Lelizm. Wczesna proza Nałkowskiej w kontekście twórczości George Sand
Tematem spotkania weekendowego będzie omówienie charakteru i wybranych wątków wczesnej twórczości Zofii Nałkowskiej w kontekście twórczości George Sand, zwłaszcza jej powieści Lelia (1833, przeredagowana, druga wersja, z którą zapoznała się Nałkowska – 1839). Wątek lektury Sand pojawia się w drugim tomie dziennika Nałkowskiej; temat Lelii wypływa już w pierwszym dziennikowym wpisie i powraca kilkakrotnie. Pokażę, że choć Nałkowska odnosi się w swoich uwagach przede wszystkim do poetyki Lelii, dostrzegając – krytycznie – pewne podobieństwa ze swoją wczesną twórczością, a także z poetyką Poganki Żmichowskiej, i czyniąc z Lelii pewien – negatywny – punkt odbicia ku mającej powstawać w następnych miesiącach Narcyzie, problematyka jej wczesnych powieści posiada w rzeczywistości zaskakujące punkty styczne z Lelią i innymi powieściami Sand, które być może Nałkowska poznała nieco wcześniej (zwłaszcza Isidorą, 1845). Jest to przede wszystkim wątek poszukiwania pełni kobiecej egzystencji poza tradycyjnymi rolami przypisanymi kobietom i poczucie alienacji kobiety niezwykłej – intelektualistki/artystki/reprezentantki trzeciej płci – w obowiązujących formach relacji kobiet i mężczyzn. Zarówno Lelia, jak na przykład Janka z Kobiet, odmawiają wejścia w przewidziane dla kobiety role: kochanki, narzeczonej/żony lub kurtyzany, sprawiając wrażenie kobiet dążących do zajęcia pozycji dominującej czy narcystycznej, co jednak jest mylące w zestawieniu z ich prawdziwymi motywacjami, którymi są potrzeba niezależności i uchronienie się od zajęcia pozycji ofiary; obie bohaterki problematyzują swoje poszukiwania dogodnej dla siebie (ale być może nieistniejącej) pozycji; dużą rolę w dojrzewaniu ich ostatecznych życiowych decyzji odgrywa także spotkanie z kobiecymi sobowtórami zajmującymi pozycję – na pozór najbardziej niezależną w ich własnym rozumieniu – kurtyzan. Swoiste bycie tych bohaterek ponad płcią i pragnienie tanatyczne znajduje tu ujście w podobnych, naznaczonych tragicznym niespełnieniem i brakiem wyborach – bliskich samobójstwu – intelektualistki/artystki. Spróbuję rozważyć to ciekawe podobieństwo w kontekście nawiązywania do podobnych tradycji literackich (bohaterka gotycka) i ideowych (saint-simonizm i socjalizm utopijny). Zastanowię się także, czy w świetle wyznania Nałkowskiej o dużym znaczeniu Sand na wczesnym etapie jej życia intelektualnego, można powiązać postawę Sand z ideą pełni kobiecego życia u wczesnej Nałkowskiej.
