Wydział Filozofii UW we współpracy z oddziałem Warszawskim Polskiego Towarzystwa Filozoficznego

Czy picie filiżanki porannej kawy może dawać równie dużo równie doniosłej przyjemności, co oglądanie arcydzieła kinematografii? Intuicja i doświadczenie życiowe podpowiadają, że tak, przynajmniej niekiedy. A jednak od razu budzi się wątpliwość, czy aby nie jest pewną przesadą zestawianie czegoś tak zwykłego z czymś tak niezwykłym?

Celem wykładu będzie zaprezentowanie jednego z ważniejszych i najprężniej rozwijających się współcześnie obszarów estetyki, jakim jest estetyka codzienności. Estetyka filozoficzna zwykła się koncentrować na sztuce, co spowodowało między innymi, że to właśnie sztukę zaczęto na gruncie filozofii łączyć z takimi kwestiami jak doświadczenie estetyczne (czym jest doświadczenie estetycznie? Co to znaczy doświadczać czegoś estetycznie?), wartości estetyczne (jakie wartości estetyczne istnieją? Kiedy można je dostrzegać?), oceny estetyczne (co to znaczy oceniać coś estetycznie? Czy ocena estetyczna może być niepoprawna?). Estetyka codzienności wychodzi tymczasem z założenia, że tego rodzaju podejście w nieuzasadniony sposób zawęża zakres zjawisk obdarzonych estetycznym wymiarem. Codzienna praktyka pokazuje bowiem, że także w obiektach czy zdarzeniach niemających nic wspólnego ze sztuką dostrzegamy wartości estetyczne i je estetycznie oceniamy. Możliwe, że rzadko kiedy się nad tym zastanawiamy i że w rezultacie nie potrafimy tego rodzaju doświadczeń ubrać w pojęcia, co jednak nie zmienia faktu, że są one istotne, bo przyczyniają się do duchowego i fizycznego dobrego samopoczucia. Warto więc zadać sobie pytanie, jak myśleć o estetycznej stronie codziennego życia i gdzie jej szukać.

Współcześnie w filozofii bada się dwa różne, choć powiązane ze sobą, pojęcia intencjonalności.

Pierwsze ujmuje nakierowanie czegoś na coś czy zwrócenie się ku czemuś. Jest jednym z fundamentalnych pojęć semantyki – teorii opisującej to, w jaki sposób nasze myśli i wyrażenia odnoszą się do przedmiotów, na czym polega „zwrócenie” się myśli i języka do świata, co to znaczy, że nasze słowa są „o czymś”. Wiąże się z pojęciem prawdy, znaczenia – i rzeczywistości.

Drugie pojęcie obejmuje zamiar zrobienia czegoś. Formalnie jest to szczególny przypadek pierwszego rozumienia: zamiar może być rozumiany jako pewien rodzaj nakierowania czegoś (podmiotu działającego) na coś (na cel działania). W praktyce jednak to drugie pojęcie leży u podstaw odrębnej dziedziny filozoficznej: teorii działania. Wiąże się z pojęciem świadomości, celowości - i odpowiedzialności.

Oba pojęcia łączą się z ważnymi zagadnieniami, które prowadzą w głąb fundamentalnych kwestii metafizycznych, epistemologicznych i aksjologicznych, co czyni intencjonalność jednym z najdonioślejszych tematów filozoficznych. Wykład będzie poświęcony prezentacji niektórych spośród tych zagadnień, w szczególności problemu treści i przedmiotu reprezentacji umysłowych z jednej strony (na przykładzie współczesnej teorii plików mentalnych) i problemu intencjonalności grupowej z drugiej strony. Jako ciekawostka przedstawiony zostanie tzw. efekt efektu ubocznego (side-effect effect), zwany też efektem Knobe’a.

W ramach myśli feministycznej formułowane są nie tylko rozmaite postulaty równościowe, ale również rozwijany jest namysł nad zagadnieniem tożsamości płciowej. Jednocześnie namysłowi temu towarzyszy pytanie o status tych postulatów czy twierdzeń, a konkretnie o to, czy mają charakter uniwersalny, czy też ograniczony jedynie do pewnych grup oraz tego, jak można je odnieść do różnic kulturowych. W trakcie spotkania zostaną przedstawione wybrane aspekty tych zagadnień w odniesieniu do kwestii praw kobiet i mniejszości LGBT w oparciu o teorie J. Butler i N. Fraser. Zastanowimy się nad ich podstawami oraz możliwymi kontrowersjami czy też napięciami między nimi występującymi.