wiedza o kulturze

Niektóre miejsca są bardziej związane z historią, kulturą czy literaturą niż inne. Rzeka Wisła jest takim przykładem przestrzeni, w której krzyżują się losy ludzi i przyrody.  Falistą wstęgą przechodzi wzdłuż całego kraju, przepływała przez Polskę trzech zaborów, i jest dla nas dziś łącznikiem tego, co symboliczne i przyrodnicze. Dlatego w ramach prac badawczych zespołu „Wisły akwakrytycznej” (projekt Narodowego Centrum Nauki realizowany w IBL PAN w latach 2020-2022) chcielibyśmy zaprosić słuchaczy do współtworzenia nowej mapy Wisły. Warsztat, który przygotowaliśmy, w szczególności adresujemy do osób zainteresowanych historią i ekologią, czyli prężnie rozwijającym się nurtem historii środowiskowej.  Warsztat składa się z dwóch modułów. W ramach pierwszego przedstawimy nowe „akwakrytyczne” podejście do znanych źródeł dotyczących Wisły w historii, literaturze i geografii oraz przygotujemy uczestników do „głębokiego mapowania”, czyli poszukiwania w źródłach głosu rzeki żywej. Zobaczymy gdzie i jak historia zapisała konflikt pomiędzy utowarowieniem Wisły i jej żywiołu, gdzie znajduje się przestrzeń dla negocjacji i ochrony rzecznych ekosystemów, a gdzie rzeka milczy. Na drugim etapie oddamy Wisłę uczestnikom, by sami mogli zmierzyć się z naszą nową metodą i narzędziem do mapowania. W trakcie interpretacji i dyskusji zastanowimy się, jakie są kolory Wisły i dlaczego jedne źródła wydają się dziś bardziej zrozumiałe od innych, a może są one dla nas po prostu ważniejsze?  Zobaczymy też, że literatura w historii środowiskowej ma do odegrania ważną rolę, gdyż naszym celem jest refleksyjne patrzenie nie tylko na źródła historyczne, ale i sposoby opowieści, które stosujemy do dziś, choćby w argumentacji politycznej. Interesuje nas zatem, jak nie stracić z oczu rzeki żywej, a jednocześnie umieć rozpoznać w historii złożone procesy naszej ekologicznej tożsamości. Dzięki części interaktywnej zaprojektowanej w taki sposób, aby wszyscy mogli analizować źródła (i zmapować Wisłę!), bez względu na stopień posiadanej wiedzy historycznej i orientację w przyrodniczej kondycji Wisły, interesuje nas co to znaczy, że żyjemy w przestrzeni ciągłej negocjacji pomiędzy interesami ludzi i przyrody. Warsztat ten ma na celu unaocznić ten konflikt, pokazać jego kulturową i społeczną złożoność a także pokazać problemy języka, w którym rzeka – ta najbliższa, Wisła – zafunkcjonowałaby jako aktywna strona tego historycznego sporu w czasie groźnych zmian klimatycznych.

Wśród znawców europejskiej literatury dawnej barok hiszpański uchodzi za najwybitniejszą a jednocześnie najbardziej ekstremalną odmianę. W literaturze hiszpańskiej epoka Siglo de oro, czyli dosłownie "złoty wiek", obejmuje późny renesans, manieryzm i cały barok i uchodzi za najświetniejszy okres w całej historii literatury hiszpańskiej. Do najwybitniejszych dzieł powstałych wtedy odnosili się stale późniejsi twórcy, w tym wielu pisarzy XX i XXI-wiecznych. Siła i oryginalność baroku hiszpańskiego zaskakuje nie tylko w porównaniu z barokiem włoskim czy francuskim, ale także polskim. W powszechnej świadomości literatura hiszpańskiego Siglo de oro znana była tylko wyrywkowo - każdy słyszał o Don Kichocie, niektórzy także o św. Janie od Krzyża, nieliczni specjaliści o Calderonie. Większość skarbów literackich tej epoki pozostaje jednak nieprzetłumaczona na polski. W 2020 r. w Wydawnictwie IBL PAN ukazał się słynny barokowy traktat Baltasara Graciána pt. Sztuka geniuszu, do którego tłumacz i edytor, Piotr Sobolczyk, dołączył pokaźną Antologię hiszpańskiej poezji Siglo de oro, pierwsze tak szeroko zakrojone przedsięwzięcie przekładowe. Gracián uznaje zasadę "zadziwiania" za jedną z najważniejszych dla literatury barokowej i kategoria ta stanie się naszą przewodniczką. Na kanwie wspomnianej edycji przedstawione zostaną dwa podstawowe prądy poetyckie w hiszpańskim baroku, konceptyzm i kulteranizm, oraz ich wybitni przedstawiciele: Góngora, szeroko uznawany za najwybitniejszego poetę europejskiego baroku oraz konceptysta Quevedo. Nadto omówione zostaną manierystyczne gry Lopego de Vegi, mistyczne medytacje św. Jana od Krzyża, czarny i frywolny humor autorów anonimowych, a także perspektywa kobieca przede wszystkim u Sor Juany Inés de la Cruz.

Wykład będzie poświęcony najważniejszym zjawiskom w teatrze rosyjskim. Zaprezentowane zostaną fragmenty spektakli, najważniejsze dzieła i tendencje rozwojowe. W czasie wykładu omówiony zostanie również proces rozwojowy teatru rosyjskiego.