wiedza o języku i kulturze

Drugi wykład z cyklu spotkań o stereotypach, które współtworzą obraz Rosji i Rosjan w Polsce, poświęcony dyskusji na temat wyobrażeń związanych z Polską i Polakami w oczach rosyjskich mediów.

Wszyscy, którzy uczyli się kiedykolwiek języka obcego przyznają, że bardzo ważną – jeśli nie najważniejszą – umiejętnością jest znajomość słówek. To one pozwalają przekazać to, co chcemy powiedzieć, i choć nie można pominąć znaczenia innych elementów wiedzy językowej (gramatyki czy wymowy), to bez wyrazów nie ma komunikacji. To dlatego naukę języka obcego zaczynamy najczęściej od zakupu słownika.

Jednak większość z nas nie zdaje sobie sprawy z ilościowych aspektów znajomości słownictwa języka obcego. A przecież mierząc się z nowym zadaniem warto zdawać sobie sprawę z jego rozmiaru. Celem tego spotkania jest przedstawienie faktów, które zdemistyfikują wyzwanie, przed którym staje każdy z nas rozpoczynając naukę. Podczas wykładu uczestnicy poznają odpowiedzi na następujące pytania:

1. Ile wyrazów jest w języku polskim i angielskim?
2. Ile wyrazów w języku polskim znają uczestnicy wykładu?
3. Ile wyrazów zna przeciętny użytkownik języka angielskiego?
4. Ile wyrazów trzeba znać w języku angielskim, aby swobodnie rozmawiać, czytać i pisać w tym języku?.

W jaki sposób mierzy się te wartości?

Podczas lekcji odwiedzimy wystawę „Porządek rzeczy. Magazyn Piotra B. Szackiego”, prezentującą kolekcję gospodarki podstawowej i rzemiosła – czyli przedmioty i narzędzia używane w codziennym życiu i pracy człowieka. W przypadku Muzeum Etnograficznego, są to zbiory przedstawiające życie wsi i małego miasteczka z przełomu XIX i XX wieku oraz późniejsze. Oglądane eksponaty mogą przywołać wspomnienia z domów dziadków, mieszkających na wsi krewnych, pozwolą przypomnieć sobie dawno niewidziane przedmioty i odkryć te nieznane. Podczas spotkania wspólnie obejrzymy jeden z filmów z zasobów Archiwum Naukowego PME, prezentujący wybraną dziedzinę wytwórczości rzemieślniczej. Każdy uczestnik będzie miał także niepowtarzalną okazje utkania fragmentu chodnika na znajdujących się na wystawie krosnach. „Porządek rzeczy” to najnowsza wystawa stała Muzeum Etnograficznego, otworzona w grudniu 2015 r., łączy w sobie charakter ekspozycji i klasycznego magazynu zbiorów.

Jak pijąc czczą swoich patronów Meksykanie ze stanu Oaxaca? Jaką rolę odgrywa alkohol w świętowaniu i czym jest dla grających na fiestach muzyków? W czasie spotkania zaprezentowane zostaną materiały z badań etnograficznych Joanny Zamorskiej i etnomuzykologicznych Joanny Dubrawskiej-Stępniewskiej w Południowym Meksyku.
 

Wykłady poświęcone będą fenomenowi społeczno-etnicznemu, jakim była i jest Kozaczyzna. Nakreślona zostanie w ogólnych zarysach historia i specyfika poszczególnych społeczności kozackich z wyodrębnieniem podobieństw i różnic między poszczególnymi wojskami kozackimi. Najwięcej miejsca zostanie poświęcone podstawowym grupom kozackim, od których wziął początek cały fenomen Kozaczyzny: Kozakom Zaporoskim siczowym i „zimownikowym” (chutorowym) (Ukraina), Wołżańskim, Dońskim, Uralskim, Terskim i Kubańskim (Rosja), tzw. ordom kozackim (Kazachstan), Syberyjskiemu Kozactwu (Rosja i Kazachstan). Zostanie przedstawiony proces wyodrębniania się poszczególnych grup i czynniki społeczne, polityczne oraz geograficzne, które wpłynęły na kształt danych społeczności. Następnie słuchacze zapoznają się z „wtórnymi” grupami kozackimi, czyli wojskami i załogami miejskim, które powstawały z inspiracji władzy państwowej (cara rosyjskiego, polskiego króla), ale były oparte na Kozaczyźnie. Wykład naświetli również obecną sytuację potomków kozackich na terenie Rosji, Ukrainy i Republiki Kazachstanu, ich stosunki z władzą państwową i stosunek do przeszłości. Także nie zabraknie miejsca na zapoznanie słuchaczy z meandrami mentalności i wybranymi tradycjami kozackimi, sporo miejsca poświęci się problematyce tożsamości kozackiej. Wykłady będą zatem stanowiły krótki kurs wiedzy o Kozaczyźnie.

Wykłady (z prezentacją multimedialną) rzuca światło – w części pierwszej – na podstawowe problemy związane z kanonem literackim (definicja, przebieg dyskusji w Polsce i za granicą, typy/modele, kanon czy kanony?, czy tylko arcydzieła?, dzieła w całości czy we fragmentach?, kanon a mody literackie, kanon literacki a spis lektur szkolnych oraz spis lektur na studiach neofilologicznych itp.). Główne miejsce zajmie odpowiedź na pytania o kryteria tworzenia kanonu literackiego oraz wynikające z nich szanse („kapitał intelektualny”) i zagrożenia („przeludnienie”/”nadreperezentacja”, przymus a przyjemność czytania itp.), a także specyfikę literatury rosyjskiej na tle europejskim. Pierwsza z dwóch części wykładu – teoretyczna (z odwołaniem do prac czołowych znawców tematu, m.in. Harolda Blooma, Ryszarda Nycza, Tomasza Wroczyńskiego) wraz z drugą częścią, zawierającą propozycje rozwiązań (z przywołaniem również literatury polskiej) – dopełniają się wzajemnie: istnieje możliwość wysłuchania obu lub każdej z osobna.

Czas jako  podstawowy parametr charakteryzujący czynności, stany i procesy zyskał różnorakie odwzorowania w obrazie świata utrwalonym w powszechnej świadomości i zakodowanym w języku. Doznawanie czasu wykazuje silny związek ze sferą uczuć i wyobraźni człowieka, z ludzką rzeczywistością psychiczną i kulturową. Czas przeżywany przez podmiot uczestniczący w jakichś zdarzeniach nie ma wartości i miary bezwzględnej; poczucie jego rozciągłości jest zależne od stosunku człowieka do tych zdarzeń, od towarzyszących im pragnień czy obaw. Chęć zatrzymania czasu, wydłużenia okresu trwania jakiegoś zjawiska znajduje wyraz w myśleniu i mówieniu. Można pokazać, że kształtowaniu obrazu czasu w wypowiedzi służą specjalnie dobierane środki językowe i typy struktur tekstowych, co jest najwyraźniej widoczne w poezji. W wykładzie przedstawione zostaną różne sposoby eliminowania przepływu czasu w utworach poetyckich – związek tych zabiegów z tematami utworów i strukturą gatunkową tekstów.

Wykład jest poświęcony Wisławie Szymborskiej, której śmierć rozpoczęła nowy etap percepcji jej twórczości. Część dokumentów osobistych autorki, zdeponowanych w Bibliotece Jagiellońskiej, jest dostępna, część wymaga specjalnego zezwolenia wydanego przez Fundację założoną na podstawie jej testamentu, niektóre materiały prywatne będą dostępne za rok, a inne później. W obiegu czytelniczym zaistniały i zjawiać się będę nieznane do tej pory dzieła Szymborskiej, między innymi jej wczesna twórczość, prywatne listy i zapiski itd. Nowe publikacje mogą wpłynąć na proces odbioru jej pisarstwa i przeformułować dotychczasowe sposoby lektury. Wraz ze śmiercią autorki rozpoczęło się pośmiertne życie jej twórczości, a także pojawiły się spory i kontrowersje dotyczące działalności Fundacji Wisławy Szymborskiej. Przywoływanie tego, co przeszłe, nieobecne i pozornie zakończone jest otwieraniem przestrzeni, w której pojawiają się sprawy nieoczywiste i dotąd niezbadane. Podczas wykładu zostanie omówiona problematyka łącząca się z publikowaniem nieznanych tekstów Szymborskiej, a także kwestie związane z zawartością (dostępną i niedostępną) jej archiwum oraz przywołane będą dyskusje dotyczące kanonicznych i niekanonicznych analiz jej poezji. W rezultacie pojawi się refleksja nad tym, czy twórczość poetki jest stabilną strukturą, czy może przeistoczyć się w miejsce wywoływania duchów i powrotu tego, co wyparte lub zniekształcone.

Celem wykładu jest omówienie współczesnych praktyk czarnego nacjonalizmu w Stanach Zjednoczonych w kontekście walki o sprawiedliwość żywieniową. Farmy produkujące żywność dla członków religijnych organizacji wywodzących się korzeniami z XX-w Detroit, takich jak Nation of Islam i The Black Madonna Shrine, są przykładem na to, jak Afroamerykanie łączą postulaty odrębności terytorialnej i niezależności ekonomicznej ze zdrowymi praktykami żywieniowymi.

Badania nad rozpoznawaniem mowy przyczyniają się do znacznego ułatwienia komunikacji i umożliwiają nowe formy interakcji ludzi z maszynami. W ramach warsztatów uczestnicy dowiadują się, w jaki sposób powstała i jak działa technologia rozpoznawania mowy (przetwarzanie dźwięków ludzkiej mowy, fonemy, słownik programu, profil głosowy, różnice między głosami kobiet i mężczyzn); jakie są rodzaje systemów rozpoznawania mowy i czym się między sobą różnią; w jaki sposób możemy wykorzystać rozpoznawanie mowy w codziennym życiu. Uczestnicy poznają program do rozpoznawania mowy w języku polskim Newton Dictate i anglojęzyczny program Dragon Naturally Speaking oraz uczą się podstawowych zasad dyktowania do programu rozpoznającego mowę. Zaznajamiają się z respeakingiem, techniką opracowywania napisów do programów audiowizualnych nadawanych na żywo lub spotkań i konferencji, polegająca na wykorzystaniu oprogramowania do rozpoznawania mowy. Uczą się tworzyć swój profil głosowy, próbują dyktować prosty tekst do programu Newton Dictate i analizują powstałe błędy. Podejmują próbę respeakingu do krótkiego fragmentu programu audiowizualnego.

Spotkanie przybliży słuchaczom problematykę chrematonimów obcojęzycznych we współczesnym języku chińskim. Czy nazwa to tylko pusty dźwięk? Pod jakimi nazwami funkcjonują w chińszczyźnie zagraniczne firmy i marki? Jaki wyrób odniesie sukces na rynku azjatyckim? Czy Chińczycy jeżdżą mercedesami, kupują meble w Ikei i piją coca-colę? Wykład odpowie na te i wiele innych pytań dotyczących chińskiej chrematonimii. Uczestnicy spotkania zostaną zaproszeni do swoistej gry skojarzeń: spróbujemy wspólnie odkodować ukryte znaczenia chińskich nazw powszechnie znanych produktów. 

Kim był utrwalony w świadomości Słowian bałkańskich wróg? Dlaczego jezuici i fanarioci zostali naznaczeni piętnem wrogości? Kto kryje się pod figurą „Czarnego Araba”? Czy był to wróg realny czy wyimaginowany? Na te i inne pytania odpowiemy na podstawie przykładów literackich i materiałów etnograficznych z kręgu słowiańskiego południa Europy.

Celem spotkania jest przedstawienie uczestnikom zagadnienia „fałszywych przyjaciół”. W pułapkę „fałszywych przyjaciół” wpadają zarówno początkujący, jak i wykwalifikowani tłumacze – osoby świetnie władające językami, wychodząc z założenia, że podobieństwo graficzne lub dźwiękowe równe jest podobieństwu znaczeniowemu. „Fałszywi przyjaciele tłumacza” są nie tylko przyczyną błędów w przekładzie, ale też wywołują nieporozumienia i powodują dezorientację, naruszając sens przekazu.

Spotkanie będzie składać się z wykładu i warsztatu.  Podczas wykładu uczestnicy zapoznają się z szeroko rozumianym pojęciem „fałszywi przyjaciele tłumacza” oraz z najpopularniejszymi przykładami „fałszywych przyjaciół” w języku polskim i rosyjskim, a w części warsztatowej podejmą próbę tłumaczenia na język polski i rosyjski zdań, w których występują „fałszywi przyjaciele”.

Do uczestnictwa w warsztatach niezbędna jest znajomość języka rosyjskiego przynajmniej na poziomie średniozaawansowanym

Spotkanie ma formę pokazowej lekcji języka rosyjskiego. Ma na celu zobrazowanie jej uczestnikom pewnych trudności, z jakimi mogą spotkać się osoby rozpoczynające naukę tego języka. Mowa o tzw. „fałszywych przyjaciołach” – czyli o słowach, które mimo podobieństwa w brzmieniu posiadają odmienne znaczenia w różnych językach. Użycie tych pozornie podobnych semantycznie wyrazów często powoduje u uczniów, a nieraz i tłumaczy, zakłócenie w komunikacji i doprowadza do komicznych sytuacji pomiędzy rozmówcami. 

Podczas zajęć zostaną przedstawione sytuacje komunikacyjne miedzy Polakiem i Rosjaninen  obrazujące nieprawidłowe użycie „podstępnych wyrazów”. Na ich podstawie uczestnicy warsztatów w przystępnej i zabawnej formie poznają) prawidłowe znaczenie podobnie brzmiących słów w języku rosyjskim, a następnie utrwalą ich znajomość dzięki grom językowym, takim jak quiz, memory, układanie własnych dialogów. W trakcie lekcji będzie zastosowana metoda eklektyczna, rozwijająca cztery sprawności językowe: rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie.

Warsztaty napisów filmowych to szansa, by zaznajomić się z tajnikami przekładu filmowego w formie napisów, poznać pracę tłumacza audiowizualnego i spróbować własnych sił w tworzeniu napisów filmowych z wykorzystaniem profesjonalnego oprogramowania EZTtitles. Uczestnicy poznają wyzwania związane z tłumaczeniem filmów oraz warsztat pracy tłumacza audiowizualnego. Dowiadują się, jaką wiedzę, kompetencje i umiejętności musi posiadać tłumacz. Poznają najważniejsze zasady dotyczące technicznej i językowej strony tworzenia napisów filmowych: ograniczenia techniczne, zagadnienia prędkości czytania napisów, skracanie i edytowanie napisów, przekład elementów kulturowych, różne rejestry językowe, a także różnice pomiędzy standardowymi napisami a napisami dla niesłyszących (identyfikacja mówców, opisy dźwięków).  Zaznajamiają się z podstawami działania oprogramowania branżowego i próbują przygotować napisy do krótkiego fragmentu filmu, wykorzystując specjalistyczne oprogramowanie. Podczas warsztatów wykorzystywane są materiały wymagające średnio zaawansowanej znajomości języka angielskiego.

Wykład poświęcony będzie tożsamości Polaków na Bukowinie Karpackiej i Ukrainie południowo-wschodniej. Wyjściowe pytanie brzmi: czy Polacy na Ukrainie południowo-wschodniej są podobni do Polaków z Bukowiny Karpackiej, a jeśli tak, to jakie są podobieństwa w mowie, tradycjach, tożsamości? Czy wszyscy Polacy identyfikują się z własną narodowością ze względu na wskaźnik językowy? Podczas wykładu zostaną omówione też takie kwestie, jak: nauczanie języka polskiego na Ukrainie, prasa w języku polskim, organizacje polskie na Ukrainie. Wykład będzie ilustrowany mapami, fotografiami, oryginalnymi cytatami respondentów z Doniecka i Bukowiny.

Debaty na temat tzw. praw historycznych do posiadanej ziemi są zagadnieniem niemal „atawistycznym” – znane są nam od najdawniejszych dziejów. Pytania o prawo do terytorium, zwłaszcza będące przedmiotem politycznego sporu czy narodowych aspiracji, nierzadko mieli rozstrzygać uczeni. Między innymi to badacze Słowian – historycy, językoznawcy, archeolodzy z różnych ośrodków naukowych ( w tym reprezentanci tzw. polskiej myśli zachodniej) – prowadzili dyskusje ze swoimi niemieckimi kolegami na temat uzasadnienia praw Słowian bądź Germanów do ziem zachodniosłowiańskich. Tym, wywołującym do dziś emocje zagadnieniom będzie poświęcony wykład.

Celem wykładu połączonego z prezentacją multimedialną jest przedstawienie różnorodnych zagadnień związanych z prawosławiem i jego obecnością w rosyjskiej historii, kulturze i życiu społecznym. Chrześcijaństwo wschodnie (zwłaszcza jego duchowość i fenomen ikony), które tak fascynuje współczesnego człowieka, wciąż pozostaje mało znane, a na jego temat istnieje wiele mitów. W związku z powyższym wykład rozpocznie omówienie specyfiki prawosławia oraz wskazanie najważniejszych różnic pomiędzy chrześcijaństwem wschodnim i zachodnim. Następnie zaprezentowane będą dwa bloki tematyczne: społeczno-polityczny i kulturowy. W ramach pierwszego z nich poruszone zostaną takie kwestie, jak stosunki między Kościołem Prawosławnym a państwem, wpływ kościoła na społeczeństwo rosyjskie czy wreszcie wielorakość postaw obecna we współczesnym rosyjskim prawosławiu. Drugi blok będzie z kolei poświęcony omówieniu znaczenia chrześcijaństwa wschodniego dla rozwoju rosyjskiej kultury. Przedstawiony zostanie tu wpływ prawosławia na rosyjską mentalność i obyczajowość, a także scharakteryzowana obecność tradycji prawosławnej w rosyjskiej kulturze ludowej, sztuce i literaturze. Szczególna uwaga zostanie poświęcona czasom najnowszym, po upadku Związku Radzieckiego, choć pojawią się również nawiązania do okresu wcześniejszego, będącego źródłem inspiracji dla twórców współczesnych.

Spotkanie ma na celu pokazanie próbki lekcji praktycznej nauki języka angielskiego na poziomie B2 opartej na dyskusji na temat różnic kulturowych dotyczących poczucia humoru brytyjskiego oraz amerykańskiego. Podczas spotkania zostaną omówione cechy charakterystyczne żartów brytyjskich oraz amerykańskich na wybranych przykładach. Lekcja pokazowa jest oparta o metody aktywizujące następujące sprawności językowe: mówienie, słuchanie i czytanie. Uczestnicy spotkania zapoznają się z leksyką tematyczną, przeczytają i omówią krótki tekst znanego podróżnika i felietonisty Billa Brysona na temat poczucia humoru w Stanach Zjednoczonych oraz w Wielkiej Brytanii a następnie zobaczą krótkie próbki amerykańskich i brytyjskich sitkomów komediowych. Celem lekcji jest pokazanie, iż lekcja języka angielskiego oparta na elementach kulturowych to nie tylko efektywna nauka samego języka, a także pogłębianie wiadomości na temat różnic i podobieństw kulturowych, co w konsekwencji zwiększa poziom motywacji słuchaczy do nauki języka oraz zachęca do poznania kultury i tradycji krajów anglojęzycznych.

Proponujemy wprowadzenie do warsztatu tłumacza kabinowego, obejmujące tłumaczenie pokazowe w wykonaniu instruktorów oraz szereg ćwiczeń i zabaw, które stymulują podzielność uwagi, mechanizm antycypacji, wykorzystywanie redundancji, wiedzy pozajęzykowej, kompetencji kulturowej itp. Warsztat jest pomyślany jako prezentacja tego, co się dzieje w kabinie – i poniekąd również w głowie tłumacza podczas tłumaczenia symultanicznego. Poza „oswajaniem” z kabiną (w sensie jak najbardziej dosłownym, czyli technicznym) poprzez ćwiczenia postaramy się przybliżyć słuchaczom dzień powszedni tłumacza kabinowego, chętnie odpowiemy na pytania, podzielimy się własnymi doświadczeniami. Jeśli chodzi o przygotowanie uczestników warsztatu - właściwie nie jest wymagana biegła znajomość żadnego języka obcego – zaprezentujemy ćwiczenia na przykładzie języka polskiego, choć możemy się odwołać do rosyjskiego i angielskiego (tytułem ilustracji).

Cześć synowska (xiao) jest cnotą zajmującą szczególnie ważne miejsce w kulturze chińskiej. W czasach cesarstwa chińskiego, była uważana za jeden z filarów ładu społecznego. Dlatego też władze państwowe starały się ją propagować i przykładnie nagradzać wzorowe oddanie rodzicom. Natomiast wszelkie wystąpienia przeciwko nim były bezwzględnie potępiane i karane. Dzisiaj Chiny bardzo się zmieniły. Jednakże cnota czci synowskiej ciągle stanowi jedną z najważniejszych zalet w opinii współczesnych Chińczyków. Jest propagowana w chińskich mediach. Sławią ją zarówno reklamy społeczne emitowane w telewizji państwowej, jak i wytwory kultury popularnej. Podczas wykładu zostaną przeanalizowane jej współczesne interpretacje, na podstawie przykładów zaczerpniętych z chińskich mediów.

Lingwistyka rekreacyjna jest dziedziną popularyzacji wiedzy językoznawczej w myśl idei nauczania przez kreatywną zabawę. Daje możliwość rozwijania umiejętności analizowania danych oraz logicznego wnioskowania. Dodatkowo zajęcia takie rozwijają wiedzę ogólną, polepszają kompetencje lingwistyczne i uczą wiedzy o różnorodności kultur świata.

Proponowana lekcja ma na celu przedstawić uczestnikom systemy liczebnikowe istniejące w rożnych językach świata i, prezentując najciekawsze badania z zakresu etnomatematyki i lingwistyki, przekonać ich, że także sposoby liczenia są zależne od danej kultury.

Spotkanie dotyczyć będzie historii rozwoju zapisu liczb przed wynalezieniem pisma i cyfr. Poza krótkim wykładem teoretycznym, uczestnicy zapiszą liczby za pomocą kipu – pisma węzełkowego.

Wykład prezentuje wizerunek brytyjskich sufrażystek i chłopczyc (Flappers) w satyrze politycznej w latach 1907-1927. Na przykładzie satyry politycznej publikowanej w Daily Mail, oraz w oparciu o teorię metafory konceptualnej Charlesa Forceville'a, wykład omawia wykorzystanie ubioru  w celu zdyskredytowania kobiet domagających się równouprawnienia i walczących o prawa wyborcze. Punkt wyjścia stanowi teza, że ubiór stanowił istotny wizualny element kampanii The Women's Social and Political Union (WSPU), jak również stał się wyznacznikiem kobiety wyzwolonej w okresie przed tzw. Flapper Election w 1929 roku. 

Bronisława Waligórska, córka Aleksandra powstańca z1831 r., 1863 r. została aresztowana za działalność partyjną w 1886 r. i osadzona w Cytadeli w Warszawie. Stamtąd pisała listy do swojej siostry Jadwigi. Wykład będzie poświęcony analizie tej korespondencji. Podstawą będą niepublikowane rękopisy, które zostaną zaprezentowane na wykładzie.