ODWOŁANA - Średniowieczna „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” i jej późniejsze adaptacje

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, najwybitniejszy polski tekst pochodzący z XV wieku, ujmuje śmierć jako fenomen bliski, w niektórych miejscach dialogu, zdawałoby się, pozbawiony grozy, a nawet obojętny. Tekst przyjmuje istnienie normy wyrażającej bliskość i dobre zaznajomienie się ze śmiercią. Największą szkodę, w konsekwencji utratę życia wiecznego, mogła przynieść chrześcijaninowi nagła śmierć. Człowiek nie powinien jednak pozbawiać się bezcennego daru – „dobrej śmierci”.

W wyniku przemian w cywilizacji europejskiej od XVIII stulecia zaznaczył się dystans w stosunku do tak rozumianej zażyłości ze śmiercią – do stworzonego przez Philippe'a Arièsa konstruktu „śmierci oswojonej”. Samo „oswojenie” przednowoczesnej śmierci wyrażało się w obcej nam postawie obojętności wobec miejsca pochówków czy ceremonii. (Cmentarze do XVIII wieku lokowano w środku ośrodków miejskich, w pewnym sensie martwi i żywi współegzystowali obok siebie, co musiało obniżać niepokój wpisywany w przesłanie memento mori). Autor Rozmowy najwyraźniej ma tego świadomość, intensyfikując w jego własnej perspektywie dramatyczny kontakt ze Śmiercią, przezwyciężając konsekwencje Arièsowskiego „oswojenia” śmierci – z jej grozą należy się zmierzyć. Autor operuje kulturowymi wyobrażeniami na temat umierającego ciała, odnosi się do pewnych społecznych praktyk i sytuacji, związanych z umieraniem.

Śmierć jest najpewniejszym wydarzeniem w życiu każdego człowieka, choć godzina jej przyjścia będzie dlań najmniej spodziewana i znana. Postawa człowieka w chwili śmierci – przesłanie to w nieskończoność podkreślały późnośredniowieczne artes moriendi – nadaje ostateczny sens życiu człowieka, stanowi jego podsumowanie i zamknięcie.