznie mailowo na adres e-mail: agassowski@kampinoski-pn.gov.pl

Warunkiem udziału jest otrzymanie maila zwrotnego z potwierdzeniem

Prowadzenie: Antek Gąssowski, edukator z Kampinoskiego Parku Narodowego

Plan wycieczki:

9:00 – Zbiórka na zajezdni autobusowej w Sierakowie

krótkie wprowadzenie: czym jest drapieżnictwo?

omówienie głównych grup drapieżników: ssaki (np. lis, kuna), ptaki drapieżne, drapieżne stawonogi (np. pająki, biegacze)

9:20 – Przejście fragmentem zielonego szlaku

Punkt 1: „Specjaliści i oportuniści”

różnice między wyspecjalizowanymi drapieżcami (np. krogulec) a oportunistami (np. lis, wrona)

przykłady przystosowań: pazury, zęby, wzrok, strategie łowieckie

Punkt 2: „Ofiary nie są bezbronne”

strategie obronne roślinożerców (np. kamuflaż młodej sarny, ucieczka zająca)

chemiczne i mechaniczne sposoby obrony bezkręgowców (np. wydzieliny, pancerze)

krótka opowieść o roli wody w ekosystemie – miejsce spotkań wielu drapieżników i ich ofiar

Punkt 3: „Mikrodrapieżcy – niewidoczni łowcy”

drapieżne stawonogi – pająki, chrząszcze, ważki, mrówkolwy

jak polują? jakie mają zmysły? gdzie ich szukać?

omówienie zależności drapieżnik-ofiara w kontekście ekosystemu leśnego

łańcuchy i sieci pokarmowe

równowaga – czemu jedni i drudzy są potrzebni?

Pytania uczestników, wymiana spostrzeżeń.

Zakończenie wycieczki.

Od kiedy ludzie ujarzmili ogień i zaczęli go używać jako znakomite źródło światła i ciepła, coraz mniej boimy się ciemności nocy a dzień wydłużamy niekiedy tak bardzo, że nie starcza nam czasu na sen – ale doba ma zawsze 24 godziny!

Obrót Ziemi wokół własnej osi sprawia, że dzień i noc następują po sobie z niezmienną regularnością, więc mieszkańcy naszej planety – od mikroorganizmów po człowieka – muszą posiadać mechanizmy zapewniające adaptację do tych zmian środowiska. Jest to zegar biologiczny, dla którego światło jest najważniejszym źródłem informacji. Jeśli jednak pojawia się w niewłaściwych porach i ilości, ma zły kierunek padania a także barwę i intensywność, wówczas mówimy o zanieczyszczeniu świetlnym. Niesie ono za sobą cały szereg komplikacji widocznych na różnych polach organizacji naszego życia, od astronomii po ekonomię, po drodze zakłócając funkcjonowanie ekosystemów a także fizjologię roślin i zwierząt oraz zdrowie ludzi. Co gorsza, zakres i intensywność zanieczyszczenia światłem z każdym rokiem wzrasta globalnie, co jest m.in. pochodną powszechnej urbanizacji, rozwoju przemysłu a także coraz gęstszej sieci dróg, których intensywnie oświetlane miejsca obsługi pasażerów są często zlokalizowane w terenach zalesionych, wprowadzając zakłócenia świetlne w tamtejsze ekosystemy.

Ponieważ światło nie zna granic, więc dociera również do naszych mieszkań, zakłócając zdrowy sen i sprzyjając rozwojowi chorób tzw. cywilizacyjnych. Tak przedstawiona sekwencja zdarzeń to skrót myślowy, bowiem pomija to działanie sztucznego światła w nocy (ALAN), które hamuje syntezę melatoniny, hormonu ciemności synchronizującego działanie zegara biologicznego. Ponadto – współczesny człowiek nie wyobraża sobie funkcjonowania bez permanentnie włączonych urządzeń elektronicznych, które towarzyszą mu także w nocy, a emitowane przez nie światło z dużą komponentą niebieskiego ma też istotny udział w zakłócaniu funkcji zegara biologicznego. To także prowadzi do desynchronizacji funkcji życiowych człowieka – i znowu pojawiają się choroby cywilizacyjne, u których podłoża leżą zakłócenia snu i jego jakości. Powinniśmy zatem dbać o ciemność nocy i starać się chronić nasz zegar biologiczny, do czego punktem wyjścia jest propagowanie wiedzy i świadomości tego, czym grozi niekontrolowana obecność ALAN.

W czasie warsztatów uczestnicy będą mieli możliwość zapoznania się ze specyfikę pracy w laboratorium zajmującym badaniami z zakresu genetyki molekularnej. Wykorzystując drożdże piekarnicze jako obiekt badawczy, uczestnicy dowiedzą się jak przeprowadzić klonowanie genu, stosując podstawowe narzędzia biologii molekularnej. Uzyskają wiedzę na temat reakcji PCR, zastosowania enzymów restrykcyjnych i elektroforezy żelowej.

Uczestnicy samodzielnie przeprowadzą trawienie enzymami restrykcyjnymi i rozdział elektroforetyczny fragmentów DNA w żelu agarozowym.

Czym są alternatywne źródła białka i jakie mają znaczenie w zrównoważonym żywieniu? Jak smakują larwy mącznika i dlaczego białko z grzybów strzępkowych może uratować planetę? Uczestnicy dowiedzą się jaka jest wartość odżywcza białek roślinnych oraz alternatyw białek otrzymywanych z owadów i grzybów, a także poznają "tajemnice" produkcji mięsa hodowanego komórkowo.