Wydobyci z zapomnienia. Czarni Polacy na Haiti

Wykład chce przywrócić pamięć o losie polskich legionistów, których Napoleon Bonaparte wysłał w latach 1802-1803 na Santo Domingo, by stłumić powstanie tamtejszej ludności − dawnych niewolników, którym Rewolucja francuska przywróciła wolność w 1794 roku. Po porażce wojsk francuskich, pierwsza Konstytucja Republiki Haiti z 1805 roku nadała legionistom pozostałym na wyspie obywatelstwo. Ich potomkowie cieszą się do dziś ogromnym szacunkiem.

Polskości „czarnych Polaków” (Polone-Aysiens w języku kreolskim) nie można sprowadzać do rysów twarzy, zielonych czy niebieskich oczu. Decyduje o niej przede wszystkim poczucie przynależności do Polski, która stała się dla nich wartością niezbywalną, wewnętrzną i duchową. Nie należy tego lekceważyć tylko dlatego, że owi Haitańczycy nie mówią po polsku, zaś kontakty kulturowe z „macierzą” zostały zerwane już ponad dwieście lat temu, co sprawia, że nie zajmują się dziś nimi badania polonijne. Przeciwnie, warto wreszcie spojrzeć na polskość jako element tożsamości międzykulturowej, ponadterytorialnej, uwikłanej w rozmaite zaszłości historyczne, sieci zależności i filiacji. Tak pojęta tożsamość (polsko-kreolska, karaibska i afrykańska) może nie tylko wzbogacić naszą kulturę, ale od innej jeszcze strony naświetlić fundamentalną dla polskiej świadomości sytuację „bycia-u siebie i bycia poza granicami”, której przejawem w dziewiętnastym i dwudziestym stuleciu była emigracja.

Wykład wzbogaci prezentacja ilustracji dzisiejszych śladów polskich na Haiti, obecnych w języku kreolskim, w religii wudu, w malarstwie i literaturze, i odwrotnie − o wpływie kultury haitańskiej na poszukiwania teatralne Jerzego Grotowskiego i na rozwój badań w Polsce nad literaturą frankofońską na Karaibach.