Wydział Lingwistyki Stosowanej

Występ przedstawi Turcję jako kraj pogranicza – mentalnego, kulturowego i geopolitycznego – rozdarty między Wschodem a Zachodem, tradycją a nowoczesnością. Taka pozycja będzie rodziła wśród Turków egzystencjalny niepokój, określany mianem „hüzün”. Tureckie powiedzenie „Burası Türkiye” – „to jest Turcja” – ukaże zgodę na tę paradoksalną rzeczywistość i zostanie zestawione z polskim „A to Polska właśnie”, wskazując na podobną logikę tożsamości narodowej – niezależnej od zmiennych okoliczności.

Zostanie poruszony problem uproszczonego postrzegania Turcji przez Zachód, który pomija złożoność procesów społecznych i codziennych wyzwań. Jednocześnie zaznaczy się rosnące zainteresowanie publikacjami demaskującymi tę rzeczywistość i ukazującymi ją poza egzotycznym schematem.

W dalszej części przypomniane zostanie proroctwo Wernyhory o wyzwoleniu Polski, symbolicznie łączące się z Turcją poprzez motyw „tureckich koni pijących wodę z Wisły” – jako metafora dawnych i współczesnych powiązań obu narodów.

Występ ukaże również relacje kulturowe i językowe łączące Polskę i Turcję. Wymienione zostaną turcyzmy obecne w polszczyźnie (np. atłas, chałwa, kawa, ułan), które będą świadectwem długoletnich kontaktów, zwłaszcza w epoce sarmatyzmu, widocznych m.in. w ubiorze, broni i obyczajach szlachty.

Zamknięcie występu skoncentruje się na historii Jerzego Franciszka Kulczyckiego, który dzięki znajomości tureckiego odegrał kluczową rolę w ocaleniu Wiednia. W nagrodę otrzyma od Jana III Sobieskiego worki z kawą i otworzy pierwszą kawiarnię w Europie. Wspomniane zostaną także losy Polaków służących u Sułtana – jako dopełnienie wielowiekowych relacji.

Czy rosyjskojęzyczni nastolatkowie też mówią „cringe” albo „vibe”? Jak się przywitać po młodzieżowemu, a jak wyrazić zdziwienie, radość albo zażenowanie? Zapraszam na spotkanie z żywym językiem rosyjskojęzycznej młodzieży! Podczas wykładu poznacie najbardziej popularne słowa i wyrażenia slangowe, które królują w rosyjskich mediach społecznościowych, czatach i rozmowach offline. Przekonacie się, jak kreatywni potrafią być młodzi użytkownicy języka – skracają słowa, mieszają rosyjski z angielskim, tworzą memy językowe, które szybko zdobywają viralową popularność. Zastanowimy się, czy slang to językowy bałagan, czy może nowoczesny sposób na wyrażenie emocji i budowanie tożsamości. Spotkanie będzie miało formę interaktywnego wykładu z przykładami słów slangowych, memów i wypowiedzi. Uczestnicy będą mieli okazję rozszyfrować wyrażenia slangowe, a także spróbować ułożyć własne wypowiedzi w stylu rosyjskojęzycznych rówieśników.

Zjawisko fałszywych przyjaciół tłumacza jest znane chyba każdej osobie uczącej się języka obcego. Słowa, które brzmią lub wyglądają podobnie albo identycznie w języku ojczystym i języku uczonym mogą doprowadzić do nieporozumień lub nawet nieprzyjemności. Dlatego też trzeba mieć ich świadomość. Z uwagi na różnicę w systemie zapisu między językiem polskim i rosyjskim (alfabet łaciński i cyrylica) w przypadku tych języków możemy mówić jedynie o słowach o podobnym lub identycznym brzmieniu, czyli homonimach. Przykładowo, w języku rosyjskim słowo „zapominać” ma tak naprawdę zupełnie przeciwne znaczenie niż w języku polskim, ponieważ odnosi się do zapamiętywania. Po spotkaniu uczestnicy nie będą się już bać rosyjskiej „zażygałki”, dowiedzą się, że rosyjska „dynia” na pewno nie przyda się na Halloween, a „but” po rosyjsku nie jest częścią garderoby.

Dwa spotkania (wykłady z prezentacją multimedialną i dyskusją) o charakterze interdyscyplinarnym, łączące wiedzę historyczną i kulturoznawczą z geograficzną i przyrodoznawczą. Tematem są dawne rosyjskie wyprawy dookoła świata, organizowane na początku i w połowie XIX wieku (cele, organizatorzy i uczestnicy, przebieg i dokumentalne oraz dokumentalno-literackie świadectwa podróży, środki transportu, warunki podróży, trasa, wrażenia, trudności i sposoby ich przezwyciężania). Podbudowę teoretyczną stanowią koncepcje obcości, swojskości i inności oraz granic między nimi, a także założenia postkolonializmu. Wykłady rzucają światło na specyfikę usytuowania geopolitycznego Rosji i jej kontaktów ze światem.

Po lądzie. Omawiany tekst: Fregata „Pallada” Iwana Gonczarowa (wyd. 1858). Cel: rekonstrukcja podróży powrotnej przez Syberię z wyeksponowaniem kwestii jej postrzegania przez Rosjan (Syberia jest swoja czy obca?).

Spotkanie pozwoli (w sposób nieoczywisty) odpowiedzieć na pytania: jakie państwa europejskie miały kolonie i czy należała do nich Rosja? na ilu kontynentach leżała Rosja? gdzie znajduje się Syberia? jak rozumieć słowa „egzotyczny”, „orientalny” i „tropiki”?       

Literatura młodzieżowa odzwierciedla realia życia młodzieży w danym okresie. Szczególnie interesujące ze względu na warunki polityczne, gospodarcze jak i również społeczne są lata 50-te XX wieku, kiedy socjalizm wkraczał na arenę polityczną, zakreślał reguły, wskazywał tendencje. Ustrój ten od samego początku wpływał na wszystkie elementy życia społecznego – w tym funkcjonowanie szkoły oraz dobór treści (zagadnień, motywów) literatury młodzieżowej. Socjalizm lat 50-tych to przede wszystkim hasła pracy kolektywnej. Zagadnienie pracy, przymusu pracy, w tym wybór odpowiedniego (utylitarnego, przydatnego społeczeństwu) zawodu przez młodzież szkolną jest tematem przewodnim ówczesnej literatury młodzieżowej. Niezwykle ważne staje się współzawodnictwo – trzeba pracować jak najwięcej, wykazywać się inicjatywą, dążyć do przodownictwa już w czasie nauki szkolnej. Literatura młodzieżowa okresu lat 50-tych jest pełna specyficznego propagandowego języka. Teksty te mogą być interesujące szczególnie dla młodego odbiorcy, który zna dzisiaj tamtą rzeczywistość jedynie z podręcznika do historii.

Katedra Białorutenistyki została powołana do życia w 1956 roku. Inicjatorem utworzenia, organizatorem i wieloletnim kierownikiem Katedry była prof. dr hab. Antonina Obrębska-Jabłońska. Następnie Katedrą kierowali takie osobowości, jak prof. dr hab. Elżbieta Smułkowa, prof. dr hab. Aleksander Barszczewski, dr hab. Nina Barszczewska, prof. UW. Na przestrzeni wielu lat jednostka ta była jedyną uniwersytecką placówką dydaktyczno-naukową poza granicami Białorusi. Prezentacja ma na celu przybliżenie historii jednostki oraz prowadzonych przez nią badań.

Współczesna ukrainistyka za granicą coraz wyraźniej przekracza granice tradycyjnej filologii, otwierając się na interdyscyplinarność. W programach studiów pojawiają się przedmioty łączące językoznawstwo z politologią i socjologią – nie z potrzeby mody, lecz z konieczności badawczej. Szczególną rolę odgrywają dziś politolingwistyka i socjolingwistyka, umożliwiające analizę współczesnych dyskursów publicznych: od wypowiedzi polityków po media i język debaty społecznej. Dzięki nim możliwe jest zrozumienie nie tylko słów, ale i intencji, mechanizmów wpływu, tożsamości kulturowej oraz ukrytej gry ideologicznej.

Z perspektywy badacza interdyscyplinarność staje się kluczem do opisu zjawisk takich jak polityka językowa, dominacja językowa czy dwujęzyczność – nie tylko w Ukrainie, ale i w kontekście globalnym. Lingwistyka polityczna to obszar moich badań od ponad dekady, co znalazło odzwierciedlenie w monografii Ukraiński dyskurs polityczny w latach 2010–2014, Warszawa 2016.

Tematyka ta przenika także dydaktykę na Uniwersytecie Warszawskim, inspirując studentów ukrainistyki i kierunków międzywydziałowych do własnych analiz. Znajduje kontynuację w ich pracach i projektach doktorantów SDNH UW. Młodzi badacze zajmują się dziś problematyką dot. języka wojny, wizerunku uchodźców w mediach, bilingwizmu ukraińsko-rosyjskiego i polityką językową w kontekście integracji europejskiej. To dowód na to, że lingwistyka polityczna nie jest już marginalną dziedziną – staje się soczewką, przez którą młode pokolenie badaczy obserwuje i rozumie współczesność.

Instytut Ukrainistyki prowadzi badania w obszarach zw. z kulturą regionów Europy Środkowo-Wschodniej, także w porównaniu do kultur innych części Europy, oraz w obszarach dot. literatury, zwłaszcza ukraińskojęzycznej. Zajmujemy się też lingwistyką literacką prowadzoną w zespole Laboratorium Terminologii Kulturowej, o którego przedmiocie stanowią języki etyki. Są to badania literatury tworzonej w nowożytnych językach europejskich oraz badania tekstów napisanych w tradycyjnych językach etyki (grece i łacinie). Nie brakuje także przykładów badań z zakresu archeologii lingwistycznej i badań nad ego-dokumentami.

Badania lingwistyczne są ukierunkowane na komunikację dla celów praktycznych, zwłaszcza w językach ukraińskim i polskim. Tworzymy też modele dla języków profesjonalnych (w tym języka prawa i medycyny), oraz języków branż spożywczych (polskiego i angielskiego, ale też języków romańskich jako wiodących języków przemysłu zw. z produkcją wina). W 2024 r. podjęliśmy badania encyklopedyczne nad komunikacją w przemyśle czekoladowym. Ukrainiści zajmują się badaniem komunikacji łącząc językoznawstwo z politologią i socjologią. Prowadzimy badania nad tożsamością, pamięcią, dyskursem wojennym i wpływem mediów.

Wystąpienie analizuje krytycznie określenie „wielka kultura rosyjska”, ukazując je jako rezultat długoletniej, systemowej polityki kulturalnej prowadzonej przez rosyjskie władze – od caratu po współczesność. „Wielkość” ta nie wynika z samego dorobku artystycznego, lecz została wykreowana poprzez państwowy protekcjonizm, polegający na promowaniu wybranych twórców i nurtów zgodnych z oficjalną ideologią oraz marginalizacji głosów niezależnych, krytycznych czy mniejszościowych.

Kultura rosyjska ma charakter synkretyczny – zawiera dzieła twórców niebędących etnicznymi Rosjanami, takich jak Gogol, Ajwazowski czy Kuindży. Ich dorobek bywał zawłaszczany i włączany do rosyjskiego kanonu, co odzwierciedla imperialny mechanizm podporządkowania i kreowania hegemonicznej narracji.

Kultura była i jest w Rosji narzędziem legitymizacji władzy. Poprzez instytucjonalne wsparcie i propagandę tworzono obraz duchowej potęgi Rosji, w kontrze do Zachodu. Mit „wielkości” służył budowie narodowej tożsamości i prestiżu na arenie międzynarodowej. Także dziś, za rządów Putina, trwa promowanie konserwatywnej wizji kultury jako soft power. Na Zachodzie mit ten był często bezrefleksyjnie akceptowany – z powodu fascynacji rosyjskimi twórcami i braku dostępu do alternatywnych perspektyw.

Autor pyta: na ile „wielkość” kultury rosyjskiej jest autentyczna, a na ile to produkt ideologii i propagandy? Tekst zachęca do krytycznego spojrzenia na rosyjskie dziedzictwo kulturalne i mechanizmy jego kształtowania. Określenie "wielka" kultura rosyjska to efekt protekcjonizmu władz, które wykorzystywały ją do legitymizacji władzy i budowy imperialnego wizerunku, maskując represje i marginalizując krytyczne głosy.

Spotkanie poświęcone jest problemom językowych na Ukrainie oraz Ukraińców mieszkających w Polsce. Prowadzące opowiedzą krótko o sytuacji językowej na Ukrainie, wyjaśnią, czemu w dalszym ciągu z ust Ukraińców tak często słyszy się język rosyjski.

Pokażą, czym jest surżyk i jak sobie z nim radzić.

Opowiedzą też o różnicach między rosyjskim na poziomie fonetycznym, graficznym, leksycznym. Spotkanie będzie też okazją do zapoznania się z cyrylicą, tak by móc zacząć czytać po ukraińsku, a także poznania podstawowych słów w języku ukraińskim.