język polski

Literatura dokumentu osobistego kojarzy się przeważnie z pamiętnikami, dziennikami czy listami pisanymi przez pisarzy. Podczas zajęć z czytania listów więziennych uczniowie będą mogli się przekonać, że to pojęcie jest znacznie szersze i dotyczy też osób niepiszących zawodowo, „więźniów sumienia”, którzy – ze względu na swoje poglądy i sprzeciw wobec bezprawia – znaleźli się w sytuacji, w której list był jednym z niewielu sposobów komunikacji ze światem zewnętrznym, rodziną czy przyjaciółmi. Uczniowie odkryją więc inną stronę literatury dokumentu osobistego. Spotkają się z tekstami osobliwymi, jakże innymi od tych czytanych w szkole, a zarazem z tekstami, które podobnie do tekstów stricte literackich niewolne są od celowych zabiegów retorycznych, gry znaczeń, metafor itp. Po drugie, listy więzienne – pisane w latach 80. XX wieku przez więzionych działaczy opozycji demokratycznej w PRL – są zapiskami autentycznymi, w których kreacja literacka walczy z autobiograficzną szczerością, a konwencja z naturalną potrzebą ekspresji i – przede wszystkim – ludzką potrzebą kontaktu z najbliższymi. To właśnie owa metafora walki „literackiego” z „nieliterackim” będzie punktem wyjścia do dyskusji nad tym, czym w istocie jest „list więzienny”, dawniej czytany przez cenzora, a dziś przez czytelnika, i to czytelnika szczególnego, bo młodego, a zatem wolnego od nierzadko obciążających i „zabijających” interpretację historyczno-społecznych kontekstów. Proponuję więc wyjście z gęstego pola (poletka?) szkolnej literatury na literackie peryferia i spojrzenie na listy więzionych opozycjonistów jako na teksty nie tylko osobiste, intymne, ukazujące charakter i osobowość piszących, ale również jako na teksty literackie podlegające interpretacji, analizie i krytycznej ocenie.

Korpus poezji Białoszewskiego znacznie się poszerzył w 2017 w związku z publikacją dwóch tomów "ineditów" i "posthumów", czyli tekstów niewydanych za życia poety oraz odnalezionych po jego śmierci. W 2018 odbyła się w Warszawie konferencja na temat tych nieznanych wcześniej utworów, następnie poświęcony im został I tom "MiroFora". Wiersze "odtajnione" weszły już do nowych antologii obok znanych wcześniej (antologie Jakuba Kornhausera i Jakuba Pszoniaka, obie 2022). Czy trzeba "nauczyć się czytać Białoszewskiego na nowo"? Jakie trudności przedstawiają te wiersze? Wśród nich znajduje się także tzw. "szósty tomik wierszy", którego poeta ostatecznie nie wydał. Wprowadzenie do tych ineditów da Piotr Sobolczyk, po czym wspólnie z uczestnikami podda interpretacji kilka z nich.

Jak działania wojenne wpływały na środowisko przyrodnicze? Jak kształtowały się powiązania między światem ludzi, roślin i zwierząt wobec zniszczeń oraz zmian ekologicznych w mieście? Podczas lekcji przyjrzymy się tym zagadnieniom w okresie drugiej wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem okupowanej Warszawy. Będziemy pracować z fotografiami i literaturą dokumentu osobistego. Wspólnie zrekonstruujemy obraz okupowanego miasta i zastanowimy się nad znaczeniem przyrody w przestrzeni miejskiej.

Wykład ukazuje specyfikę literatury kreowanej cyfrowo. Odpowiada na pytanie, co zmienia się w literaturze, która tworzona jest przy użyciu znaków cyfrowych i która angażuje twórczo użytkownika? Jak zmieniają się relacje autor - tekst literacki - czytelnik? Na czym polega odmienność literatury cyfrowej od tej tradycyjnej – drukowanej? Okazuje się, że nowa budowa znaku w przestrzeni cyfrowej wyznacza nowy sposób ukazywania się tekstu oraz nowy sposób generowania znaczeń. Literackie środki artystyczne w niespotykanym dotychczas wymiarze angażują, poza semantyką słowa, jego wymiar semiotyczny: zmianę kształtu, barwy, brzmienia, wielkości słowa i większych fragmentów tekstu. Warstwa przedstawień słowa staje się przestrzenna i cielesna, a konstytutywnym składnikiem figur są działania użytkownika. Kinetyczne, transsemiotyczne, interaktywne figury i szerzej struktury tekstowe tworzące literaturę cyfrową pokazują, że literackość zadomawia się w ruchomej tkance semiotycznej tekstu i działaniach użytkownika. Znaczenia literackie kształtowane są w interakcji znaczenia słowa (tu także zawartości fabularnej utworu literackiego) i semantyki jego warstwy przedstawień. W kształtowanie znaczeń literackich angażowana jest cielesność użytkownika, ale też cyfrowo przetwarzane teksty utworów literackich i nieliterackich. Linkowa struktura hipertekstu oraz formuła odbiorcy jako użytkownika inicjują narrację alternatywną i sprawczą (adaptującą struktury gry). Prezentowane podczas wykładu zagadnienia ilustrowane będą wybranymi utworami literatury cyfrowej: Leszka Onaka, Katarzyny Giełżyńskiej, Radosława Nowakowskiego, Susan Gibb, Marty Dzido, Roberta Kendalla i innych.

Język polski XVI w. różnił się od dzisiejszej polszczyzny zarówno w warstwie fonetycznej, jak i fleksyjnej czy składniowej. Na wykładzie skupimy się przede wszystkim na jego warstwie fonetycznej. Poznamy zasób samogłosek i spółgłosek polszczyzny XVI w., uwzględniający jej zróżnicowanie terytorialne. Spróbujemy odtworzyć wymowę ówczesnych mieszkańców Wielkopolski, Małopolski oraz Mazowsza, bazując na nagraniach gwar polskich. Szczególną uwagę poświęcimy mowie Jana Kochanowskiego, pochodzącego z Małopolski, i spróbujemy zapisać i przeczytać jeden z jego utworów, zgodnie ze zrekonstruowanym dla XVI w. systemem fonetycznym.

W Szkole Mistrzostwa Językowego proponujemy cykl 3 lekcji poświęconych różnym zagadnieniom związanym z kulturą języka. Każda lekcja trwa 45 minut i jest ilustrowana prezentacją, której towarzyszy interaktywna opowieść (z pytaniami, zagadkami, rozmową itp.). Młodzież otrzymuje podczas lekcji tematyczne rekwizyty i/lub karty pracy.