Instytut Sztuki PAN

Mimo rozwoju Internetu działalność naukowca, zwłaszcza humanisty, związana jest z pracą w bibliotekach i wymaga sprawnego korzystania z jej zbiorów. Dlatego chcielibyśmy za pomocą zabawy zaprezentować młodym czytelnikom sekrety księgozbioru naukowego.

1.  Po powitaniu  krótkie wprowadzenie: co to jest biblioteka, jakie są rodzaje bibliotek, jak nazywa się najważniejsza książnica w kraju, co rozumiemy pod słowem sztuka, jakie książki są gromadzone w bibliotece Instytutu Sztuki PAN.

2.  Podział klasy na 4 grupy. Wprowadzenie w temat zajęć: ktoś podrzucił do naszego magazynu 4 książki z innych dziedzin (sport, matematyka). Teraz żąda natychmiastowego zwrotu, grożąc dużymi karami pieniężnymi. Zadaniem dzieci będzie wytropienie tych niepasujących egzemplarzy. Za każde rozwiązane zadanie dzieci dostają punkty – komplet punktów gwarantuje otrzymanie mapy, która pomoże w odnalezieniu książek w dużym magazynie.

3.  Dzieci poznają  katalog kartkowy i katalog on-line, czemu towarzyszą zabawy: poszukiwania autorów w katalogu kartkowym, porównanie, w którym katalogu szybciej odnajdziemy hasło.

4.  Uczniowie poznają zasady zachowania w czytelni poprzez zabawy:  kto dłużej wytrzyma w ciszy, kalambury, rebusy, zagadki tematycznie związane z miejscem.

5.  Dzieci poznają magazyn, w którym jest 145 tysięcy książek, i w którym one mają wytropić te podrzucone.

Nie będzie przesadą stwierdzenie, że każde dziecko słyszało, kim był Jan Matejko i zna przynamniej jeden jego obraz z historii Polski, którą często widzimy jego oczami. Na zajęciach dzieci zapoznają się z jego najważniejszymi (i tymi mniej ważnymi) obrazami, a także dowiedzą o życiu malarza, jego szkolnych problemach, trudnej drodze do sławy i późniejszych sukcesach. Odpowiemy sobie też na pytanie, jaką rolę obrazy tego artysty pełniły w XIX wieku, gdy Polska była pod zaborami. Dr Anna Straszewska opowie również o tym, jak artysta tworzył swoje obrazy, skąd czerpał wiedzę o przebiegu historycznych wydarzeń, dawnych strojach i co sprawia, że malowane przez niego sceny wyglądają realistycznie, a widz czuje się jakby był ich uczestnikiem. Jednym z najsłynniejszych obrazów Matejki jest przedstawienie Hołdu pruskiego ukończone w 1882 roku. Ponieważ w tym roku mija 500 lat od przedstawionych przez artystę wydarzeń, gdy książę Albrecht Hohenzollern na rynku w Krakowie składał przysięgę polskiemu królowi Zygmuntowi Staremu, uczniowie wcielą się w rolę malarzy historycznych i w zaaranżowanej dziewiętnastowiecznej pracowni będą mogli pod okiem dr Katarzyny Kesling i dr Anny Straszewskiej namalować własną wersję obrazu. Będą mieli do swej dyspozycji historyczne rekwizyty i modeli pozujących do roli króla i księcia.

Nie będzie przesadą stwierdzenie, że każde dziecko słyszało, kim był Jan Matejko i zna przynamniej jeden jego obraz z historii Polski, którą często widzimy jego oczami. Na zajęciach dzieci zapoznają się z jego najważniejszymi (i tymi mniej ważnymi) obrazami, a także dowiedzą o życiu malarza, jego szkolnych problemach, trudnej drodze do sławy i późniejszych sukcesach. Odpowiemy sobie też na pytanie, jaką rolę obrazy tego artysty pełniły w XIX wieku, gdy Polska była pod zaborami. Dr Anna Straszewska opowie również o tym, jak artysta tworzył swoje obrazy, skąd czerpał wiedzę o przebiegu historycznych wydarzeń, dawnych strojach i co sprawia, że malowane przez niego sceny wyglądają realistycznie, a widz czuje się jakby był ich uczestnikiem. Jednym z najsłynniejszych obrazów Matejki jest przedstawienie Hołdu pruskiego ukończone w 1882 roku. Ponieważ w tym roku mija 500 lat od przedstawionych przez artystę wydarzeń, gdy książę Albrecht Hohenzollern na rynku w Krakowie składał przysięgę polskiemu królowi Zygmuntowi Staremu, uczniowie wcielą się w rolę malarzy historycznych i w zaaranżowanej dziewiętnastowiecznej pracowni będą mogli pod okiem dr Katarzyny Kesling i dr Anny Straszewskiej namalować własną wersję obrazu. Będą mieli do swej dyspozycji historyczne rekwizyty i modeli pozujących do roli króla i księcia.

Wystawa w siedzibie Instytutu Sztuki PAN, który mieści się w zrekonstruowanym po wojnie osiemnastowiecznym pałacu Marii Radziwiłłowej, będzie symbolicznym powrotem do czasów świetności tego miejsca, stanowiąc łącznik między przeszłością a teraźniejszością. Wachlarze, które w XVIII wieku stanowiły nieodzowne akcesorium eleganckiej damy, dzisiaj nie tylko wzbudzają zachwyt, ale też są przedmiotem zainteresowania historyków sztuki.

W okresie rokoka sztuka wytwarzania wachlarzy przeżywała swój największy rozkwit. Powstające wówczas przedmioty odznaczały się wyjątkowo wysokim poziomem wykonania i wspaniałą estetyką. Pod koniec XVIII wieku reprezentowany przez nie styl stał się niemodny. Tryumfalnie powrócił do łask za sprawą Marii Karoliny de Bourbon, księżnej de Berry, która w roku 1829 wydała wielki bal kostiumowy w stylu Ludwika XV. Jego uczestnicy wykorzystali w swych przebraniach zarówno wachlarze zabytkowe, jak i je naśladujące. Moda na wachlarze neorokokowe obowiązywała mniej więcej do roku 1860. Kolejne odrodzenie tej stylistyki nastąpiło na początku XX wieku i trwało do lat 30., a nawet dłużej...

Na wystawie pokazane zostaną obiekty od XVIII wieku do współczesności, które stanowią fragment unikatowej kolekcji studyjnej Jolanty Różalskiej z Instytutu Sztuki, kuratorki wystawy i autorki m.in. książki Polski wachlarz malowany.

Czy szkło może grać? Czy z czegoś przezroczystego, delikatnego i kruchego można zrobić instrument muzyczny? A jeśli tak – kto na nim grał i jak go używał?

Podczas lekcji uczniowie poznają fascynującą historię szklanych instrumentów muzycznych, które dawniej tworzyli hutnicy szkła. Oprócz codziennej pracy przy wytopie i formowaniu naczyń, wielu z nich potrafiło samodzielnie wykonywać niezwykłe instrumenty. Powstawały między innymi szklane trąbki, puzony, tuby, bębny, a także harmoniki szklane – wyjątkowe konstrukcje wydające delikatne, choć dźwięczne tony. Wykorzystywano je podczas świąt hutniczych, zabaw i uroczystości, ale także do przekazywania sygnałów wewnątrz huty.

Uczniowie dowiedzą się, jak wyglądała praca hutników szkła, jakie znaczenie miały tworzone przez nich instrumenty oraz dlaczego dziś niemal nikt o nich nie pamięta. W trakcie zajęć poruszony zostanie również temat samego szkła – z jakich składników powstaje, jakie ma właściwości i jak reaguje na dźwięk.

Zajęcia zakończą się praktycznym doświadczeniem – uczniowie będą mogli samodzielnie zagrać na „szklanym instrumencie" stworzonym z nastrojonych szklanek wypełnionych wodą. Dzięki temu przekonają się, że muzyka może rozbrzmiewać w przedmiotach codziennego użytku – nawet w tych, które na pierwszy rzut oka wydają się zupełnie niemuzyczne.

W polskich hutach szkła powstawały niezwykłe instrumenty muzyczne - unikalne wytwory łączące mistrzostwo hutnicze z muzyczną ekspresją. Systematycznej dokumentacji tego zjawiska dokonał etnomuzykolog Adolf Dygacz, odkrywając 22 rodzaje szklanych instrumentów: od prostych gwizdków i piszczałek po skomplikowane harmoniki szklane. Te artefakty powstawały w czasie wolnym od pracy jako efekt hutniczej kreatywności, służąc jako zabawki, ozdoby czy instrumenty sygnałowe.

Wyjątkowym przykładem była pierwsza w Europie szklana orkiestra z duńskiego Kastrup, której amatorski zespół hutników koncertował na instrumentach własnego wyrobu. Zachowane nagrania pozwalają dziś usłyszeć unikatowe brzmienie szklanych trąb, trąbek, puzonów i althornów.

Szklane instrumentarium stanowi zapomnianą część europejskiego dziedzictwa kulturowego, ukazuje fascynujący świat hutniczej wyobraźni. Proponowany wykład przedstawi tę niezwykłą historię, która dowodzi, że nawet najbardziej praktyczne rzemiosło może rodzić nieoczekiwane formy artystycznej ekspresji, tworząc piękne (i kruche) dzieła.