historia

Część II Rosja bolszewicka i niepodległość Polski

W II części wykładu przedstawię stosunek bolszewików do II Rzeczpospolitej w latach 1917-1921. „Sprawa polska” w Rosji okresu wojny domowej była ważną kwestią, choćby ze względu na tysiące Polaków powracających ze wschodu do odzyskanej ojczyzny. Zupełnie inaczej na kwestię niepodległości Polski zapatrywali się „biali” i „czerwoni”, co zresztą wpłynęło na losy wojny domowej w Rosji. Dla bolszewików Polska była jednak także państwem efemerycznym. Najlepiej świadczy o tym komunistyczna propaganda w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

W czasie warsztatów przyjrzymy się, jak wyglądało życie codzienne w getcie warszawskim. Będziemy pracować z mapami, fotografiami oraz dokumentami osobistymi. Zrekonstruujemy dominujące, niekiedy wręcz symboliczne, obrazy getta. Interesować nas będą ponadto takie zagadnienia, jak przemiany przestrzeni, komunikacja miejska czy życie uliczne.

Znaczki kwestarskie najczęściej są traktowane jako obiekty patriotyczne, gdyż udział w kwestach, z okazji których były organizowane, świadczył o patriotycznej postawie, dzisiaj powiedzielibyśmy może – obywatelskiej. W czasie pierwszej wojny światowej wielkie kwesty organizowała Rada Głowna Opiekuńcza. W zbiorach GDŻS BUW znajduje się kilka druków obrazujących ten temat. Najbardziej efektownym jest plakat zaprojektowany przez Stefana Norblina „Ratujcie Dzieci!” informujący o Wielkiej Kweście Ogólnokrajowej, organizowanej właśnie przez Radę Główną Opiekuńczą w czerwcu 1916 roku, z przepięknym aniołem ochraniającym swoimi skrzydłami dwójkę dzieci. W naszych zbiorach znajduje się także znaczek charytatywny z tym samym aniołem z plakatu Stefana Norblina, a więc najprawdopodobniej zaprojektowany przez tego autora. Tych znaczków pod hasłem „Ratujmy dzieci” pojawiło się wiele i to w różnych regionach kraju.

W czasie kwest pamiętano też o polskich żołnierzach, którzy ze względu na sytuację polityczną walczyli we wrogich sobie armiach i o legionach polskich – stąd kwesty: na internowanych legionistów, na odzież dla zwolnionych legionistów, na rodziny legionistów, dla dzieci legionistów – na dom rodzinny, gwiazdka dla legionistów, na święcone dla żołnierza, na gwiazdkę dla chorego żołnierza, z okazji kolejnych rocznic powstania styczniowego, na weteranów 1863 roku, na żołnierza w polu, na obrońców ojczyzny, pomoc rannym frontu, na rannych żołnierzy, na jeńców Polaków.

Maria Ginter (1922‒2011) była niezwykłą osobą, pisała książki, rzeźbiła, malowała, a także zajmowała się sportem. W czasie II wojny światowej zgłosiła się do pracy w szpitalu jako sanitariuszka, działała w AK pod pseudonimem ,,Iza". Po aresztowaniu przez Niemców trafiła do więzienia Pawiak. Po wojnie mieszkała m. in. w Wielkiej Brytanii i Francji. W 1980 roku wróciła do Polski. Była członkinią Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Pochowana z wojskowymi honorami, spoczęła w rodzinnym grobie na Cmentarzu Powązkowskim.

Pozytywny stereotyp przyjaźni polsko-węgierskiej jest powszechnie znany zarówno wśród Polaków, jak i wśród Węgrów. Nasze kraje łączyło wiele: wspólna granica, wspólni władcy, wzajemne wspieranie się w czasie walk niepodległościowych. Jednak ponadtysiącletnie stosunki polsko-węgierskie obfitowały także w konflikty, mające rozmaity charakter i rozmaite podłoże. Wykład jest poświęcony omówieniu najważniejszych z tych konfliktów. Towarzyszyć mu będzie prezentacja multimedialna. 

Cytadela Warszawska, zbudowana przez Rosjan w I poł. XIX wieku, przez ponad 80 lat stanowiła symbol carskiej dominacji nad miastem. Podczas wykładu postaramy się przybliżyć nieco jej historię, wokół której narosło przez lata wiele mitów oraz niedopowiedzeń. W murach twierdzy więzionych było dwóch najważniejszych Ojców Niepodległości Roman Dmowski i Józef Piłsudski, a także wiele innych niezwykle ważnych postaci w dziejach Polski.

Kontrola słowa była integralnym elementem systemu władzy  w Polsce Ludowej. Ślady ustawicznie doskonalonych  cenzorskich praktyk  zachowały się w aktach Głównego Urzędu  Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (GUKPPiW). Treść tych tajnych kiedyś  materiałów może być dzisiaj niezrozumiała, budzić zdziwienie, a nawet uśmiech niewyrobionego odbiorcy. Zilustrują to przykłady wybrane z zespołu GUKPPiW w stołecznym Archiwum Akt Nowych. Cenzorskie recenzje, skreślenia, zalecenia, pisma instruktażowe i wewnętrzna korespondencja przybliżą stosowane w urzędzie procedury, unaocznią ich skomplikowanie i dynamikę  oraz wpływ na jakość życia w kraju. W przeglądzie uwzględnione zostaną archiwalia z ponad czterech dekad funkcjonowania urzędu, zgromadzone podczas badań nad cenzurowaniem literatury pięknej, ale daleko wykraczające poza ten obszar. Nie zabraknie omówienia ingerencji w zakresie edukacji, nauki i kultury,  gospodarki i rolnictwa, sił zbrojnych  i milicji, Kościoła i organizacji społecznych, ale też – w działanie poczty, w rubryki kulinarne w gazetach czy w afisze cyrkowe. Pojawią się sygnały cenzury obyczajowej, w tym – wyimki zakwestionowanych ogłoszeń towarzyskich oraz pozycji uznanych za pornograficzne. Humorystyczny wydźwięk cenzorskich ingerencji łączyć się będzie z refleksją nad  mechanizmami presji  wywieranej na obywateli przez totalitarne państwo.

Prezentacja druków ulotnych różnych stronnictw politycznych z zasobu AGAD (odezwy, apele, ulotki wydawane w czasie I Wojny Światowej).

W kalendarzu odrodzonej Rzeczypospolitej wiele dat wiązało się bezpośrednio z postacią Józefa Piłsudskiego. Obchody stały się pretekstem do gloryfikowania jego osoby i budowania – już za życia – otaczającej go legendy. W okresie walk o niepodległość, a potem tworzenia odrodzonego państwa polskiego postać ta pełniła rolę szczególną, otoczona była swoistym kultem. Legenda Piłsudskiego zrodziła się już podczas wojny, a ugruntowała ją legionowa poezja i pieśń. Kreowaniu legendy w świadomości Polaków służył bogaty i pełen tajemnic życiorys Piłsudskiego. Stał się on podstawą do postrzegania go jako wskrzesiciela Polski, a czasem nawet męczennika sprawy polskiej. Piłsudski był uważany za budowniczego Polski, jej obrońcę, strażnika. Wykreowano go na przywódcę duchowego i wychowawcę narodu. Legenda, budowana latami, była istotnym elementem kształtowania świadomości historycznej II RP, podstawą tworzenia określonych postaw społecznych i obywatelskich.

Znaczki kwestarskie najczęściej są traktowane jako obiekty patriotyczne, gdyż udział w kwestach, z okazji których były organizowane, świadczył o patriotycznej postawie, dzisiaj powiedzielibyśmy może – obywatelskiej. W czasie pierwszej wojny światowej wielkie kwesty organizowała Rada Głowna Opiekuńcza. W zbiorach GDŻS BUW znajduje się kilka druków obrazujących ten temat. Najbardziej efektownym jest plakat zaprojektowany przez Stefana Norblina „Ratujcie Dzieci!” informujący o Wielkiej Kweście Ogólnokrajowej, organizowanej właśnie przez Radę Główną Opiekuńczą w czerwcu 1916 roku, z przepięknym aniołem ochraniającym swoimi skrzydłami dwójkę dzieci. W naszych zbiorach znajduje się także znaczek charytatywny z tym samym aniołem z plakatu Stefana Norblina, a więc najprawdopodobniej zaprojektowany przez tego autora. Tych znaczków pod hasłem „Ratujmy dzieci” pojawiło się wiele i to w różnych regionach kraju.

W czasie kwest pamiętano też o polskich żołnierzach, którzy ze względu na sytuację polityczną walczyli we wrogich sobie armiach i o legionach polskich – stąd kwesty: na internowanych legionistów, na odzież dla zwolnionych legionistów, na rodziny legionistów, dla dzieci legionistów – na dom rodzinny, gwiazdka dla legionistów, na święcone dla żołnierza, na gwiazdkę dla chorego żołnierza, z okazji kolejnych rocznic powstania styczniowego, na weteranów 1863 roku, na żołnierza w polu, na obrońców ojczyzny, pomoc rannym frontu, na rannych żołnierzy, na jeńców Polaków.

Zajęcia warsztatowe oparte na oryginalnych archiwaliach powstałych w okresie pierwszej i drugiej wojny światowej, przedstawiające sytuację Warszawy i warszawiaków w latach obu tych konfliktów. Analizując różnego typu źródła (dokumenty urzędowe, listy, wspomnienia, pamiętniki, fotografie, ulotki, afisze, plakaty), uczestnicy zajęć postarają się znaleźć odpowiedzi na pytania o wygląd miasta, warunki życia jego mieszkańców, politykę okupantów, stosunek warszawiaków do władz okupacyjnych w latach 1914-1918 oraz 1939-1945. Następnie na tej podstawie  porównają rzeczywistość okupacyjną wykreowaną przez obie wojny, wskazując na występujące w nich podobieństwa i różnice.