Nauki humanistyczne

Wykład poświęcony jest polityce wizerunku monarchów Anglii i Wielkiej Brytanii, a zwłaszcza swego rodzaju współpracy pomiędzy wybranymi władcami a ich ulubionymi portrecistami. Na przykładach portretów Henryka VIII pędzla Hansa Holbeina, Karola I pędzla Anthony’ego Van Dycka i Wiktorii pędzla Franza Xavera Winterhaltera omówione zostaną sposoby kształtowania symboliki monarchy, zmieniający się ideał władcy i dostosowanie go do społecznych oczekiwań.

Nasz język wypełniony jest zwrotami odnoszącymi się do czasu, w tym przeszłości i pamięci, przyszłości i planów, czy też wydarzeń cyklicznych. Poza słownictwem odnoszącym się do rozmaitych okresów czasu, jak sekundy, godziny, dekady, itp., nasz sposób mówienia o czasie jest często zapośredniczony przez metafory. Przykładem jest tu nie tylko powiedzenie „czas to pieniądz” i możliwość zamiany „godzin” na „złotówki” w niektórych kontekstach. Chodzi również o bardziej utarte zwroty wyrażające czas w kategoriach przestrzennych. Nieprzypadkowo „przeszłość” jest tym co „przeszło” i jest już „za nami”, nieprzypadkowo słowa takie jak „pojutrze” i „przedwczoraj” zawierają w swojej konstrukcji przedrostki, wskazujące na sekwencję przedmiotów. Przestrzenny charakter języka odnoszącego się do czasu jest blisko związany z tym, że sam czas jest przez nas rozumiany jako przestrzeń, o czym świadczą zarówno badania psychologiczne, jak i liczne przykłady z języków z całego świata. W trakcie wykładu przyjrzymy się metaforom czasu w różnych językach. Odpowiemy, na ile przestrzenne rozumienie czasu jest wspólne dla różnych kultur, i zastanowimy się, jakie mogą być źródła różnic kulturowych związanych z postrzeganiem czasu.

Pokolenie Z (Gen Z, zoomerzy, iGen, postmillenialsi itd.) to ludzie urodzeni w drugiej połowie lat 90. XX w. oraz po 2000 r., dorastający „już w czasach istnienia powszechnego dostępu do komputerów, internetu i technologii mobilnych” – generacja, „która nie musiała się uczyć korzystania z tych zdobyczy postępu mechanicznie, ale wychowywała się i socjalizowała w środowisku telefonów komórkowych, ciągłego dostępu do sieci i mediów społecznościowych” (Całek, 2021, s. 105). Przedstawicieli i przedstawicielki pokolenia Z można określić mianem „cyfrowych tubylców 2.0” (Kosacka, 2020, s. 51). Nie tylko odbierają, lecz przede wszystkim kreują treści internetowe, jak również w inny, bardziej zaangażowany i zmediatyzowany sposób niż millenialsi reagują na nurtujące ich problemy (np. kryzys klimatyczny, kryzys demokracji, problemy psychiczne, kwestie genderowe, psychoseksualne, etniczne). Teksty kultury powstałe jeszcze kilkanaście lat temu ulegają w ich oczach szybkiej dezaktualizacji i nie przystają już do rzeczywistości tego pokolenia. Podczas wykładu zaprezentujemy, z jakim skutkiem najnowsza polska proza młodzieżowa stara się sprostać oczekiwaniom lekturowym Gen Z, przyjrzymy się przenikaniu do literatury inspirujących tę generację dyskursów oraz rozważymy, za pomocą jakich kanałów komunikacyjnych zoomerzy poszukują książek, co faktycznie czytają i jak można wykorzystać popularne wśród nich media społecznościowe (TikTok, Instagram) do promocji czytelnictwa.

Całek, A. (2021). Pokolenie Z – próba diagnozy. Zeszyty Prasoznawcze, 64(1), 105–108. 

Kosacka, K. (2020). The narratives about contentment in two generations of digital natives. Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska. Sectio J Paedagogia-Pyschologia, 33(3), 49–66.

Spacer ścieżką łączącą Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN z Żydowskim Instytutem Historycznym. Dzielnica Północna, na której zgliszczach, spalonych cegłach oraz popiele wybudowano po wojnie socrealistyczne osiedle Muranów, jest jednym z najbardziej bogatych w historię miejsc współczesnej Warszawy. To właśnie w Dzielnicy Północnej, i to nie tylko w jej bijącym sercu na słynnych Nalewkach, w dwudziestoleciu międzywojennym kwitło życie żydowskie — zarówno handel, jak i kultura. To również tutaj, w czasie okupacji niemieckiej, znajdowało się tzw. duże getto, na terenie którego trwały walki powstańcze w 1943 roku. W czasie spaceru zostanie przypomniana przedwojenna historia dzielnicy oraz ostatni akt istnienia jej i jej mieszkańców. 

Spacer odbywa się w ramach projektu Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe. Wspólnie działamy na rzecz Europy zielonej, konkurencyjnej i sprzyjającej integracji społecznej.

Myśli żydowska i chrześcijańska powiązane są ze sobą tekstem Pisma Świętego. Biblia Hebrajska kanonizowała Pieśń nad pieśniami za sprawą rabbiego Akiby, który dostrzegł przenośne znaczenie w tym, z pozoru erotycznym, poemacie. Wejście do pism natchnionych było możliwe dzięki alegoryzacji, toteż żydowscy i chrześcijańscy egzegeci trudzili się nad przedstawieniem metaforycznej interpretacji utworu, w którym ani razu nie pojawia się bezpośrednio imię Boga. Jeśli Stwórcę z łatwością można odnaleźć pod postacią Oblubieńca, w czym zgodne są oba wyznania, to za Oblubienicą jedni widzą naród wybrany, zaś inni Kościół. Egzegeza mistyczna przywraca jedność interpretacji: tutaj Oblubienicą jest dusza, szukająca miłosnego zjednoczenia z Bogiem Oblubieńcem. Bóg kochający Izrael, Kościół, czy duszę  jest podstawą późniejszych interpretacji, a w nich przenikają się myśl żydowska z chrześcijańską. Łączy je fascynacja językiem hebrajskim, a chrześcijańscy teologowie czerpią z prac starszych braci idee i metody interpretacyjne. Te ostatnie – rozwijane na dwóch różnych drogach –  połączyły się w Aleksandrii w myśli żydowskiej Filona i jego chrześcijańskiego spadkobiercy Orygenesa. Odczyt Pieśni to dzieje przenikania się tradycji, a linia graniczna oddzielająca obie religie zamazuje się w zderzeniu z tajemniczym tekstem, który głosi zwycięstwo miłości.

Czy picie filiżanki porannej kawy może dawać równie dużo równie doniosłej przyjemności, co oglądanie arcydzieła kinematografii? Intuicja i doświadczenie życiowe podpowiadają, że tak, przynajmniej niekiedy. A jednak od razu budzi się wątpliwość, czy aby nie jest pewną przesadą zestawianie czegoś tak zwykłego z czymś tak niezwykłym?

Celem wykładu będzie zaprezentowanie jednego z ważniejszych i najprężniej rozwijających się współcześnie obszarów estetyki, jakim jest estetyka codzienności. Estetyka filozoficzna zwykła się koncentrować na sztuce, co spowodowało między innymi, że to właśnie sztukę zaczęto na gruncie filozofii łączyć z takimi kwestiami jak doświadczenie estetyczne (czym jest doświadczenie estetycznie? Co to znaczy doświadczać czegoś estetycznie?), wartości estetyczne (jakie wartości estetyczne istnieją? Kiedy można je dostrzegać?), oceny estetyczne (co to znaczy oceniać coś estetycznie? Czy ocena estetyczna może być niepoprawna?). Estetyka codzienności wychodzi tymczasem z założenia, że tego rodzaju podejście w nieuzasadniony sposób zawęża zakres zjawisk obdarzonych estetycznym wymiarem. Codzienna praktyka pokazuje bowiem, że także w obiektach czy zdarzeniach niemających nic wspólnego ze sztuką dostrzegamy wartości estetyczne i je estetycznie oceniamy. Możliwe, że rzadko kiedy się nad tym zastanawiamy i że w rezultacie nie potrafimy tego rodzaju doświadczeń ubrać w pojęcia, co jednak nie zmienia faktu, że są one istotne, bo przyczyniają się do duchowego i fizycznego dobrego samopoczucia. Warto więc zadać sobie pytanie, jak myśleć o estetycznej stronie codziennego życia i gdzie jej szukać.

Biblioteka to serce i laboratorium Instytutu Badań Literackich PAN. Znajduje się w niej cenny księgozbiór z zakresu humanistyki. Obejmuje on teksty literackie z XIX i XX wieku, bardzo rzadkie pierwodruki, stare druki oraz rękopisy znanych pisarzy. Każdego dnia w bibliotece spotykają się pracownicy instytutu, naukowcy z całej Polski i z zagranicy, a także studenci, doktoranci, ludzie związani z teatrem i sztuką. W tym szczególnym miejscu nie tylko korzystają ze zbiorów, lecz także dyskutują o najnowszych osiągnięciach naukowych i kulturalnych oraz rozmawiają o obecnie realizowanych grantach badawczych. Zbiory biblioteki są również źródłem inspiracji do kolejnych badań i projektów. Zasoby biblioteki udostępniane są w postaci woluminów książek, czasopism i zbiorów specjalnych, a także w formie elektronicznej na platformie www.rcin.org.pl z wolnym i nieograniczonym dostępem, bez konieczności wypożyczania obiektów. Spotkanie ma na celu zaprezentowanie podstawowego warsztatu pracy humanisty. Uczestnicy zwiedzą wnętrza Biblioteki IBL PAN tj. czytelnie, pracownie poszczególnych działów oraz magazyny. Zostanie im przedstawiona historia biblioteki, jej najciekawsze obiekty m.in. znajdujące się w kolekcjach Fundacji Jana Michalskiego i Gabriela Korbuta. W czasie spotkania będzie możliwość zapoznania się z najnowszą publikacją wydaną i opracowaną przez pracowników biblioteki pt. Katalog druków drugiego obiegu w zbiorach Biblioteki Instytutu Badań Literackich PAN, która zawiera opisy wszystkich druków wydanych poza cenzurą, a znajdujących się w zbiorach biblioteki. W dalszej części spotkania zostanie krótko scharakteryzowany projekt realizowany przez bibliotekę razem z innymi instytutami badawczymi pn. Otwarte Zasoby w Repozytorium Cyfrowym Instytutów Naukowych (OZwRCIN). Na koniec uczestnicy zwiedzą najnowsze pomieszczenie biblioteki tj. pracownię digitalizacyjną, w której zostanie przedstawiony proces skanowania oraz umieszczania zeskanowanych obiektów na platformie www.rcin.org.pl.

W trakcie warsztatu pokazane zostaną cechy języka węgierskiego. Słuchacze poznają reguły tworzenia wyrazów i zdań, nauczą się wymowy głosek oraz odkryją logikę w pozornie trudnym języku bratanków.

Współcześnie w filozofii bada się dwa różne, choć powiązane ze sobą, pojęcia intencjonalności.

Pierwsze ujmuje nakierowanie czegoś na coś czy zwrócenie się ku czemuś. Jest jednym z fundamentalnych pojęć semantyki – teorii opisującej to, w jaki sposób nasze myśli i wyrażenia odnoszą się do przedmiotów, na czym polega „zwrócenie” się myśli i języka do świata, co to znaczy, że nasze słowa są „o czymś”. Wiąże się z pojęciem prawdy, znaczenia – i rzeczywistości.

Drugie pojęcie obejmuje zamiar zrobienia czegoś. Formalnie jest to szczególny przypadek pierwszego rozumienia: zamiar może być rozumiany jako pewien rodzaj nakierowania czegoś (podmiotu działającego) na coś (na cel działania). W praktyce jednak to drugie pojęcie leży u podstaw odrębnej dziedziny filozoficznej: teorii działania. Wiąże się z pojęciem świadomości, celowości - i odpowiedzialności.

Oba pojęcia łączą się z ważnymi zagadnieniami, które prowadzą w głąb fundamentalnych kwestii metafizycznych, epistemologicznych i aksjologicznych, co czyni intencjonalność jednym z najdonioślejszych tematów filozoficznych. Wykład będzie poświęcony prezentacji niektórych spośród tych zagadnień, w szczególności problemu treści i przedmiotu reprezentacji umysłowych z jednej strony (na przykładzie współczesnej teorii plików mentalnych) i problemu intencjonalności grupowej z drugiej strony. Jako ciekawostka przedstawiony zostanie tzw. efekt efektu ubocznego (side-effect effect), zwany też efektem Knobe’a.

Prymas Stefan Wyszyński był uprzywilejowanym i wnikliwym obserwatorem wydarzeń historycznych, a często och bezpośrednim uczestnikiem. Jego perspektywa - znana chocby z kart 28 tomów codziennych zapisek - poważnie zmienia nasze spojrzenie na PRL, ale także na Kościół i świat, od końca lat 40. po początek lat 80. XX w. Znaczeniu tej perspektywy dla historyka warto się przyjrzeć.

Z tłumaczeniami stykamy się praktycznie codziennie: towarzyszą nam w różnych sferach życia, od nauki po rozrywkę. Kiedy wiemy, że mamy do czynienia z przekładem, czyli tekstem, który powstał na podstawie innego tekstu napisanego w innym języku, często podchodzimy do niego bardziej krytycznie niż do tekstu oryginalnego i za wszelkie niedoskonałości jesteśmy skłonni winić „pośrednika”, czyli tłumacza. Niektóre widoczne w przekładach usterki rzeczywiście są błędami, inne wynikają z niedoskonałości tekstu oryginalnego lub świadomej decyzji tłumacza. Większości błędów faktycznie popełnionych przez tłumacza nie da się zauważyć bez porównania przekładu z oryginałem.

Podczas warsztatu powiemy, czym jest błąd tłumaczeniowy i pokażemy przykłady różnego rodzaju błędów, pochodzących z tłumaczeń  tekstów pisanych oraz filmów z języka angielskiego na polski. Uczestników będziemy prosić o wskazanie błędów i zaproponowanie poprawnej wersji. Wypowiemy się na temat wagi poszczególnych błędów, zastanowimy się nad potencjalnymi przyczynami ich występowania i wskażemy sposoby dbania o dobrą jakość przekładu.

Podczas wykładu słuchacze poznają związki Węgrów i Węgier z prawosławiem, od X stulecia po dzień dzisiejszy. Sporo miejsca będzie poświęcone częściowej chrystianizacji ziem węgierskich w obrządku wschodnim, miejscu prawosławia w dziejach Węgier w okresie panowania dynastii Arpadów, w tym kontaktom tego państwa z „prawosławnymi” krajami (Bizancjum, Ruś Kijowska). Nie zabraknie informacji na temat historycznych, wyznających prawosławie mniejszości narodowych żyjących na Węgrzech, takich jak Serbowie czy Rumuni. Słuchacze będą mogli zapoznać się także z najważniejszymi zabytkami prawosławnej kultury materialnej na Węgrzech. 

Spotkanie ukazujące polszczyznę z perspektywy uczących się jej cudzoziemców. Wiele osób uważa język polski za trudny, ale czy to prawda? A może język polski nie jest trudny, chyba że dla nauczyciela? Uczestnicy poznają sposoby, techniki i chwyty stosowane w uczeniu języka polskiego obcokrajowców, m.in. rozwiążą i skomentują przykładowe zadania-ćwiczenia.

Stoicyzm — filozofia timeless & timely. Doktryna stworzona przez starożytnych Greków 2300 lat temu okazuje się dzisiaj bardziej przydatna niż kiedykolwiek. Stoików czytają szefowie wielkich korporacji, korzystają z nich sportowcy, żołnierze jednostek specjalnych i zwykli ludzie. Co w nim widzą?  Jak to działa? Co sprawia, że stoicyzm, filozofia wymyślona w innym świecie przed dwoma tysiącleciami, okazuje się najlepszą możliwą odpowiedzią na szaleństwo rozedrganego, dynamicznego i nieprzewidywalnego wieku XXI? Stoicyzm to filozofia, która pomogła mi, pomoże i Tobie, a nikomu nie zaszkodzi. Zapraszam!

Spacer „Niezatarte ślady getta warszawskiego” przybliży uczestnikom historię warszawskiego getta, codzienne problemy jego mieszkańców i tragiczny koniec społeczności warszawskich Żydów.

Zaczniemy przed budynkiem Żydowskiego Instytutu Historycznego, w którym przed wojną mieściła się Główna Biblioteka Judaistyczna, sąsiadująca z nieistniejącą już dziś Wielką Synagogą na Tłomackiem. Zobaczymy pozostałe jeszcze ulice, kamienice i place, a wyobrazimy sobie i obejrzymy na zdjęciach to, czego zobaczyć już nie można. Każdy punkt spaceru to opowieść o ludziach uwięzionych w dzielnicy zamkniętej, ich zmaganiach z trudnościami każdego spędzonego tu dnia, decyzjach i wyborach. Uczestnicy spaceru dowiedzą się, jak w getcie szmuglowano żywność, jaką sztukę można było obejrzeć w Teatrze Femina i dlaczego w dzielnicy żydowskiej znalazły się trzy kościoły rzymskokatolickie. Spacer zakończymy na ulicy Waliców.

Spacer odbywa się w ramach projektu Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe. Wspólnie działamy na rzecz Europy zielonej, konkurencyjnej i sprzyjającej integracji społecznej.

W tym roku kolejny raz reprezentacja Finlandii otarła się o mistrzostwo świata w hokeju na lodzie. Co sprawia, że to właśnie ten sport jest wśród Finek i Finów tak popularny? W czasie wykładu przyjrzymy się, jak ten fenomen wpływa na fińską kulturę, jak oddziałuje na poczucie przynależności narodowej. Poznamy również kilka fińskich wyrażeń odnoszących się do rozgrywek hokejowych.

Afrodyta, grecka bogini miłości i piękna, nie pochodziła z Hellady. Mity i autorzy starożytni przekazują nam różne wersje opowieści o jej narodzinach i początkach kultu ku jej czci. Najbardziej znana jest historia o tym, iż bogini wynurzyła się z piany morskiej i płynąc po falach w muszli, wylądować miała na brzegach Cypru – tak twierdził Hezjod. Wyspa ta miała stać się jej ukochanym miejscem i siedzibą, początkowo nazywano Afrodytę po prostu Kyprida – Cypryjka, Kyprogenes – pochodząca z Cypru, lub Kypromedusa – ta, co rządzi Cyprem.

Niektórzy jednak – jak Herodot – sądzili, że miejsca jej pochodzenia należy szukać jeszcze dalej, wśród podobnych jej bogiń Bliskiego Wschodu, jak Isztar czy Asztarte. Badania archeologiczne dostarczyły nam wiele ciekawych informacji na temat początków kultu Afrodyty. Najstarsza świątynia jej poświęcona to funkcjonujące od późnej epoki brązu do IV/V w. n.e. sanktuarium w Palaepaphos na Cyprze. Afrodyta nie wynurzyła się z piany morskiej, lecz z morza oddziaływań i kontaktów pomiędzy tradycjami cypryjskimi i kulturami zarówno ze wschodu, jak i zachodu. W opowieści o jej skomplikowanym pochodzeniu odnajdziemy ślady cypryjskich kultów związanych z naturą, morzem, miedzią, wpływ wschodnich bogiń-wojowniczek i przybyłych tu w późnej epoce brązu Mykeńczyków, którzy nazwali ją Wanassa – Władczyni.   

Filozofia — na ogół kojarzy się z opasłymi tomami napisanymi długimi zdaniami w trudnym języku. To jednak błąd i stereotyp, filozofia jest po prostu rozmową zainteresowanego światem człowieka z drugim człowiekiem. A przynajmniej taką ja proponuję i o takiej Państwu opowiem. Opowiem o stoicyzmie reformowanym, czyli mojej autorskiej koncepcji stoicyzmu przystosowanego do naszych czasów, o tymże filozoficznym duchu, który przenika książki i filmy nawet tam, gdzie się go nie spodziewamy, o tym wreszcie, że pewnych spraw nie da się omówić serio, jeśli nie zmierzymy się z ich filozoficznym kontekstem — dotyczy to tak nauki, jak etyki, jak transhumanizmu. Zapraszam!

Co łączy amerykańską zawodniczkę fitness i brytyjskiego miłośnika historii Polski? To wielomilionowa grupa widzów ich materiałów wideo poświęcanych zwiedzaniu najtragiczniejszego miejsca historii dwudziestowiecznej Europy. Twórcy treści na serwisie YouTube dokumentują odwiedziny w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w formie vlogów, tj. kilku- lub kilkunastuminutowych filmów. Dzięki rosnącej popularności tego formatu medialnego influencerzy przyjęli rolę popularnego historyka, nadając swoim wizytom w byłym obozie walor moralnej odpowiedzialności. Niniejszy wykład zwraca uwagę na wyzwania związane z badaniem nowych form upamiętniania, należy bowiem zająć się nie tylko analizą treści, ale także badaniem metadanych oraz różnych form zarządzania widzialnością na danej platformie internetowej. Ponadto nie można zapominać o mechanizmach autopromocji oraz przemianach oficjalnych narracji upamiętniania w erze treści tworzonych przez użytkowników serwisów internetowych. Czy pojawienie się tej nowej grupy popularnych historyków to pożądana zmiana praktyk upamiętniania?

W serii zadań, dopasowanych do grup wiekowych, sprawdzimy wiedzę uczniów z zakresu nauki o języku. Pod uwagę weźmiemy zagadnienia ortograficzne i interpunkcyjne, a także gramatykę, stylistykę i słownictwo. Turniej będzie miał charakter edukacyjny z licznymi elementami ludycznymi. Inspirację będzie stanowiła między innymi twórczość S. Lema, T. Różewicza, C. Norwida i K.K. Baczyńskiego. Na najlepszych czekają nagrody i wyróżnienia.

W przestrzeni opieki zdrowotnej przestrzeganie zasad równości i poszanowania różnorodności jest szczególnie ważne. Choć prawo na różnych poziomach zapewnia pacjentom i pacjentkom równy dostęp do świadczeń, kobiety, przedstawiciele i przedstawicielki mniejszości seksualnych, religijnych i kulturowych, migranci i migrantki spotykają się z dyskryminacją w tej przestrzeni. Ruchy społeczne, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, aktywiści i aktywistki prężnie działają na rzecz zmiany tej sytuacji. Odnoszą spektakularne sukcesy, lecz także ponoszą dotkliwe porażki.

W tym kontekście szczególne znaczenie ma pole zdrowia reprodukcyjnego. O zagadnieniu równego dostępu do świadczeń w tej sferze opowie dra Elżbieta Korolczuk (Uniwersytet w Södertörn i Uniwersytet Warszawski). Po wykładzie odbędzie się panel dyskusyjny z udziałem badaczy i badaczek zagadnienia dostępu do opieki zdrowotnej w Europie.

Wydarzenie jest organizowane w ramach Projektu HCPubS: "Opieka zdrowotna jako przestrzeń publiczna: Integracja i różnorodność społeczna w kontekście dostępu do opieki zdrowotnej w Europie" realizowanego przez Centrum Bioetyki i Bioprawa na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Historii, Filozofii i Etyki Medycznej Uniwersytetu w Ulm, Instytut Historii Medycyny Uniwersytetu w Lublanie i Katedrę Nauk Społecznych i Humanistyki Medycznej na Wydziale Medycyny Uniwersytetu w Rijece.
Projekt jest finansowany przez Narodowe Centrum Nauki (Polska, nr projektu 2018/28/Z/HS1/00554), Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych (Niemcy), Ministerstwo Nauki i Edukacji Republiki Chorwacji/Chorwacką Akademię Nauk i Sztuk (Chorwacja) i Słoweńskie Ministerstwo Nauki i Sportu (Słowenia) ze środków HERA – Humanities in the European Research Area (http://heranet.info) Public Spaces i Komisji Europejskiej w ramach programu finansowania badań naukowych i innowacji Unii Europejskiej „Horyzont 2020”, umowa nr 769478.

Formy językowe zwane feminatywami budzą często sporo emocji, dlatego warto im się przyjrzeć racjonalnie i ze spokojem. W trakcie spotkania uczestnicy będą mogli podzielić się własnymi spostrzeżeniami na temat nazywania zawodów i stanowisk kobiet, wypełnić ankietę, posłuchać komentarza językoznawczego i uruchomić swoją wyobraźnię słowotwórczą.

Wieczny głos królewskiej chwały – w pięćsetlecie dzwonu „Zygmunt” o jego historii i randze w polskiej tradycji

Omówione zostaną okoliczności fundacji dzwonu, informacje źródłowe o genezie jego powstania, odlaniu, transporcie na Wawel, wciągnięciu na wieżę i ustalonym dokumentem królewskim porządku dzwonień w trakcie roku liturgicznego, a następnie przedstawienia i inskrypcje na dzwonie oraz jego ideowy program w kontekście innych fundacji Zygmunta I uświetniających jego panowanie. W drugiej części wystąpienia przedstawiona zostanie recepcja fundacji dzwonu przez współczesnych, jego ranga w polskiej tradycji kulturowej oraz ważniejsze momenty jego dziejów.

Dziennik podróży Stanisława Augusta na Ukrainę i do innych Ziem Koronnych Adama Naruszewicza to widziana oczami pisarza i historyka podróż Stanisława Augusta do Kaniowa na spotkanie z carycą Katarzyną II. Naruszewicz opisuje uciążliwą wędrówkę ostatniego polskiego monarchy, szlakiem wiodącym w głąb Ukrainy z 1787 r.. Dziennik Naruszewicza wyszedł spod prasy drukarskiej w 1787, zaś rok później, poddany autorskiej redakcji i zabiegom cyzelatorskim, doczekał się wznowienia. Od tego momentu – wyłączając dziewiętnastowieczny przedruk – nie był publikowany aż do roku 2019.

Wydawać by się mogło, że przygotowanie edycji krytycznej utworu wydawanego za życia i pod kontrolą autora, nie powinno przysporzyć większych trudności. A jednak Naruszewiczowy dziennik to dla edytora prawdziwe wyzwanie, poczynając od wyboru podstawy wydania. Istnieje bowiem szereg przesłanek poddających w wątpliwość autorstwo pierwodruku, a wydanie z 1788 r. nie jest kompletne, gdyż zawiera zaledwie dwie (z czterech zaplanowanych) części podróży. Naruszewicz nigdy nie opublikował reszty. Niemniej właśnie to perfekcyjnie dopracowane, choć niepełne, wydanie drugie nie wzbudza wątpliwości dotyczących autorstwa. Maestria jego szaty stylistycznej, niespotykane w oficjalnej diarystyce bogactwo szczegółów zdumiewają i fascynują, stanowiąc zarazem pewien problem edytorski. Setki obszarów geograficznych domagają się słowa objaśnienia, podobnie jak postaci. Sprawa jawi się jako prosta w przypadku znanych osobistości, lecz co zrobić, gdy Naruszewicz wylicza mniej znanych urzędników powiatowych, wskazując tylko pełniony przez nich urząd lub – co stanowi inną komplikację – wymienia królewskie praczki, kucharki czy kiperów, podając zaledwie imię. A na tym nie kończą się wyzwania związane z przygotowaniem objaśnień, gdyż dziennik to nieprzerwany popis erudycji królewskiego kronikarza, który snując historię mijanych miast, czerpie wiedzę z dzieł tworzonych od czasów antyku po oświecenie, przywołując refleksje kilkudziesięciu uczonych. Dzisiejszy wydawca musi wskazać konkretne fragmenty dzieł, mając przy tym na uwadze wydania, z których hipotetycznie korzystał Naruszewicz.

Edycja Dziennika podróży była nie lada wyzwaniem edytorskim, ale przede wszystkim fantastyczną przygodą intelektualną. Ta przygoda stanie się tematem wystąpienia.