Nauki humanistyczne

Królewna Śnieżka, Śpiąca Królewna, Kopciuszek – w każdej z tych klasycznych bajek oprócz tytułowej bohaterki pamiętamy postać, która stała na jej drodze do szczęścia – czarny charakter. Jednak w najnowszych filmowych adaptacjach bajek antybohaterowie doczekali się odkupienia (poniekąd). Reinterpretacja bajek to nie nowy trend w popkulturze. Badacze baśni i folkloru już od kilku dekad obserwują, w jaki sposób twórcy i odbiorcy wchodzą w interakcje z bajkami, jak się one zmieniają albo w jaki sposób opierają się upływowi czasu. Podczas tej dyskusji skupimy się nad zjawiskiem zmieniających się motywacji działań czarnych charakterów, bazując przede wszystkim na filmie „Czarownica” (Disney, 2014) i drugiej części tego filmu.

Często żyjemy w przeświadczeniu, że współczucie dla zwierząt to wynalazek naszych czasów, a średniowiecze było epoką tak okrutną, że nie było w niej miejsca na cieplejsze uczucia względem innych stworzeń. Wystarczy jednak przeczytać kilka żywotów irlandzkich świętych żyjących w okresie wczesnego średniowiecza (V-X wiek), aby znaleźć liczne przykłady niezwykle serdecznych relacji między zwierzętami a świętymi. Płaczące konie, przywracane do życia krowy, psotne lisy, zaprzyjaźnione muchy, a nawet zwierzęta pełniące rolę mnichów – cała ta menażeria zasiedla irlandzkie hagiografie i miejscowe legendy opowiadające o średniowiecznych świętych.

W ilustrowanej slajdami części wykładowej uczestnicy zapoznają się ze szczególnie interesującymi przykładami przyjaźni między zwierzętami a ludźmi. Następnie wspólnie zastanowimy się, co takie opowieści mówią nam o ludziach żyjących w średniowieczu. Czy w ogóle możemy je uznać za wiarygodne źródło?

Wraz z rozpowszechnieniem się komputerów osobistych oraz Internetu, pisarze zaczęli się zastanawiać, jak zastosować nową technologię w twórczy sposób. Jednym z tych autorów był profesor Michael Joyce, który w latach 80. stworzył pierwszą powieść hipertekstową o tytule popołudnie, historia. Dzieło wyróżniało się tym, że było całkowicie stworzone i odczytywane na komputerze; co więcej, pozwalało czytelnikowi wybierać ścieżkę czytania poprzez klikanie na dane słowo w pojawiających się fragmentach tekstu. W ten sposób powstał poruszający, interaktywny i postmodernistyczny utwór poświęcony losom głównego bohatera Petera, który podejrzewa, iż spowodował śmiertelny wypadek. Jednocześnie, czytelnik ma okazje wcielić się w rolę detektywa, podążając za różnymi odnośnikami w celu ustalenia, co się naprawdę stało, a co było wytworem wyobraźni Petera. Popołudnie, historia na stałe zawitała do kanonu literatury elektronicznej i wywarła wpływ na przyszłość literatury elektronicznej. Zatem niniejszy wykład przedstawi ogólny zarys utworu (fabuła, charakterystyka, proces tworzenia, wpływ); zostanie również poruszony temat tłumaczenia powieści na język polski. Również odbędzie się demonstracja samej powieści na żywo z udziałem publiczności. Na koniec przewiduje się dyskusję na temat zalet literatury elektronicznej oraz jakie jej odzwierciedlenia widzimy we współczesnej literaturze.

The translation of works belonging to the comic medium has not been given much attention in translation studies. In general, any work created in the comic medium was analyzed from a textual point of view, while the iconic aspect was either ignored or pushed aside. One of the most common approaches to the translation of comics was, and still is, the constrained approach, which sees any other mode than the textual as an addition at best, and a hindrance at worst. While important, the verbal medium, which includes dialogues, captions, and narration, is not the only vital part of a comic. In comics, words work with images to create a coherent, multimodal work that depends on the reception of both modes in order for it to be understood. The following lecture will focus on selected academic approaches in translating comics, including the aforementioned constrained approach, a multimodal approach, and a semiotic approach. Furthermore, common problems arising from these approaches will be identified whilst citing examples. At the end of the lecture, there will be a discussion about the presented approaches, and a practical workshop where the audience will be given handouts and encouraged to try to translate a portion of a chosen comic page from English into Polish.

0. Is there anything you hate about English? Irregular verbs? Irregular plural nouns? Maybe irregular pronunciation? That is quite a lot of irregularities to cram.
1. What if they are not just exceptions that one needs to learn by heart? What if there is some logic behind them, and everything can easily be explained as resulting from natural changes that occur in the language?
2. During the meeting we are going to prove that oddities like ​foot-feet​, ​go-went-gone or wolf-wolves did not come up accidentally - they are remnants of certain grammar rules that are no longer used in contemporary English. We will go as far back as King Alfred’s times to learn a few Old English rules, which will enable us to pour some sense into all of those irregularities.

Kim był św. Brendan Żeglarz? W średniowieczu nikt nie zadałby takiego pytania, bo Żegluga św. Brendana opata przez stulecia pozostawała średniowiecznym "bestsellerem", a przygody tego irlandzkiego podróżnika opisywano na wiele sposobów i w różnych językach.

Niektórzy naukowcy twierdzą, że to właśnie on jako pierwszy Europejczyk dotarł do Ameryki – i to już w VI wieku, a więc 900 lat przed wyprawą Kolumba! Jednak tym, co zadecydowało o popularności historii wyprawy św. Brendana w średniowieczu, było poszukiwanie Ziemskiego Raju oraz cuda i potwory, jakie święty napotkał na swojej drodze. Wieloryby, gryfy, potwory morskie, anioły, diabły, a nawet sam Judasz - to właśnie te postaci czynią Żeglugę św. Brendana opata tak fascynującą opowieścią.

W latach 1976-1977 brytyjski podróżnik i historyk, Tim Severin wraz ze swoją załogą zbudował replikę skórzanej średniowiecznej łodzi, aby przepłynąć nią Atlantyk i przekonać się, czy podróż Brendana była możliwa... Na podstawie średniowiecznego manuskryptu Severin nie tylko odtworzył hipotetyczną trasę żeglugi świętego, ale również pieczołowicie zrekonstruował łódź, dbając o takie detale jak średniowieczny sposób garbowania skór czy technika ich zszywania.

Po zapoznaniu uczestników z przygodami św. Brendana, obejrzymy fragmenty dokumentu o wyprawie Tima Severina śladami świętego oraz krótko omówimy proces rekonstrukcji łodzi. Wreszcie wspólnie zastanowimy się nad możliwościami, jakie daje łączenie różnych dziedzin i dyscyplin nauki. Czy kryształowe kolumny na morzu i ziejące ogniem góry to tylko poetycki wymysł, czy trop dla historyka?

Pandemia COVID-19 wymusiła zmianę wielu zachowań i obyczajów.

Ograniczenie kontaktów towarzyskich, a nawet rodzinnych, dystans społeczny, próba oswojenia nowej sytuacji czy strachu przed chorobą znalazły swoje odzwierciedlenie w języku. Odmienne doświadczenia różnych wspólnot językowych, ale też różnice kulturowe i czysto formalne cechy poszczególnych języków spowodowały, że nawet te same zjawiska zostały różnie odbite w języku.

Przedmiotem wykładu będą przede wszystkim nowe wyrazy, którymi opisujemy zjawiska związane z panującą pandemią. Przeanalizujemy przykłady z różnych języków, przyjrzymy się, do jakich obszarów słownictwa sięgają i jakie skojarzenia przywołują. Spojrzymy też na ich stronę formalną, czyli budowę słowotwórczą, pokażemy, jakie środki zostały wykorzystane oraz po które z nich użytkownicy sięgają częściej, a po które rzadziej.

Przyjrzymy się też określeniom najczęściej występującym w połączeniu z najważniejszymi wyrazami opisującymi epidemię. Tłem dla przykładów współczesnych będą wyrażenia, których używano przed wiekiem, podczas epidemii grypy, tzw. hiszpanki.

W czasie spotkania postaram się przybliżyć świat XIX-wiecznego czasopiśmiennictwa społecznego na przykładzie tygodnika kobiecego „Bluszcz” (wydawanego w latach 1865-1939) oraz „Tygodnika Mód i Powieści”. Skoncentruję się na czasie 2. poł. XIX w., kiedy to czasopismo redagowane przez Marię Ilnicką odgrywało ważną rolę w budowaniu narracji dotyczącej kwestii kobiecej i kształtowania programu emancypacyjnego. Spotkanie rozpocznę od krótkiego wprowadzenia historycznego o czasopiśmiennictwie XIX-wiecznym oraz początkach prasy kobiecej (reprezentowanej głównie przez „Bluszcz” oraz „Tygodnik Mód i Powieści”) w celu zarysowania kontekstu do dalszej części. Podczas części zasadniczej o charakterze warsztatowym uczestnicy spotkania będą analizowali zawartość i treść wybranych numerów czasopisma. Zwrócimy uwagę nie tylko na tematykę artykułów, ale także ich funkcję retoryczną, odwołania do bieżących spraw życia publicznego, politykę redakcyjną, układ materiałów, szatę graficzną. Zastanowimy się, w jakim stopniu obydwa tytuły realizowały formułę prasy kobiecej oraz czy odpowiadały oczekiwaniom ówczesnych czytelniczek i czytelników. Lektura tygodników będzie także okazją do wykorzystania różnych narzędzi pracy z tekstem historycznym, np. metod badań medioznawczych, literaturoznawczych czy socjologicznych. Na zakończenie przewidziana jest dyskusja, w której uczestnicy będą mieli okazję ocenić funkcjonalność tego projektu. Spróbujemy także odnieść się do realiów współczesnych w ramach konfrontacji naszych wcześniejszych wniosków i ustaleń z dzisiejszymi wyobrażeniami o prasie kobiecej oraz regułach funkcjonowania czasopism  na rynku wydawniczym.

W języku jak w skarbcu przechowują się ślady dawnych czasów i obyczajów, co dobrze widać zwłaszcza w powiedzeniach i skrzydlatych słowach. Wszystko to chcemy pokazać na przykładzie koni, które odcisnęły ślady swoich kopyt bodaj we wszystkich sferach życia codziennego dawnych Polaków, a także w kulturze i sztuce. Konie są również obecne w języku, i to również w tym, którego używamy współcześnie. W czasie wykładu sięgniemy do przeszłości, aby poznać nie tylko powody, dla których konizmy dotrwały do naszych czasów, lecz także aby się dowiedzieć, jakie było ich pierwotne znaczenie i dlaczego w ogóle tak dobrze osadziły się w polszczyźnie.

Polityka państwa wobec kadr kierowniczych to określony system zasad, metod (instrumentów) i działań ukierunkowanych na dysponowanie wysoko kwalifikowanymi kadrami kierowniczymi zgodnie z interesami bieżącymi i perspektywicznym państwa, społeczeństwa i gospodarki narodowej, jak również samych kadr.

Polityka kadrowa jest ważnym czynnikiem systemowym i instytucjonalnym funkcjonowania, rozwoju i modernizacji państwa, społeczeństwa i gospodarki, dokonywania koniecznych przekształceń strukturalno-jakościowych.W demokratycznym państwie prawnym politykę kadrowa powinny cechować określone zasady, obowiązujące powszechnie - we wszystkich dziedzinach i na wszystkich szczeblach zarządzania, takie jak: humanizmu, demokratyzmu, praworządności, obiektywizmu, planowości, racjonalności i jednolitości. A metody (instrumenty) jej realizacji, to jest dobór kadr, rozmieszczenie, kontrola (ocena) i ich rozwój, muszą być adekwatne do przyjętych zasad.

Są dwa zasadnicze sposoby postrzegania kary: retrybutywny i utylitarny. Zwolennicy pierwszego z tych sposobów karę traktują jako odwet za wyrządzone zło. Według zwolenników drugiego podejścia kara to środek do realizacji ważnych społecznie celów. Te cele to zapobieganie kolejnym wykroczeniom, resocjalizacja sprawcy, naprawa wyrządzonych szkód. Utylitaryści zarzucają retrybutywistom, że ich teoria jest: niemoralna, oparta na błędnych intuicjach, nieracjonalna i niezrozumiała. Celem wystąpienie będzie przedstawienie pewnego sposobu obrony retrybutywizmu przed tymi zarzutami. Koncepcja ta opiera się na zaprezentowanym przez Petera Strawsona w artykule Freedom and Resentment opisie sieci postaw i uczuć, które tworzą naszą rzeczywistość moralną. Na gruncie tego stanowiska okazuje się, że to utylitarystyczne ujęcie kary jest narażone na wskazane wyżej zarzuty. Natomiast retrybutywizm, wyrastający z nakreślonego przez Strawsona „ogólnego schematu ludzkiego życia”, jest wyrazem naturalnej postawy względem winowajców, postawy moralnej i racjonalnej.

Rzeczy opowiadają o ludziach, inspirują do poznania historii osób i miejsc. Pudelko po czekoladkach stanowiło punkt wyjścia do odtworzenia losów lwowskich cukierników, rodziny Zalewskich. W oparciu o archiwalia z Kolekcji Leopolis oraz liczne wspomnienia można opowiedzieć historię lwowskiej cukierni przy ul. Akademickiej należącej do Ludwika i Władysława Zalewskich, która – obecna w krajobrazie miasta – zapisała się w pamięci jego mieszkańców. Losy właścicieli są przykładem typowych dziejów wielu polskich rodzin na Kresach. Zalewscy to rodzina zaangażowana, mocno związana z miastem. Ludwik i Władysław byli postrzegani jako mistrzowie w swoim zawodzie, a ich wyroby uchodziły za pierwszorzędne nie tylko we Lwowie, ale też w Warszawie, gdzie była filia lwowskiej cukierni. Dla wielu lwowiaków, których wojenne losy i polityczny porządek w powojennej Europie rzuciły w odległe od rodzinnego miasta strony, smak ciastek z cukierni Zalewskich jest nie tylko smakiem dzieciństwa, ale też  substytutem utraconej ojczyzny.

Wizyta w kawiarni czy restauracji to dla wielu jeden z najistotniejszych punktów wakacyjnej podróży za granicę. Popijając poranną kawę, możemy wsłuchać się w obcy język czy zauważyć pierwsze niuanse, które różnią nas kulturowo. W czasie tych zajęć dowiemy się, jakich fraz użyć, by skutecznie zamówić kawę PO FIŃSKU, ale również dowiemy się, czy istnieje coś takiego jak „kawa po fińsku”.   

Pojęcie klasyczności wydaje się dzisiaj mocno anachroniczne. “Dzieła klasyczne” naszej kultury, w literaturze czy sztuce, przyciągają już mniej uwagi, a “klasyczność” jako taką nasza współczesna kultura odrzuca. Jednocześnie w naszej coraz bardziej obrazkowej czy “memicznej” kulturze masowej wciąż się nimi posługujemy, jak gdyby nadal należały one do oczywistego zasobu wiedzy każdego i każdej z nas. Postaram się pokazać, że ten podwójny, wewnętrznie sprzeczny stosunek do “dzieł klasycznych” to też element naszego antycznego dziedzictwa.

Spotkanie pokazujące polszczyznę z perspektywy uczących się jej cudzoziemców. Uczestnicy poznają sposoby, techniki i chwyty stosowane w uczeniu języka polskiego obcokrajowców, m.in. rozwiążą i skomentują przykładowe zadania-ćwiczenia.

Wykład  będzie poświęcony roli metafory w filozofii. Zobaczymy, że  metafora, do niedawna traktowana  przez filozofów podejrzliwie bądź lekceważąco (jako rodzaj ozdobnika odpowiedniego w poezji, ale niesprzyjającego  jasnemu i precyzyjnemu myśleniu),  odgrywa w nauce - w tym filozofii -   kluczową rolę. Prześledzimy pokrótce dzieje spetryfikowanych metafor, czyli centralnych dla różnych myślicieli pojęć,  które ukształtowały historię filozofii, by zobaczyć, że być może Hanna Arendt miała rację, pisząc, że ,,metafora, stwarzając pomost nad przepaścią między wewnętrznymi i niewidocznymi czynnościami umysłowymi a światem zjawisk, jest niewątpliwie największym darem, jaki język może ofiarować my­śleniu, a zatem i filozofii.” Przyjrzymy się  także najważniejszym filozoficznym  teoriom metafory  (Arystotelsa, Rorty’ego, Blacka).

Celem wykładu jest prezentacja najważniejszych faktów dotyczących współczesnego zróżnicowania geograficznego polszczyzny i próba odpowiedzi na pytanie: dlaczego w różnych regionach Polski mówimy nieco inaczej. Podczas wykładu postaram się odpowiedzieć na pytanie o najważniejsze cechy czterech głównych dialektów języka polskiego: mazowieckiego, małopolskiego, wielkopolskiego i śląskiego. Wspólnie zastanowimy się, gdzie idzie się do szkoły, a gdzie do skoły, w których regionach Polski rozmowa to godka i dlaczego na Kurpiach psije się psiwo. Osobne miejsce poświęcę także kaszubszczyźnie i nowym dialektom mieszanym.

W czasie debaty uczestniczący w niej zmierzą się z szeregiem problemów, jakie narosły wokół wojny polsko - bolszewickiej 1920 r. i do tej pory nie zostały wyjaśnione. Dyskusje dotyczyć będą pytań, których nie zadają sobie humaniści (i dlaczego tego nie czynią), konieczności poszukiwania i wypełniania "białych plam" oraz rozbieżności w ich wyjaśnianiu. Spróbujemy znaleźć odpowiedź na pytanie, czego jeszcze nie wiemy i w jaki (inny niż dotychczas) sposób możemy dyskutować i badać ten najważniejszy konflikt zbrojny Odrodzonej Polski.

Zapraszamy do obejrzenia filmu wszystkich, którzy chcieliby zapoznać się z jednymi z osobliwszych języków Europy, przekonać się, co znaczy węgierskie słowo bejelentkeztethettelek, dowiedzieć się, kto i gdzie mówi po udmurcku, sprawdzić, czy język estoński bardzo różni się od fińskiego i poznać mansyjskie liczebniki.

Znaleziska skarbów przedmiotów brązowych z terenu Mazowsza - pochodzenie, datowanie, analizy. Poznanie dziejów osadnictwa na Mazowszu w epoce brązu przez pryzmat archeologicznych depozytów. Przybliżenie odlewnictwa brązu w prahistorii.
Archeologia eksperymentalna - warsztaty brązownicze. Przykłady najczęściej stosowanych rud metali, z których pozyskiwano miedź i cynę. Uczestnicy będą też mieli okazję zobaczyć rudy malachitu, chalkopirytu, miedzi rodzimej i kuprytu. Omówione zostaną sposoby pozyskiwania rud oraz ich lokalizacja na terenie Europy. Prześledzony zostanie cały proces technologiczny, od wydobycia, przetworzenia minerałów, do odlania przedmiotu brązowego. We wcześniej przygotowanych glinianych formach uczestnicy podejmą próbę odlewania brązu. Proces ten będzie próbą odtworzenia pradziejowego warsztatu metalurga. Używane będą gliniane rekonstrukcje tygli do topienia metalu. Powietrze kierowane będzie do paleniska za pomocą skórzanych miechów i glinianych dysz, chroniących sam miech przed przepaleniem. Palenisko będzie wkopane w ziemię, opalane węglem drzewnym. Po osiągnieciu temperatury około 1100 stopni Celsjusza i stopieniu brązu, płynny metal zostanie wlany do przygotowanych wcześniej form. Po wystudzeniu forma zostanie rozbita, a oczom uczestników powinien ukazać się gotowy przedmiot brązowy.

O tym, że polski język trudna język doskonale wiedzą obcokrajowcy próbujący nauczyć się polszczyzny oraz dzieci, które bardzo często podchodzą do języka intuicyjnie i starają się rugować z niego wszelkie wyjątki. Celem wykładu jest odpowiedź na pytanie, skąd wzięły się różnego rodzaju z pozoru nielogiczne wyjątki językowe we współczesnej polszczyźnie. Zajmiemy się przede wszystkim tzw. alternacjami, a zatem odpowiemy na następujące pytania:

• dlaczego jest pies, ale nie ma psa (a nie piesa),
• dlaczego serce znajduje się w worku osierdziowym (a nie osercowym),
• z jakiego powodu idziemy do lasu, ale jesteśmy w lesie (a nie w lasie),
• dlaczego mała ręka to rączka (a nie rękka), a mała noga to nóżka (a nie nogka)?

Wymienione alternacje są wynikiem różnych procesów zachodzących na gruncie języka prasłowiańskiego (np. palatalizacji), a następnie staropolszczyzny (zanik jerów, przegłos lechicki) i wbrew pozorom pokazują, jak bardzo logiczny i konsekwentny jest język polski. Postaram się do to udowodnić podczas wykładu.

Czy muzyka wymaga tłumaczenia? Sama w sobie nie, bo jest to przecież język prawdziwie uniwersalny. Przekładu mogą jednak wymagać różne typy tekstów jej towarzyszących.

W części wstępnej spotkania zastanowimy się nad muzycznymi okolicznościami, w których istnieje zapotrzebowanie na przekład oraz usystematyzujemy to, co powinien wiedzieć każdy, kto podejmuje się tłumaczenia programu koncertowego. Będziemy pracować z materiałem empirycznym – z tekstem (w języku polskim) poświęconym znanemu polskiemu dziełu muzycznemu. Przeanalizujemy go pod kątem przełożenia na różne języki (zadeklarowane przez uczestników przy rejestracji). W miarę możliwości czasowych i chęci uczestników spróbujemy indywidualnie lub kolektywnie wykonać szkicowe tłumaczenie(a).

Warsztaty przekładowe o nastawieniu wielojęzycznym, dostępne dla wszystkich chętnych zainteresowanych zagadnieniami tłumaczenia oraz muzyką klasyczną. Przygotowanie teoretyczne ani doświadczenie nie jest wymagane, konieczna jest tylko znajomość polskiego i jakiegoś języka obcego.

Sołeczność Afro-Brazylijczyków w Nigerii zamieszkuje współcześnie największą metropolię tego kraju, czyli Lagos. W mieście tym znajduje się dzielnica brazylijska, charakteryzująca się bogactwem znaczeń i symboli łączących kultury nigeryjskie, brazylijskie i portugalskie. W trakcie wykładu zaprezentowana zostanie panorama historyczna uwzględniająca moment przybycia Afrykanów z Brazylii w XIX wieku po zniesieniu niewolnictwa oraz kształtowanie się społeczności afro-brazylijskiej w Afryce Zachodniej: Nigerii, Beninie, Ghanie i Togo. Następnie opisane zostaną najważniejsze elementy dziedzictwa kulturowego: przykłady architektury, w tym budynki sakralne nawiązujące do brazylijskiego baroku oraz dawne wille należące do najważniejszych rodzin z domu Martins czy da Silva, cykliczne tradycje świąteczne i obchody karnawału (np. Festiwal Bumba Meu Boi), ubiór, jak również kulinaria. Wykładowi będzie towarzyszyła prezentacja multimedialna z badań terenowych.

 Zanim wymyślono telefony komórkowe, zakochani młodzi Zulusi pisali do siebie miłosne listy… z koralików. Układ, jaki tworzyły koraliki na bransoletce lub naszyjniku,  symbolizował tajny przekaz dla ukochanej. Kodowanie wiadomości odbywało się także przez starannie dobrany kolor. W Kenii kobiety wysyłały swoją wiadomość za pomocą tkanin, którymi się przewiązywały. Jeśli zamarzy ci się dywan prosto z Maroka, przyjrzyj się rytmicznym wzorom wszytym w wełniany ścieg. Zapisane zostały na nim historie osób, które go wykonały. Będąc w Ghanie na pewno skusisz się na jakąś pamiątkę. Pamiętaj, że nawet  mały drewniany breloczek kupiony na lotnisku zawiera w sobie przekaz zakodowany w  symbolice motywów Adinkra  - słynnego królestwa Aszanti. Niezależnie gdzie będziesz, na zachodzie, wschodzie, północy czy południu kontynentu afrykańskiego, robiąc zdjęcie, masz szanse natknąć się na zakodowane wiadomości w konkretnych kształtach, układzie kolorów i wymownych wzorów. Przyjdź, popatrz, posłuchaj, odkryj i porozmawiajmy w wizualnym języku, który porusza wyobraźnię.