Litewski ruch przemytników książek – zapomniane początki nowoczesnego państwa litewskiego

Druga połowa XIX wieku była dla ziem litewskich, pozostających pod władzą carską jako gubernie imperium rosyjskiego, czasem  szczególnie dramatycznym i zarazem przełomowym. W 1864 roku, po upadku powstania styczniowego, władze carskie wprowadziły na tych terenach zakaz druku w języku litewskim czcionką łacińską. Taka forma represji, obowiązująca jako prawo przez 40 lat, miała być dotkliwą karą dla mieszkańców Litwy za udział w insurekcji, a równocześnie narzędziem ich ostatecznej rusyfikacji. Plan rosyjskich administratorów Litwy zawiódł jednak całkowicie, stał się bowiem przyczyną narodzin litewskiego ruchu społeczno-kulturalnego, który należał do najskuteczniejszych i najbardziej oryginalnych form oporu przeciw zaborcom. Był to ruch przemytników książek (lit.   knygniešiai”), skupiający i aktywizujący tę część społeczeństwa litewskiego, która deklarowała przywiązanie do rodzimego języka i odczuwała potrzebę podkreślania odrębności narodowej, również przez posiadanie własnego piśmiennictwa. Zjawisko to, ze względu na swoją skalę, charakter i konsekwencje, było unikalne w Europie przełomu XIX i XX stulecia i jako takie zostało wyróżnione w 2004 roku przez UNESCO Przedmiotem wykładu są geneza, dzieje i struktura tego ruchu,  jego znaczenie w procesie kształtowania się nowoczesnej litewskiej tożsamości narodowej i formowania się koncepcji przyszłego suwerennego państwa litewskiego, a także jego wpływ na relacje polsko-litewskie w tym okresie.