Instytut Filozofii UW

Filozoficzny postmodernizm nie sprawdził się. Był ciekawą propozycją dla wszystkich zmęczonych modernistycznym „dogmatyzmem”, związanym z wiarą w rozum, postęp, demokrację czy wyższość zachodniej cywilizacji. Jednak jego głębsze przemyślenie, a także wydarzenia ostatnich lat, w tym bieżącego roku, związane z dyskusjami nt. demokracji i wartości europejskich, ujawniają, że czas go pożegnać. Dobrym wyjściem jest jedna z postaci hipermodernizmu.Postmodernizm głosił, że nie ma obiektywnych czy absolutnych prawd. Wszystko jest tylko interpretacją, pewną opowieścią, narracją podmiotów, które oceniają sytuacje ze swojego punktu widzenia.Spojrzenie takie pozwala zdynstansować się wobec własnego punktu widzenia, uwzględnić racje innych, otworzyć się na coś nowego. Czy jednak postmodernizm można w pełni realizować w praktyce? Być może. Uważam jednak, że kryzys związany z uchodźcami w Europie oraz spory wokół demokracji czy Trybunału Konstytucyjnego w Polsce pokazują, że jest to bardzo trudne, a przynajmniej – że ludzie tego nie chcą. Choćby dlatego, że wszystkie strony tych sporów odwołują się bowiem do pewnych ustalonych porządków i związanych z nimi wartości, takich jak solidarność, wolność, suwerenność, rządy prawa czy demokracja, które z perspektywy postmodernizmu już dawno się wyczerpały i stały się puste. W dyskursie społecznym wraca się coraz mocniej do projektu oświeceniowego, zdruzgotanego przez postmodernizm. Hipermodernizm to pomysł na wzniesienie się ponad opozycję modernizm-postmodernizm i uwzględnienie tego, co ważne dla człowieka w obu tych propozycjach.

W 2017 roku minie sto lat od czasu, kiedy Stowarzyszenie Niezależnych Artystów odrzuciło, przysłane na wystawę przez nieznanego bliżej artystę Richarda Mutta, dzieło: pisuar zatytułowany Fontanna. Marcel Duchamp, który ukrył się pod tym pseudonimem, napisał w odpowiedzi na zarzuty: „To, czy pan Mutt wykonał, czy nie wykonał swoją fontannę własnymi rękami nie ma tu znaczenia. WYBRAŁ JĄ. Sięgnął po zwykły codzienny przedmiot, umieścił go w nowym kontekście tak, że jego znacznie użytkowe zniknęło dzięki nowej nazwie i nowemu ujęciu. Stworzył nowy sposób myślenia o tym przedmiocie”. Dla jednych artystyczny gest Duchampa stanowi po dziś dzień wyraz upadku sztuki i powstanie nowej anty-sztuki, dla innych inicjuje narodziny sztuki współczesnej. Duchamp proponuje nam byśmy pytanie „Czym jest sztuka?” zastąpili pytaniem: „Jakie są warunki tworzenia sztuki?”. Odnaleźć tu możemy szereg problemów, z którymi skonfrontować się musi każda współczesna teoria sztuki: problem artefaktualności dzieła i zagadnienia związane z artystyczną (re)produkcją, pytanie o kontekst dzieła sztuki i granice między wartością użytkową a wartością estetyczną, wyzwania, jakie niesie dla teorii estetycznej sztuka konceptualna oraz pytanie o związek teorii i doświadczenia estetycznego.

Na wykładzie odniesiemy się do twórczości Marcela Duchampa, traktując ją jako źródło wyzwań dla filozoficznej teorii sztuki, a poszczególne prace francuskiego artysty potraktujemy jako ilustracje najistotniejszych problemów, które stoją przed odbiorcą i teoretykiem sztuki współczesnej.