Instytut Nauk Prawnych PAN

Mediacja, czyli poszukiwanie sposobu rozwiązywania sytuacji konfliktowych czy problemowych przy pomoc neutralnego i bezstronnego mediatora, może być stosowana w bardzo różnych sytuacjach. Dotyczy to w szczególności reagowania na problemy wynikające z przestępstwa, także gdy sprawcą jest nieletni, czyli najogólniej, w myśl obowiązującej ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, osoba, która nie ukończyła w chwili czynu 17 lat.

Pierwsze programy mediacji powstały w połowie lat siedemdziesiątych w Kanadzie, a w latach osiemdziesiątych zaczęły być stosowane w Europie. Ich pozytywne efekty sprawiły, że ich stosowanie zaczęło być – i jest do chwili obecnej - wskazywane w większości zaleceń i standardów międzynarodowych dotyczących postępowania z nieletnimi, jako efektywny środek wychowawczego oddziaływania, alternatywny dla tradycyjnych sposobów reagowania na ich czyny. Mediacja uczy brania odpowiedzialności za skutki nieakceptowanych zachowań i jednocześnie pozwala uwzględnić interesy osób nimi pokrzywdzonych. W Polsce pierwszy eksperymentalny program mediacji między nieletnim sprawcą i osobą przez niego pokrzywdzoną przeprowadzono w latach 1996-1999 w ośmiu miastach.

Choć możliwość skierowania sprawy nieletniego do mediacji wprowadzono do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich kilkanaście lat temu, bo w 2000 r, nie jest ona dobrze znana ani często stosowana (przeciętnie tylko w około 300 sprawach rocznie). Budzi to zdziwienie wobec faktu, że mediacja przynosi pozytywne efekty, jak wysoki odsetek zawieranych i wykonywanych ugód (ponad 80%, a w 2009 nawet 87,4%) oraz z kolei niski odsetek powrotności do przestępstwa nieletnich, którzy wzięli w niej udział. Wykazały to przeprowadzone w Polsce kilkanaście lat temu badania ewaluacyjne wspomnianego eksperymentalnego programu mediacji. W okresie do 2 i pół roku ponownie stanęło przed sądem tylko 14,4% nieletnich, zaś po dziesięciu latach sprawdzono, że 2/3 z byłych uczestników mediacji nie popełniło żadnego przestępstwa, a w przypadku pozostałych były to najczęściej pojedyncze i drobne czyny. Warto podkreślić, że z przebiegu i wyniku mediacji zadowolona była zdecydowana większość uczestników - 90% pokrzywdzonych i 95% nieletnich, a także to, że mediację doceniają sędziowie rodzinni, którzy zdecydowali się po nią sięgnąć.

Celem warsztatów jest zapoznanie młodych ludzi z korzyściami, jakie może jej dać mediacja (jak możliwość wpływu na własną sprawę i wypracowanie jak najbardziej satysfakcjonującego rozwiązania, przekazanie odczuć, wyrażenie emocji, zadanie pytań aby wyjaśnić przyczyny i skutki), nie tylko, gdyby mieli by znaleźć się w roli sprawcy czy ofiary przestępstwa, ale również w rozwiązywaniu konfliktowych sytuacji. Zostaną przedstawione zasady mediacji, jej przebieg oraz to, jak i kiedy można skorzystać z przysługującego każdemu nieletniemu oraz pokrzywdzonemu prawa do złożenia wniosku o skierowanie sprawy do mediacji. W toku warsztatów uczestnicy w kilkuosobowych grupach będą mieli możliwość wczucia się w rolę jednej ze stron lub mediatora i spróbować wypracować korzystną w każdym konkretnym przypadku ugodę.