Polska Akademia Nauk

Caenorhabditis elegans jest małym (długość do 1 mm), niepasożytniczym nicieniem żyjącym w glebie. Wiele cech nicienia przyczyniło się do tego, że został on jednym z najbardziej popularnych organizmów modelowych. Przezroczyste ciało C. elegans znacząco ułatwia obserwacje mikroskopowe wszystkich jego 959 komórek somatycznych. Jedną trzecią wszystkich komórek nicienia stanowią neurony. Nicień jest dotychczas jedynym organizmem z kompletną mapą połączeń neuronalnych. Cykl życiowy nicieni jest bardzo szybki – rozwój od jaja do dorosłego organizmu wynosi około 72 godzin. Przez kolejne 3 dni pojedynczy osobnik może złożyć do 400 jaj, co znacząco ułatwia uzyskanie dużych populacji na potrzeby badań. C. elegans był pierwszym organizmem wielokomórkowym z całkowicie odczytaną sekwencją nukleotydów w jego DNA. Genom nicieni zawiera wiele genów mających swoje odpowiedniki u człowieka. Ze względu na fakt, że mutacje w wielu z tych genów skutkują rozwojem poważnych schorzeń u ludzi, nicień jest wykorzystywany jako model wielu chorób.

Spotkanie będzie składać się z wykładu oraz części praktycznej. Uczestnicy będą mogli zapoznać się z podstawowymi wiadomościami na temat nicieni: ich budową, cyklem życiowym i fizjologią. Zaprezentowany zostanie przegląd głównych odkryć naukowych dokonanych na nicieniach i najciekawsze kierunki przyszłych badań. W trakcie zajęć praktycznych uczestnicy poznają podstawowe techniki pracy z nicieniami, przeprowadzą obserwacje nicieni przy użyciu mikroskopii fluorescencyjnej, zapoznają się z podstawami genetyki klasycznej (mendlowskiej) i metodą genotypowania za pomocą techniki łańcuchowej reakcji polimerazy PCR.

W prezentacji opowiem o zaangażowaniu ekologicznym cerkwi prawosławnych. W tym celu odwołam się do moich badań terenowych w parafiach i klasztorach prawosławnych na całym świecie, w tym w społecznościach w Stanach Zjednoczonych, Grecji i innych krajach. Przedstawię istniejące tam inicjatywy ekologiczne, w tym projekty inicjowane przez cerkiew, jak również inicjatywy społeczne prowadzone przez osoby wyznania prawosławnego, które często pozostają poza widokiem hierarchii cerkiewnej. Wyjaśnię, dlaczego niektórzy prawosławni Grecy nie jedzą homarów i ośmiornic oraz jak myślenie ekologiczne kształtuje myślenie religijne. Wyjaśnię również, dlaczego wyspa Patmos w Grecji ma wiele drzew i jak jest to związane ze spowiedzią. Opowiem o moim pobycie w najbardziej ascetycznym klasztorze prawosławnym w Stanach Zjednoczonych i wyjaśnię, dlaczego nie mają tam internetu i ciepłej wody. Przedstawię pięć powodów, dla których niektórzy prawosławni unikają działań ekologicznych, a inni uważają, że ważne jest "być głębszym niż po prostu być lepszym w recyclingu".

Ten projekt otrzymał finansowanie z programu badań i innowacji Unii Europejskiej Horizon 2020 w ramach umowy grantowej Marie Skłodowska-Curie nr 847639 oraz ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Sposób przedstawiania otaczającego świata w sztuce egipskiej jest odległy od tradycji klasycznej, z której wyrasta europejska, czy też szerzej rozumiana, zachodnia kultura. Dlatego nieprzygotowanemu obserwatorowi płaskorzeźb na ścianach świątyń oraz grobowców trudno jest zrozumieć i zaakceptować schematyczne, pozbawione perspektywy, a niekiedy wydawałoby się wręcz karykaturalne odwzorowywanie, szczególnie na płaszczyźnie, trójwymiarowej rzeczywistości. Co zatem leżało u podstaw takiej koncepcji?

W pierwszej kolejności należy uświadomić sobie, że dawni Egipcjanie żyli w świecie całkowicie odmiennym od współczesnego. W świecie w pełni zależnym od boskich sił natury, przepełnionym magią, w którym stereotypowe rozumienie różnych zjawisk oraz trudne warunki egzystencji w dużej mierze determinowały intelektualny i społeczny rozwój człowieka. W takiej przestrzeni rozwijała się sztuka egipska. Funkcjonalnie była ona najczęściej powiązana z wiarą Egipcjan w życie pozagrobowe i idącą za tym koniecznością zapewnienia zmarłemu pośmiertnego bytu. Niezbędne do życia w zaświatach było istnienie tu na ziemi trwałego wizerunku zmarłego w postaci posągów, które zastępowały ciało i pozwalały na bytowanie w nim ka – w dużym uproszczeniu pozbawionego wad, nieśmiertelnego elementu duchowej egzystencji człowieka. Ten aspekt „trwałości” miał dla Egipcjan fundamentalne znaczenie. Nie może więc dziwić, że najwięcej przedstawień ludzkich rzeźbiono w skałach, często najtwardszych spośród dostępnych w Egipcie, jak na przykład bazalt, porfir, granit, czy dioryt. Niemniej ważne wydaje się jednak to, że schematycznie i powtarzalnie modelowany wizerunek był także, poprzez swoją niezmienną formę, niejako kolejnym gwarantem metafizycznie pojmowanej „trwałości”. Taki pogląd jest równocześnie jednym z istotnych czynników, który leży u podstaw fenomenu sztuki egipskiej, jej jednolitości i niezmienności stylistycznej.

This lecture will focus on the theory of Ethnography of Communication, as well as on the intellectual roots of this approach to study culture and communication in social contexts. Based on the ongoing research project that is focused on the study of Russian-language political discourse in Belarus, you will see how this approach can be used to get important insights from public discussions of political events. We will talk about the ways Russian-language political discourse found in everyday interactions and public communication about politics contributes to the construction of meaning about politics and identity in modern-day Belarus. If time allows, we will also practice using the approach to analyze the actual discursive data.

Tematem spotkania będzie dziedzictwo kulturowe Nigerii, jednego z najbardziej zróżnicowanych państw w Afryce i na świecie. Nigeria, o ponad 200-milionowej populacji, charakteryzuje się bogactwem kultur, grup etnicznych, religii i języków. Podczas wykładu zaprezentowane zostaną materiały fotograficzne pochodzące z najnowszych badań terenowych w Nigerii, ze szczególnym uwzględnieniem miast takich jak Lagos, Badagri czy Kano. Przedstawione zostaną przykłady miejsc o walorach przyrodniczych i zabytków architektonicznych o wyjątkowym znaczeniu kulturowym, historycznym i społecznym, w tym zabytki z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Serdecznie zapraszamy na pokaz filmu "Gdy zniknie lód" (ang. "Once the ice is gone") w reżyserii Kuby Witka (2024).

Dokument pokazuje badania naukowe i terenowe na Svalbardzie przeprowadzone w ramach projektów:

• RAW – Recesja i Więdnięcie” – Jaki jest wpływ recesji lodowców z uchodzących do morza do lądowych na morską produkcję biologiczną i biogeochemię morza w Arktyce? (kierownik: dr hab. Mateusz Moskalik)
• Badania ablacji lodowców przez cielenie oraz typów cieleń poprzez nowatorskie połączenie metod akustycznych i optycznych (kierownik: dr hab. Oskar Głowacki)
• Energia fal docierających do brzegów fiordu Hornsund, Svalbard (kierownik: dr Zuzanna Świrad)

po filmie zaplanowano spotkanie z naukowcami zaangażowanymi w badania prezentowane na filmie.

W referacie omówię zasady działania laserów i ich typy, a następnie różne zastosowania laserów w medycynie. Ten sprzęt z laboratoriów naukowych (zastosowania w fizyce, chemii, technice) znajduje obecnie szerokie zastosowania nie tylko w medycynie (na przykład do detekcji zmian chorobowych, czy też do przeprowadzania zabiegów operacyjnych zastępując skalpel), ale także w gabinetach odnowy biologicznej i w gabinetach kosmetycznych. W tym ostatnim przypadku, używając lasery możemy depilować włosy, usuwać tatuaże, czy też poprawiać nasz wygląd (odmłodzić się).  

Pracownicy naukowi Instytutu Filozofii i Socjologii PAN uosabiają wielkich filozofów z przeszłości. Bedzie można porozmawiać prywatnie z Platonem, Kartezjuszem, Heglem... Każdy z filozofów będzie przyjmował rozmówców indywidualnie lub grupowo w swoim pokoju w Instytucie, na poszczególnych piętrach Pałacu Staszica. Rozmowa może dotyczyć zagadnień filozoficznych typowych dla każdego z tych filozofów, ale można też stawiać pytania, które odwiedzający uważają za ważne. Każdy z filozofów będzie mógł odpowiedzieć bezpośrednio, ale będzie też mógł zaprosić uczestników do zwrócenia się do innego filozofa. Celem jest pokazanie, że filozofia rodzi się z pytań, jest ciekawością, poszukiwaniem, odwagą, a nawet śmiałością. Labirynt jest skierowany przede wszystkim do młodych osób ale z przyjemnością witamy i słuchamy osób w każdym wieku.

Młodzi Innowatorzy’ 2024. Spotkanie poświęcone prezentacji dokonań laureatów i organizatorów konkursów wspierających młode talenty,  akademickich  kół naukowych  oraz firm tworzących nowoczesne miejsca pracy. Uczestnicy spotkania będą mogli poznać możliwości wykorzystania  innowacyjnych modeli biznesowych dla wspierania talentów  w warunkach rosnących wyzwań współczesności.

Tematem prezentacji będzie dostępny za darmo w Internecie cyfrowy słownik Polscy pisarze i badacze literatury XX i XXI wieku, projekt sfinalizowany w tym roku w Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej IBL PAN.
Wszyscy zainteresowani nie tylko biografiami i twórczością autorów kilku ostatnich generacji, lecz także życiem literackim będą mogli zapoznać się z całym wachlarzem informacji, co więcej dzięki zaawansowanej wyszukiwarce wybrać swój sposób na ich pozyskiwanie. Dorobek ponad 2300 twórców – działających dzisiaj i sto lat wstecz (do dwudziestolecia międzywojennego) – został zestawiony w jednej bazie, co umożliwia panoramiczny ogląd współczesnej polskiej literatury. Słownik dostarcza wiedzy faktograficznej o życiu i pracy twórczej poetów, prozaików, dramatopisarzy, krytyków literackich i teatralnych, eseistów, reportażystów, tłumaczy, a także historyków i teoretyków literatury.
Do skorzystania z tej wiedzy zachęcamy zarówno literaturoznawców i badaczy z innych dziedzin nauk humanistycznych, jak i studentów, nauczycieli i wszystkich czytelników, którzy szukają szybkiego i łatwego dostępu do naukowo zweryfikowych faktów o ulubionych książkach i ich autorach.
Na wykładzie pokażemy także zaplecze naszych działań dokumentalistycznych, w tym zbiór tzw. ankiet, czyli korespondencję z pisarzami i badaczami gromadzoną w archiwum Pracowni od lat pięćdziesiątych XX wieku. Wśród korespondentów są klasycy jak Wisława Szymborska czy Czesław Miłosz, a także przedstawiciele najnowszej literatury polskiej – Joanna Bator czy Dariusz Sośnicki.

Na wykładzie zostaną omówione historyczne odkrycia naukowe, które pozwoliły zrozumieć nam jak zbudowana jest materia: od cząsteczek chemicznych zbudowanych z pojedynczych atomów, przez protony i neutrony tworzące jądra atomowe, aż po kwarki, czyli ich najmniejsze dzisiaj znane składniki.

Obecnie energia elektryczna wytwarzana przez ogniwa słoneczne pokrywa około 9% całkowitej produkcji energii elektrycznej w UE, co stanowi kluczowy wkład do procesu przejścia na energię odnawialną. Jednakże, aby sprostać przewidywanemu w przyszłości większemu popytowi na ogniwa słoneczne oraz agresywnej i dumpingowej polityce gospodarczej krajów spoza UE, wymagane jest ciągłe poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań, których ostatecznym celem jest redukcja kosztów produkcji przy zachowaniu wysokiej efektywności. W wykładzie opowiemy o ograniczeniach obecnej generacji ogniw słonecznych oraz kierunkach ich rozwoju w przyszłości.

Czy autorka Nad Niemnem lubiła się fotografować? Czy zbierała zdjęcia innych osób?

Odpowiedzi na te pytania można znaleźć w Archiwum Elizy Orzeszkowej w Instytucie Badań Literackich PAN w Warszawie (sygn. 786), które zawierają nieliczne fotografie pisarki oraz ponad 200 zdjęć – przede wszystkim portretowych – jej korespondentów (zarówno dobrych przyja­ciół, jak i przelotnych znajomych, cenionych literatów i osób zupełnie nieznanych). Własne i cudze fotografie dla Orzeszkowej były bardzo ważne i pełniły najrozmaitsze funkcje – od materiału promocyjnego dla wydawców i czasopism, przez pamiątki z konwencjonalnej wymiany uprzejmości z wielbicielami jej talentu, po znak bliskości, ułatwiający zacieśnienie listownej więzi z zaufanymi osobami. Wybrane przykłady zdjęć, pochodzących z polskich i zagranicznych zakładów fotograficznych, ukazują dziewiętnastowieczne standardy kreowania wizerunku, zaś cytaty z korespondencji pisarki oraz dedykacje na fotografiach świadczą o ich niezwykle istotnym miejscu w ówczesnej kulturze, łączącym sferę prywatną i publiczną.

Zderzenie różnych stanowisk jest solą filozofii. W istocie jest to jedyna metoda, jaką zna filozofia. Wiedzieli o tym filozofowie starożytni, tacy jak Platon i Arystoteles, średniowieczni, renesansowi i współcześni. Dlatego filozofowie zawsze kultywowali sztukę argumentowania za lub przeciw (pro et contra) określonej tezie, sztukę obalania rozmówcy, sztukę odkrywania błędów w rozumowaniu innych, w skrócie - dialektykę. Zarówno na uniwersytetach średniowiecznych, jak i nowożytnych, stopień naukowy można było uzyskać jedynie poprzez publiczną obronę tez przed obiekcjami oponenta, ale tak naprawdę każda okazja była dobra do takich dysput. Nie były to zwykłe dyskusje, w których każdy mówi, co mu przyjdzie do głowy, stara się krzyczeć głośniej niż inni, a na końcu wszyscy mają rację (brzmy znajomo?), ale konfrontacje, podczas których każdy z uczestników  (respondens, opponens, praeses) odegrał określoną rolę, musiał przestrzegać ścisłych zasad i ram czasowych.

Zanurzymy się w tej atmosferze, która dominowała w świecie akademickim przynajmniej do połowy XVIII wieku. Jeden z filozofów IFiS PAN będzie bronił tezy, że "Wspólnoty polityczne powstają z natury" przed atakami drugiego filozofa, który przeciwstawi mu szereg argumentów. Ci dwaj filozofowie staną naprzeciwko siebie. Trzeci, przewodniczący, będzie siedział za nimi, nieco wyżej, i będzie egzekwował zasady i czas. Na koniec, po około półgodzinnej dyskusji, publiczność zdecyduje, czy teza została skutecznie obroniona, czy też nie. W drugiej części spotkania, publiczność może również zadawać pytania i wypowiadać się na temat omawianej tezy i metody, za pomocą której została omówiona. Celem tej praktyki nie jest pokonanie przeciwnika, przez doprowadzenie go do zaprzeczenia samemu sobie, ale wspólne poszukiwanie prawdy!

Świat Europy Południowej i częściowo Wschodniej w przededniu organizacji IV krucjaty mającej wspomóc państwa łacińskie na Bliskim Wschodzie. Potęgi polityczne: Wenecja, Genua, Piza, Bizancjum, Francja i Królestwo Węgier w skomplikowanych układach politycznych i ekonomicznych. Roszczenia Wenecji, z niezwykle przebiegłym dożą Enrico Dandolo, niekwestionowanej potęgi w północnym, śródziemnomorskim obszarze. Wykorzystanie sporów w łonie Cesarstwa Bizantyjskiego. Zdobycie Zadaru należącego do Królestwa Węgier. Spiski, łamane sojusze, dążenie do gromadzenia bogactw z całkowitym pominięciem zasad Dekalogu.

Czy Eliza Orzeszkowa mogła otrzymać literacką nagrodę Nobla? Czym była dla niej ta wielka szansa? Jak się do tego przygotowała? Dlaczego ostatecznie przegrała i jak zniosła tę porażkę?
Przejrzana pod tym kątem korespondencja powieściopisarki (przede wszystkim z jej szwedzką tłumaczką Ellen Wester) daje odpowiedzi na te i inne pytania związane z możliwością otrzymania nagrody, która wdług słów samej Orzeszkowej: „byłaby zapewne […] szczęściem niewypowiedzianym”. Na ten ważny epizod z jej życia nowe światło rzucają niepublikowane dotąd listy m.in. od tłumaczy przechowywane w Archiwum Elizy Orzeszkowej w Instytucie Badań Literackich PAN w Warszawie. Nominacja autorki Nad Niemnem do literackiej nagrody Nobla (która miała być po raz pierwszy przyznana kobiecie-pisarce) dowodzi ogromnej popularności Orzeszkowej poza granicami kraju dzięki licznym przekładom jej dzieł w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku.

This presentation explores how vibrations create intricate fluid patterns, highlighting sound frequencies' effects on liquid dynamics through cymatics and the Faraday instability. Cymatics vividly shows how sound waves can be transformed into visible geometric structures on a liquid surface. At the same time, the Faraday instability explains how fluids become unstable under the influence of oscillating forces, forming complex wave patterns. We will see how everyday sounds can generate remarkable visual effects in liquids, unveiling the subtle interplay of waves that craft intricate designs.

Tradycyjna, coroczna impreza popularnonaukowa w ramach Festiwalu Nauki w Warszawie.

W jej trakcie przedstawionych będzie 5 wykładów popularnonaukowych oraz przeprowadzona sesja pytań ze strony publiczności, adresowanych do wykładowców.

Ponadto planujemy:

-  pokazy plam na Słońcu;

- amatorski (możliwy do zbudowania samemu, w domu) radioteleskop;

- tellurium (mechaniczny model układu Słońce-Ziemia-Księżyc);

- prezentacje komputerowe na temat fal grawitacyjnych I zórz polarnych oraz oddziaływań Ziemia-Słońce;

- zajęcia rysunkowo-plastyczne dla dzieci;

- kiermasz wydawnictw popularnonaukowych I amatorskiego sprzętu astronomicznego.

Astrofizyczne czarne dziury – zarówno te powstałe w wyniku kolapsu gwiazdy jak i te supermasywne, znajdujące się w centrach galaktyk - są ekstremalnie zwartymi obiektami z których nic, nawet światło, nie może się wydostać. Pomimo tego obiekty te mogą “być widoczne” pod warunkiem, że oddziałują ze swoim kosmicznym otoczeniem pochłaniając w wystarczającym tempie materię znajdującą się w pobliżu.

W wypadku gwiezdnych czarnych dziur dzieje się tak gdy obiekt znajduje się w ciasnym układzie podwójnym i czarna dziura stopniowo ściąga materię od sąsiada, tworząc rotujący różniczkowo dysk akrecyjny, poprzez który materia spiraluje do centrum.

Co istotne, jeśli spadająca materia posiada niezerowy moment pędu, to w pewnej odległości od centrum (większej niż rozmiar horyzontu zdarzeń), może poruszać się po orbicie kołowej i aby wpaść pod horyzont musi ten moment pędu wytracić – na przykłąd wskutek tarcia lub turbulencji. W wypadku dysków akrecyjnych ważnym czynnikiem jest obecność pola magnetycznego. Niestabilność magneto-rotacyjna pomaga materii pozbywać się momentu pędu. Jeśli jednak pole magnetyczne jest bardzo silne, to potrafi też odpychać materię od horyzontu. Mamy wówczas do czynienia z efektem tak zwanego dysku aresztowanego magnetycznie (MAD).

Badanie tego procesu wymaga rozwiązania równań różniczkowych których zazwyczaj nie da się rozwiązać analitycznie. Istnieją jednak wiarygodne metody numeryczne umożliwiające modelowanie zjawisk zachodzących w otoczeniu czarnych dziur i przeprowadzenie symulacji komputerowych interesujących nas obiektów.

Podczas wykładu opowiem o badaniach prowadzonych od strony teoretycznej, oraz o tym, co można zobaczyć w otoczeniu czarnych dziur dzięki nowo zbudowanym teleskopom. Na przykład, metodami interferometrii radiowej możliwe było uzyskanie obrazu pierścieni świetlnych otaczających horyzonty czarnej dziury w galaktyce M87 oraz znajdującego się w centrum naszej galaktyki galaktyki Sgr A*. Pierścień ten świeci dzięki emisji promieniowania synchrotronowego, które dobrze zgadza się z scharakterystyką dysku o strukturze MAD.

Z kolei dzięki teleskopom optycznym i satelitom odbierającym promieniowanie wysokich energii, wiemy że część materii obecnej w otoczeniu czarnej dziury nie wpada do niej, lecz uwalnia się i jest wyrzucana na zewnątrz, w rzadkich, wąskich strugach namagnesowanej plazmy, tzw. kosmicznych dżetach. Są one rejestrowane przez dostępne naukowcom instrumenty

Podczas warsztatów uczestnicy podejmą się wygenerowania i bezpiecznego przesyłania klucza szyfrującego, szyfrowania wiadomości oraz prób hackerskich.
Wyjaśnimy jakie są możliwości i ograniczenia kryptografii opartej na zasadach mechaniki kwantowej.
Uwaga: zakładamy wstępną wiedzę o szyfrowaniu - chętnych zapraszamy na wykład "O kryptografii kwantowej" poprzedzający warsztaty. Chętnych prosimy o wcześniejszą rejestrację: mmarciniak@cft.edu.pl. 

Czy zastanawialiście się kiedyś, co dzieję się w waszym mózgu, kiedy się uczycie? Jak to jest, że pewne rzeczy pamiętamy, a pewne nie? Jeśli chcecie dowiedzieć się czym jest pamięć, to ta lekcja jest dla was! Razem poznamy mechanizmy jej funkcjonowania. Dowiemy się, jakie struktury mózgu są szczególnie ważne dla pamięci, jakie ćwiczenia je rozwijają i zachowują w dobrej kondycji. Przyjrzymy się też zjawisku plastyczności synaptycznej i dowiemy się, jaki typ uczenia jest dla was najbardziej korzystny. 

Rośliny z bursztynowego lasu -warsztaty łączące wiedzę teoretyczna podaną w postaci krótkiej prezentacji, wyjaśniającej: co to jest bursztyn, kiedy i jak powstał, opisu wybranych roślin z bursztynowego lasu. W części warsztatowej każdy uczestnik zajęć wykona „inkluzję” z dostarczonych materiałów: szklanych kaboszonów, papieru i kredek.

Have you ever wondered what happens in your brain as you learn? How is it that we remember some things and some things we don't? If you want to find out what memory is this lesson is for you! Together we will learn about the mechanisms of its functioning. We will explore what structures in the brain are particularly important for memory, what exercises develop them and keep them in good shape. We will also look at the phenomenon of synaptic plasticity and find out what type of learning is most beneficial for you. The lesson is dedicated to high school students.

W jaki sposób nowoczesne materiały mogą pomóc w leczeniu chorób cywilizacyjnych? Czy wiedza podstawowej budowie komórki i tworzących ją materiałach może mieć zastosowanie w nowoczesnych metodach terapii? W jaki sposób można wykorzystać nanomateriały w różnych rodzajach leków.