Polska Akademia Nauk

W referacie "Archiwum wiedzy i wzruszeń" przedstawione zostaną najciekawsze obiekty przechowywane w Archiwum PAN. Będą to najstarsze i rzadko upowszechniane dokumenty, fotografie i medale.

Czym są skały, jak powstają, jak je rozpoznać? Czym zajmuje się geolog i z jakich narzędzi korzysta? Podczas lekcji zaprezentowane zostaną różne skały, w tym te zebrane podczas wypraw polarnych.

Serdecznie zapraszamy uczniów LICEÓW PLASTYCZNYCH do udziału w BIO-Mikroplenerze zorganizowanym przez Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie oraz Instytut Biologii Doświadczalnej PAN im. M. Nenckiego. Celem warsztatów jest poszukiwanie inspiracji dla prac plastycznych w mikroskopowych obrazach tworzonych przez naukowców. Ze względu na ograniczenia wielkości pracowni możemy przyjąć maksymalnie 24 uczestników warsztatów. Uczniowie wezmą udział w pokazie różnych preparatów mikroskopowych oraz zdjęć z mikroskopii fluorescencyjnej wykonanych przez naukowców z Instytutu Nenckiego PAN. Następnie zapoznają się ze zdjęciami mikroskopowymi próbek organicznych i mineralnych, które zaprezentują pracownicy Zakładu Badań Specjalistycznych i Technik Dokumentacyjnych Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP.

W drugiej części zajęć uczestnicy wykonają własne prace w pracowni sitodruku, linorytu lub ciemni fotograficznej na Wydziale Grafiki ASP. Po zakończeniu warsztatów prace będą omówione z prowadzącymi oraz wybrane będę prace, które zostaną wystawione w Showroom ASP (północna kordegarda Pałacu Czapskich przy Krakowskim Przedmieściu 5), Tuż po warsztatach uczniowie są proszeni o wzięcie udziału w wystawie wieńczącej Bio-Mikroplener (wydarzenie 357), żeby będą mogli porozmawiać z publicznością o inspiracjach swoich prac. Potrwa to około godziny po warsztatach. WYDARZENIE PRZEZNACZONE WYŁĄCZNIE DLA UCZNIÓW SZKÓŁ PLASTYCZNYCH!

Lekcja oparta na pokazie doświadczeń które zajmują ok 80% czasu. Większość eksperymentów wykonywana jest przez uczniów pod nadzorem prowadzącego. Ciekły azot, suchy lód, proces sublimacji i skraplania. Tworzymy prostą teorię naukową i sprawdzamy jej prawdziwość.

Drogi oddechowe są pierwszą barierą naszego organizmu. Tym samym są nieustannie narażone na różne substancje znajdujące się w powietrzu. Na obecność niektórych z nich mamy wpływ, na innych – nie. Co takiego wisi zatem w powietrzu? Dlaczego smog i palenie papierosów są tak niebezpieczne? Co ma z tym wspólnego grill, ognisko i stara kuchenka gazowa? Dlaczego lepiej oddycha nam się nad morzem i wysoko w górach? Dlaczego astmatycy tak bardzo nie lubią mgły? I jak tego wszystkiego uniknąć?

Neuroprzekaźniki oraz receptory z którymi się wiążą są odpowiedzialne za funkcjonowanie naszego organizmu. Pewnie wszyscy słyszeliśmy o serotoninie, dopaminie czy noradrenalinie. Ale neuroprzekaźników jest całe mnóstwo i umożliwiają naszym ciałom poprawne funkcjonowanie. Często pewne neuroprzekaźniki kojarzą nam się z jedną funkcją, ale tak naprawdę każdy ma wiele. Dopamina poza szczęściem powiązana jest z ruchem. Serotonina pomaga regulować sen. Często, to nie sam przekaźnik jest odpowiedzialny za daną funkcję, a raczej receptor, z którym się wiąże. Podczas tej dyskusji porozmawiamy sobie o neuroprzekaźnikach i ich receptorach, oraz jak tak naprawdę wpływają na nasze codzienne funkcjonowanie.

Treści poruszane w trakcie tych warsztatów stanowią wyjątkową okazję dla uczestników do zgłębienia się w fascynujący świat biologii molekularnej w kontekście dwóch powszechnych problemów zdrowotnych stanowiących miarę „Epidemii XXI wieku” – cukrzycy i otyłości.

Podczas zajęć uczestnicy poznają nie tylko rolę komórek trzustki w wydzielaniu insuliny, ale także zrozumieją, jak tkanki docelowe w organizmie reagują na ten kluczowy hormon, kontrolując poziom glukozy we krwi. Prześledzą także strukturę receptora insuliny i jego znaczenie w mechanizmie insulinooporności, a także zgłębią zagadnienia związane z hormonalną regulacją apetytu i metabolizmem lipidów. Dodatkowo, uczniowie zapoznają się z epigenetycznymi aspektami cukrzycy i otyłości oraz z najnowszymi osiągnięciami terapii molekularnych.

Te warsztaty nie tylko dostarczą solidnej dawki wiedzy, lecz także zainspirują uczestników do poszukiwania innowacyjnych rozwiązań w zwalczaniu tych schorzeń na poziomie komórkowym.

O grzybach warto dowiedzieć się czegoś więcej, nie tylko dlatego, że są ważnym składnikiem potraw wigilijnych. Pełniły i pełnią nadal ważną rolę w polskiej kulturze. Znamienne jest bogactwo ich nazw, które wskazują na różne cechy grzybów, takie jak np.: kolor kapelusza (czekoladziak, żółtoszka), kształt kapelusza (parasolka, krowi pępek), miejsce rośnięcia (sośniak, grzyb paskowy), czas rośnięcia (majówka, wrześniak). Według legend ludowych grzyby powstały z kawałków chleba wyplutych przez św. Piotra. Dawniej przypisywano im związek z zaświatami oraz siłami nieczystymi. Podczas warsztatów będzie można również dowiedzieć się, jak współcześnie prowadzi się badania terenowe. Planowana jest także projekcja krótkiego filmu o Oskarze Kolbergu − najwybitniejszym polskim etnografie, oraz konkurs dla uczestników – po warsztacie dotyczącym nazw grzybów, sposobów ich rozpoznawania, wierzeń i praktyk związanych z wykorzystaniem grzybów bardziej i mniej znanych.

Jak pokazują badania, większość użytkowników internetu uważa, że ich telefony podsłuchują ich rozmowy i że rozmowy te są wykorzystywane do personalizowania kierowanych do nich reklam. Jak to możliwe i czy możemy coś na to poradzić, opowiem Państwu na spotkaniu. Serdecznie zapraszam. 

W stale zmieniającym się otoczeniu nasz mózg przetwarza tysiące bodźców. Nasz mózgowy układ nagrody interpretuje sygnały, które sprzyjają naszemu przetrwaniu w środowisku tak, aby promować dobre nawyki i nie wzmacniać tych złych. Czasem jednak wzmacniane są te zachowania, które nie mają nic wspólnego z naszym przetrwaniem, a wręcz są dla nas szkodliwe. Dlaczego tak się dzieje? Wiemy już, że takie zachowania często określamy mianem uzależnienia. Pojęcie „uzależnienia” pojawiło się stosunkowo niedawno w historii ludzkości. Czy to oznacza, że kiedyś ludzie nie byli uzależnieni? Co to właściwie znaczy być uzależnionym? Na lekcji zostanie przedstawiona krótka historia badań nad uzależnieniami. Uczniowie zapoznają się ze sposobem diagnozowania zaburzeń związanych z nadużywaniem substancji. Przedstawione zostaną sposoby modelowania tych zaburzeń w modelach zwierzęcych na przykładzie myszy, inteligentnych habitatów behawioralnych i obrazowania całego mózgu.

Zderzenie różnych stanowisk jest solą filozofii. W istocie jest to jedyna metoda, jaką zna filozofia. Wiedzieli o tym filozofowie starożytni, tacy jak Platon i Arystoteles, średniowieczni, renesansowi i współcześni. Dlatego filozofowie zawsze kultywowali sztukę argumentowania za lub przeciw (pro et contra) określonej tezie, sztukę obalania rozmówcy, sztukę odkrywania błędów w rozumowaniu innych, w skrócie - dialektykę. Zarówno na uniwersytetach średniowiecznych, jak i nowożytnych, stopień naukowy można było uzyskać jedynie poprzez publiczną obronę tez przed obiekcjami oponenta, ale tak naprawdę każda okazja była dobra do takich dysput. Nie były to zwykłe dyskusje, w których każdy mówi, co mu przyjdzie do głowy, stara się krzyczeć głośniej niż inni, a na końcu wszyscy mają rację (brzmy znajomo?), ale konfrontacje, podczas których każdy z uczestników  (respondens, opponens, praeses) odegrał określoną rolę, musiał przestrzegać ścisłych zasad i ram czasowych.

Zanurzymy się w tej atmosferze, która dominowała w świecie akademickim przynajmniej do połowy XVIII wieku. Jeden z filozofów IFiS PAN będzie bronił tezy, że "Wspólnoty polityczne powstają z natury" przed atakami drugiego filozofa, który przeciwstawi mu szereg argumentów. Ci dwaj filozofowie staną naprzeciwko siebie. Trzeci, przewodniczący, będzie siedział za nimi, nieco wyżej, i będzie egzekwował zasady i czas. Na koniec, po około półgodzinnej dyskusji, publiczność zdecyduje, czy teza została skutecznie obroniona, czy też nie. W drugiej części spotkania, publiczność może również zadawać pytania i wypowiadać się na temat omawianej tezy i metody, za pomocą której została omówiona. Celem tej praktyki nie jest pokonanie przeciwnika, przez doprowadzenie go do zaprzeczenia samemu sobie, ale wspólne poszukiwanie prawdy!

Wszyscy mówią o zdrowym odżywianiu, jednak codziennie spotykamy się z wieloma pokusami aby spożywać produkty uznawane za niekorzystne dla zdrowia. Styl życia oraz dieta zmieniały się dynamicznie na przestrzeni dekad. Jakie zmiany zdrowotne towarzyszą obserwowanym zmianom dietetycznym. Czy jako młody człowiek wiem dlaczego powinno się dbać o zdrową dietę? Co dzieje się w organizmie człowieka gdy nie dba on o dietę i aktywność fizyczną? Jak komórki i tkanki reagują na jakość i ilość spożywanego pokarmu? W trakcie lekcji porozmawiamy o konsekwencjach wyborów dietetycznych dla naszego ciała. Dowiemy się dlaczego naukowcy badają temat wpływu diety i stylu życia na organizm i co pokazują wyniki tych badań. Metabolizm to słowo kluczowe w dyskusjach o zdrowiu – czy jednak rozumiemy co kryje w sobie to pojęcie? W trakcie lekcji postaramy się zrozumieć powiązanie między przemianami w skali mikro, czyli komórkowej, a efektem w skali makro, czyli na poziomie organizmu. Zapoznanie się z podstawami biologicznymi działania organizmu w aspekcie metabolizmu ma na celu zrozumienie dlaczego dbanie o dietę ma konsekwencje dla zdrowia człowieka. Celem lekcji jest zaznajomienie młodzieży z aktualną wiedzą naukową w zakresie wpływu stylu życia, a w szczególności diety na funkcjonowanie organizmu wraz z przewidywanymi konsekwencjami otyłości, która staje się globalnym wyzwaniem medycznym i społecznym. 

This presentation explores how vibrations create intricate fluid patterns, highlighting sound frequencies' effects on liquid dynamics through cymatics and the Faraday instability. Cymatics vividly shows how sound waves can be transformed into visible geometric structures on a liquid surface. At the same time, the Faraday instability explains how fluids become unstable under the influence of oscillating forces, forming complex wave patterns. We will see how everyday sounds can generate remarkable visual effects in liquids, unveiling the subtle interplay of waves that craft intricate designs.

Elektrofizjologia, to dziedzina zajmująca się elektryczną aktywnością naszego organizmu oraz jej pomiarem. W medycynie można za jej pomocą diagnozować wiele chorób serca lub układu nerwowego, takich jak na przykład padaczka, czy zaburzenia snu. Wykład skupi się na aktywności elektrofizjologicznej mózgu. Dowiemy się jak komunikują się ze sobą neurony i do czego ta komunikacja może doprowadzić. Podane zostaną przykłady badań naukowych, które używają tej metodologii aby lepiej zrozumieć żywe organizmy. Omówimy także różne metody elektrofizjologiczne, aby zrozumieć które i dlaczego są wykorzystywane w nauce, a które w medycynie. Choć elektrofizjologia jest powszechnie używana do diagnozy niektórych chorób, jest wiele innych (na przykład zaburzenia depresyjne), do których diagnozy również może zostać użyta i chociaż, nie jest obecnie wykorzystywana do ich diagnozowania, są prowadzone badania naukowe aby do tego doprowadzić.

W czasie warsztatów uczestnicy będą mieli możliwość zapoznania się ze specyfikę pracy w laboratorium zajmującym się badaniami z zakresu genetyki molekularnej. Wykorzystując drożdże piekarnicze jako obiekt badawczy, uczestnicy dowiedzą się jak przeprowadzić klonowanie genu, stosując podstawowe narzędzia biologii molekularnej. Uzyskają wiedzę na temat reakcji PCR, zastosowania enzymów restrykcyjnych i elektroforezy żelowej. Uczestnicy samodzielnie przeprowadzą trawienie enzymami restrykcyjnymi i rozdział elektroforetyczny fragmentów DNA w żelu agarozowym.

"Ewolucja mózgu" to fascynujące wydarzenie, które przeniesie uczestników w podróż przez miliony lat ewolucji ludzkiego mózgu. Odkryjemy, jak prymitywne struktury neurologiczne ewoluowały w skomplikowane narządy, które dzisiaj definiują naszą świadomość, myślenie i zachowanie. W trakcie spotkania przyjrzymy się różnym etapom rozwoju mózgu, od prostych układów nerwowych pierwszych organizmów, przez mózgi ssaków, aż po złożony mózg człowieka. Omówimy kluczowe momenty, takie jak pojawienie się kory mózgowej czy włókien łączących obie półkule, rozwój funkcji poznawczych oraz adaptacje, które umożliwiły nam przetrwanie i dominację na Ziemi.

W trakcie wykładu dowiecie się, dlaczego każdy mózg jest na swój sposób niesamowity i unikatowy. Prelekcja będzie wzbogacona o interaktywne prezentacje, modele 3D oraz najnowsze odkrycia naukowe, które rzucą światło na tajemnice funkcjonowania naszego umysłu.

Dołącz do nas, aby zrozumieć, jak ewolucja mózgu wpłynęła na to, kim jesteśmy dzisiaj. Jest to zarówno okazja, by poszerzyć swoją wiedzę i spojrzeć na mózg różnych zwierząt z zupełnie nowej perspektywy.

Geochronologia to prężnie rozwijająca się od XX wieku nauka, dotyczy mierzenia czasu wydarzeń przeszłości naszej planety. Podczas wykładu zostaną przybliżone metody i techniki stosowane do określania wieku skał, minerałów i niezwykłych wydarzeń, które ukształtowały naszą Ziemię na przestrzeni miliardów lat.

Prowadzący: dr Piotr Król - geolog pracujący w Zakładzie Badań Polarnych i Morskich Instytutu Geofizyki PAN, uczestnik wypraw naukowych na Labrador i Grenlandię.

The role of symmetry in the Universe, our life, and in physics is so versatile that one must deal with a particular area. I address the role of symmetry in the physics of macroscopic phases of matter and their transformations called phase transitions. Bodies with very different molecules often represent the same phase of matter because, actually, a macroscopic phase is determined only by its symmetry.Many fundamental effects of phase transition can be predicted considering the symmetry alone, making the calculations involved very simple. Depending on the symmetry of macroscopic phases, the transformation between them, a phase transition, can be of two different kinds. The second order phase transition occurs in bodies with the so-called polar symmetry. This transition is also described as a spontaneous symmetry breaking of the original phase. The common example of polar order is a magnet with molecules bearing magnetic moments (small magnets). The transition from the isotropic (all molecular magnets are oriented chaotically making no macromagnet) to the polar (ferromagnetic) phase occurs when the temperature decreases to the so-called Curie temperature Tc and the energy prevails over entropy. The very important property of this second order transition is that the two phases, the nonmagnetic and magnetic, cannot coexist, i.e., the body is either magnet (below Tc) or non-magnet (above Tc). The first order phase transition occurs in a body with the non-polar symmetry. The common example is a nematic liquid crystal, which has been used as a working optical element in the cell-phone and computer displays. A nematic liquid crystal consists of elongated molecules. When these molecules are oriented chaotically, the liquid is isotropic (dark when seen in a microscope). As the temperature decreases to certain value TNI, the molecules get oriented along single direction called director; such liquid is an anisotropic nematic liquid crystal (colors appear!).The order is non-polar as both directions along the director are indistinguishable. The benchmark of this transition (which is similar to the water-ice transition) is that the two phases, nematic and isotropic (ice and water) can coexist in some narrow temperature interval. The second and first order transitions are very different, but the whole difference is solely in the symmetry of the phase of matter. Thus, the main effects can be predicted without any calculations because only Her Majesty Symmetry rules them.

Procesowi starzenia towarzyszą niekorzystne zmiany w układzie hormonalnym. Zmiany w ilości oraz nieprawidłowości dotyczące rytmu wydzielania dotyczą wszystkich hormonów produkowanych przez organizm człowieka. Spadek produkcji melatoniny obserwuje się już w 2-3 dekadzie życia, a w 8 dekadzie jej produkcja może być o 80-0% niższa niż w młodym wieku. Konsekwencjami tych zmian są zaburzenia rytmów dobowych, w tym rytmu i jakości snu, upośledzenie funkcji układu odpornościowego oraz, prawdopodobnie, wzrost ryzyka chorób neurodegeneracyjnych. Mimo że nie ma zalecenia stosowania melatoniny jako leku antystarzeniowego, można ją stosować u osób z poważnymi zaburzeniami snu. Starzeniu towarzyszy również nasilony spadek syntezy hormonu wzrostu, co ma bardzo poważne konsekwencje; między innymi zmniejsza się masa mięśni i kości, zwiększa zaś ilość tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w obrębie jamy brzusznej. Mimo tego na razie nie zaleca się stosowania hormonu wzrostu jako leku antystarzeniowego, ponieważ jego suplementacja ma skutki uboczne i być może, wskutek przewlekłego stosowania może zwiększać ryzyko zgonu. W toku starzenia obserwujemy również istotne niedobory witaminy D spowodowane jej za małą podażą i niewystarczającą produkcją w skórze, czemu towarzyszą niedobory wapnia i wskutek tego – podwyższenie produkcji parathormonu, który uwalnia wapń z kości. Nadmierna aktywność parathormonu sprzyja więc osteoporozie, czemu zapobiegać może zalecana dla osób starszych suplementacja witaminy D i wapnia. Starzeniu towarzyszy również spadek produkcji hormonów płciowych – estrogenów (kobiety) i testosteronu (mężczyźni). U kobiet jest on dość szybki i osiąga moment kulminacyjny podczas menopauzy, podczas gdy u mężczyzn jest on stopniowy i rozpoczyna się już w 3 dekadzie życia. Obecnie uważa się, że u osób ze wskazaniami (tzn. negatywnymi objawami spowodowanymi niedoborem tych hormonów) lub/i osób chcących zachować jakość życia i zapobiegać długoterminowym skutkom niedoboru hormonów (dotyczy zwłaszcza niedoboru estrogenów u kobiet), ale bez przeciwskazań (!) można stosować menopauzalną terapię zastępczą (kobiety) lub terapię uzupełniającą (mężczyźni). Starzenie wiąże się również ze wzrostem częstości występowania chorób tarczycy i cukrzycy typu 2.

Wykład będzie próbą odpowiedzi na pytanie, czym jest tzw. "Putinizm", jakie są jego główne wyznaczniki kulturowo-ideologiczne oraz możliwy zasięg celów, które ten system (nie sam Putin, ponieważ jest on jedynie "twarzą" obecnego układu władzy na Kremlu) zamierza zrealizować na światowej scenie polityczno-gospodarczo-kulturowej. Byłaby mowa również o zakorzenieniu tak rozumianego "Putinizmu" w konserwatywnej myśli rosyjskiej (głównie XIX i XX wieku), a także o jego zbieżności z wątkami "konserwatywnego populizmu" w zachodnim kręgu kulturowo-cywilizacyjnym (problem tzw. "archaizmu" w myśli Juliusa Evoli, Rene Guenona i in.). Poruszymy także zagadnienie "warunków możliwości" przywrócenia cywilizowanych, sąsiedzkich relacji z Rosją pod warunkiem takiego rozstrzygnięcia wojny w Ukrainie, które byłoby (w wystarczający sposób)  satysfakcjonujące dla demokratycznej Ukrainy i całego Zachodu.

Wykład będzie obejmować zapoznanie z definicją inteligentnych materiałów. Poruszone zostaną tematy odpowiedzialności inżynierów i konsumentów za środowisko naturalne w kontekście materiałów polimerowych. Zaprezentujemy dwie powszechnie stosowane metody formowania jakimi są metoda druku 3D oraz elektroprzędzenia.

Podczas prezentacji, Uczestnicy będą mogli obejrzeć przebieg formowania materiałów tymi procesami formowanymi z inteligentnych polimerów w formie elektroprzedzionych włókien, drukowanych kontrastów oraz hydrożeli. Jako przykłady wykorzystania tych technologii, opowiemy o pracach nad innowacyjnym implantem prowadzonych w ramach projektu Bioligamed NCBiR.

Lekcja z pokazami. Opowiemy jakiej aparatury używamy do obserwacji przyrody i co dzięki niej możemy zobaczyć. Przedstawimy takie zjawiska jak efekt Tyndala i rozpraszanie Rayleigha, czyli odpowiemy na pytanie dlaczego niebo jest niebieskie. Powiemy skąd się biorą i czym są artefakty i pokarzemy jak za pomocą nosa odróżnić cząsteczki będące swoimi lustrzanymi odbiciami. Będziemy prezentować też działanie najprostszego urządzenia optycznego czyli ciemni optycznej.

Mitochondria, pomimo niewielkich rozmiarów, mają wielkie znaczenie dla prawidłowych funkcji komórek i utrzymania zdrowia organizmu. Można je porównać do małych elektrowni,
ponieważ pełnią kluczową rolę w produkcji energii oraz regulacji komórkowych procesów metabolicznych. Niestety z biegiem lat „elektrownie” w naszych komórkach pracują mniej
wydajnie inicjując kaskadę reakcji skutkujących zaburzeniem równowagi wielu procesów komórkowych. Ostatecznie manifestuje się to w postaci widocznych i odczuwalnych oznak
starzenia, takich jak m.in. osłabienie pracy mięśni, zmniejszona wydolność fizyczna, a w niektórych przypadkach rozwój chorób neurodegeneracyjnych. Co pocieszające, wyniki badań prowadzonych na przestrzeni ostatnich kilku dekad pozwoliły na zidentyfikowanie komórkowych mechanizmów naprawczych, umożliwiających poprawę funkcji mitochondriów.
Badania nad opracowaniem farmakologicznych strategii terapeutycznych ukierunkowanych na ten cel są intensywne, a ich wyniki obiecujące. Możemy go jednak realizować na co dzień sami, podejmując aktywność fizyczną czy wdrażając odpowiednie nawyki żywieniowe.

Lekcja będzie miała charakter warsztatowy. Dzieci, po krótkim wstępie do metod wizyjnych wykorzystywanych w badaniach materiałów inżynierskich, będą uczestniczyły w warsztatach dotyczących wykorzystania kamer laboratoryjnych do przeprowadzania eksperymentów. Podczas interaktywnego pokazu dzieci dowiedzą się jakie zjawiska można analizować za pomocą sprzętów wizyjnych i na jakie pytania można odpowiadać dzięki wykorzystaniu takich urządzeń. W ramach lekcji zostaną przeprowadzone interaktywne eksperymenty z użyciem kamer termowizyjnych oraz kamer do rejestracji zjawisk ultra krótkich.