Wydział Biologii UW

Zajęcia oparte będą na formie debaty, którą poprzedzi merytoryczne przygotowanie się stron. Na debacie uczestnicy będą mogli wczuć się w różne grupy konfliktu oraz skonfrontować poglądy poszczególnych stron ze sobą co pozwoli spojrzeć z szerszej perspektywy na ochronę przyrody. 

Naturalne rzeki i jeziora, pozornie proste i mało zróżnicowane, przy bliższym poznaniu zaskakują złożonością przestrzenną i stopniem skomplikowania procesów w nich zachodzących. Ingerencja człowieka w te ekosystemy prowadzi do ich uproszczenia i w konsekwencji degeneracji, często nieodwracalnej. Podczas wykładu spróbujemy zastanowić się, czym różni się naturalny ekosystem wodny od przekształconego przez człowieka i który z nich wolelibyśmy zachować dla przyszłych pokoleń. Przedyskutujemy najważniejsze zagrożenia dla funkcjonowania rzek i jezior w Polsce, oraz sposoby ich ochrony i restytucji. Przy okazji przeprowadzimy krótką analizę ekologicznych skutków planowanych gigantycznych inwestycji związanych z przystosowaniem głównych rzek Polski do wysokotonażowej żeglugi.

Białka są składnikami wszystkich żywych komórek, a ich nieustanna praca zapewnia prawidłowe funkcjonowanie całych organizmów. Naukowcy starają się zgłębić tajniki białek, aby jak najlepiej zrozumieć mechanizmy komórkowe, w tym te odpowiedzialne za procesy chorobowe. Z drugiej strony, białka są wykorzystywane jako leki (np. insulina), a dzięki swoim zróżnicowanym właściwościom znajdują zastosowanie także w przemyśle, np. spożywczym i chemicznym. Zarówno niektóre cele badawcze (coraz lepsze poznawanie białek), jak i praktyczne zastosowania przemysłowe wymagają uzyskania wyizolowanych białek, oczyszczonych od innych składników komórkowych. W trakcie zajęć opowiemy o tym, jak skłonić bakterie, by produkowały dowolne (nawet ludzkie) białko oraz zaprezentujemy wybrane metody, które naukowcy stosują na co dzień do otrzymywania białek, ich oczyszczania i podstawowej analizy. W trakcie lekcji  uczniowie będą również mogli w kilkuosobowych zespołach własnoręcznie przeprowadzić prostą procedurę eksperymentalną.

Co łączy lodówkę, buty sportowe i krem z filtrem UV? 
Uczestnicy lekcji dowiedzą się co to są nanocząstki i dlaczego są tak wyjątkowe. Pozornie niepozorne, stanowią podstawę niezwykle dynamicznie rozwijającej się nanotechnologii, cieszą się zainteresowaniem zarówno nauki, jak i przemysłu. Popularne wśród naukowców, mało znane przeciętnemu człowiekowi, a przecież obecne w jego życiu. 
Czemu nanocząstki zawdzięczają swoją wyjątkowość i w jakich jeszcze zaskakujących produktach codziennego użytku można je znaleźć? Na te pytania znajdziemy odpowiedzi w czasie lekcji. 
Spotkanie podzielone będzie na dwie części. Pierwsza to krótki wykład o wyjątkowych właściwościach i zastosowaniach  nanocząstek, często zaskakujących i niezwykłych. Druga część spotkania to gra, w której aby wygrać, trzeba znaleźć odpowiedź na intrygujące pytanie. Droga do odpowiedzi prowadzić będzie przez labirynt pytań i zagadkowych zadań. Przyda się odrobina sprytu i szczęścia ale przede wszystkim wiedza, nie tylko ta zdobyta w trakcie wykładu…

Warsztaty skierowane są do uczniów szkoły podstawowej (klasy 1-3). Dzieci będą mogły dowiedziać się jak wygląda las naturalny a jak las gospodarczy i na czym polaga różnica między nimi, a także poznać mieszkańców martwego drewna i ich role w środowisku. Uzyskana wiedza przyda im się w drugiej części zajęć oraz podczas spaceru po Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawsiego.

W związku z tym, że część zajęć odbywać się będzie na powietrzu prosimy aby dzieci były odpowiednio ubrane.

Białka fluorescencyjne, po uprzednim wzbudzeniu, są zdolne do emisji światła o różnej długości fali, czyli do świecenia w różnych kolorach. Ich wielka kariera rozpoczęła się niepozornie od wyizolowania na początku lat sześćdziesiątych XX w. zielonego białka fluorescencyjnego  (GFP) z komórek stułbiopława Aequorea victoria. Od tego czasu została skonstruowana cała paleta różnokolorowych białek fluorescencyjnych, które stały się potężnym narzędziem w badaniach biologicznych, pozwalając zobaczyć to, co wcześniej pozostawało niewidoczne. Dziś jednym z podstawowych zastosowań białek fluorescencyjnych jest używanie ich jako świecących znaczników. Dzięki dołączeniu takiego znacznika można analizować inne (nieświecące) białka bezpośrednio w komórkach, czyli tam, gdzie normalnie funkcjonują. W 2008 r. badania nad białkami fluorescencyjnymi zostały uhonorowane Nagrodą Nobla, którą otrzymali Osamu Shimomura, Martin Chalfie i Roger Y. Tsien. Na wykładzie będzie można usłyszeć o historii tych badań, o niezwykłej budowie białek fluorescencyjnych, która warunkuje ich szczególne właściwości oraz o zastosowaniu białek fluorescencyjnych w badaniach biologicznych na poziomie komórkowym.

Torfowiska to podmokłe obszary, na których odkładają się osady, powstające głównie z rosnących tam roślin. Ten typ osadów organicznych nazywamy torfem. Jedną z podstawowych roślin torfotwórczych jest mech torfowiec, charakteryzujący się ciekawą budową, nietypowym sposobem wzrostu oraz szeregiem przystosowań do gromadzenia wody. Mech torfowiec ma również swoje sposoby na pozbywanie się konkurencji.

Same osady, powstające między innymi z udziałem mchu torfowca, mają również szereg ciekawych cech. Dzięki konserwującym właściwościom torfów, zachowuje się w nich sporo „informacji”, na podstawie których można odtworzyć warunki panujące na torfowisku nawet kilka tysięcy lat temu, w czasie, gdy odkładała się konkretna warstwa torfu.  Do zachowanych w torfie „informacji” należą m.in. pozostałości roślin, grzybów, glonów, a nawet zwierząt; a także specyficzne substancje chemiczne, świadczące o występowaniu konkretnych organizmów żywych lub o występowaniu konkretnych warunków środowiska.

Ekosystemy torfowisk pełnią ważną rolę w środowisku. Pomagają regulować stosunki wodne na danym obszarze. Są również miejscami występowania wielu ciekawych i rzadkich gatunków.

Podczas zajęć uczestnicy poznają tajniki budowy i funkcjonowania mchu torfowca, dowiedzą się dlaczego torfy uważane są za „archiwa przyrody” oraz skąd biorą się ich doskonałe właściwości konserwujące. Wspólnie spojrzymy w twarz człowieka z Tollund, najlepiej zachowane oblicze w historii, poznamy też inne mumie torfowe. Na koniec wspólnie zastanowimy się dlaczego warto chronić torfowiska. 

Niekiedy w laboratorium dochodzi do pomyłek. Na przykład zdaża się, przez nieuwagę, zamienić próbki. Są jednak metody, dzięki którym można łatwo rozróżnić jedną próbkę DNA od innej. Śledztwo w laboratorium nie będzie miało na celu znalezienia winnego, ale upewnienie się z jaką próbką DNA mamy do czynienia. Przeporwadzenie takiego śledztwa w laboratorium wymaga zastosowania podstawowych, szeroko stosowanych w laboratoriach na świecie, technik biologii moleularnej. 

Nasze relacje z innymi gatunkami zwierząt bywają różne. Z jednymi się zaprzyjaźniamy, inne zjadamy, jeszcze inne zjadają nas albo nasze pożywienie. Na pierwsze strony gazet trafiają zwykle przypadki chorób i śmierci bezpośrednio wywołanych przez zwierzęta oraz przypadki wywołanych przez nie strat w plonach. Czy ci medialni faworyci, najgłośniejsi „przestępcy”, rzeczywiście wywierają największy negatywny wpływ na populację ludzką? A patrząc na tę relację z drugiej strony – jak działalność człowieka wpływa na populacje tych gatunków? Przecież wiele z tych zwierząt pełni ważne funkcje w ekosystemach naturalnych, zatem rzeczywiste konsekwencje naszej walki z nimi mogą sięgać dalej, niż nam się wydaje. Jak rozwiązać ten konflikt między człowiekiem a szkodnikiem? Które zwierzęta są szkodnikami, a których zasługi dla człowieka są niedoceniane? Bohaterami wykładu będą zwierzęta chorobotwórcze i niebezpieczne inaczej. Oraz duże i małe zwierzęta uznawane za szkodniki, a wśród nich wiele dobrze nam znanych owadów i ssaków.

Na ogół uważamy, że substancje naturalne są lepsze i bezpieczniejsze niż te otrzymywane syntetycznie. Czy tak jest zawsze? Bywa, że produkty syntezy chemicznej to mieszaniny izomerycznych substancji o znacznie gorszych właściwościach niż związki naturalne, czyli takie wyizolowane bezpośrednio z surowców roślinnych czy zwierzęcych. Czasem jednak synteza chemiczna prowadzi do otrzymania substancji o lepszej biodostępności i słabszych działaniach niepożądanych. Tak stało się w przypadku wielu znanych cytostatyków pochodzenia roślinnego. Przykłady różnych substancji pochodzenia naturalnego i ich syntetycznych odpowiedników lub pochodnych dostarczają argumentów zarówno miłośnikom „czystej natury”, jak i zwolennikom nowych technologii chemicznych i biomedycznych.

Bakterie to mikroorganizmy, które opanowały większość dostępnych na Ziemi środowisk. Dla człowieka największe znaczenie mają te drobnoustroje, które mogą powodować mniej lub bardziej groźne choroby, a także te, które stanowią jego naturalną florę (żyją na powierzchni ciała lub w jego wnętrzu, wspomagając procesy fizjologiczne i stanowiąc barierę przeciw inwazji innych organizmów).
Na co dzień mamy możliwość przekonać się, jak istotne są dla nas bakterie. Wykorzystujemy je w domu do celów spożywczych (fermentacja) i zdrowotnych - dla przywrócenia prawidłowego funkcjonowania organizmu (jogurty wzbogacone w kultury bakterii mlekowych). Nie można również pominąć ich wykorzystania na polu naukowym, jako narzędzi w badaniach biologii molekularnej i medycyny. 
Na naszych zajęciach podczas ok. 2 godzin uczestnicy będą mogli dowiedzieć się jak hodować bakterie i jakie są sposoby ich identyfikacji.

Warsztaty o drzewach, różnych rodzajach siedlisk i związanych z nimi organizmach. Podczas krótkiej gry odbywającej się na terenie Ogrodu Botanicznego uczestnicy będą mieli okazję sami poszukać życia kryjącego się wśród rosnących tam drzew. Rozwiązanie zadań oraz spacer odkrywający nieznane wcześniej zakamarki staną się pretekstem do dyskusji o roli drzew w ekosystemach, specyficznych mikrosiedliskach, różnorodności biologicznej, a także sposobach ich ochrony. Porozmawiamy też o tym w jaki sposób działalność człowieka może wpłynąć na funkcje ekosystemów leśnych, a także co robić by mądrze je wspierać.

Szczepienia profilaktyczne uznawane są za najskuteczniejszą medyczną interwencją  ostatniego stulecia. W skali światowej zapobiegają  około 2- 3 milionom przedwczesnych zgonów rocznie. W historii wakcynologii (nauka o szczepieniach) można wyróżnić kilka punktów zwrotnych. Klasyczne szczepionki to głównie zabite lub pozbawione wirulencji mikroorganizmy oraz ich produkty. Postęp w pracach nad szczepionkami nastąpił w połowie wieku XX i związany był z opracowaniem metod hodowli tkankowych oraz rozwojem inżynierii genetycznej. Nowy „złoty wiek” wakcynologii to przełom XX i XXI wieku, okres rozwoju strategii sekwencjonowanie materiału  genetycznego.  Zdobyta wiedza zaowocowała  rozwojem tzw. „odwrotnej wakcynologii” strategii znacznie skracającej czas wprowadzenia do powszechnego stosowania nowych szczepionek oraz możliwością konstrukcji dotychczas niedostępnych szczepionek . Tym nie mniej musimy stawić czoła nowym wyzwaniom. Nadal przeciwko wielu chorobom infekcyjnym nie dysponujemy skutecznymi i bezpiecznymi szczepionkami. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym niezbędne są szczepionki dla innych niż dotąd grup ryzyka np. ludzi w starszym wieku. Oddzielną grupę stanowią szczepionki terapeutyczne przeciwko chorobom nowotworowym. Osiągnięcie tych celów powinno umożliwić wprowadzenie do badań nowych technologii takich jak metody biologii strukturalnej czy biologii syntetycznej. Równolegle szybki postęp następuje  w pracach nad opracowaniem nowych adiuwantów, substancji zdolnych do modulowania aktywności układu immunologicznego. Wykład będzie głównie poświęcony osiągnięciom wakcynologii wieku XXI . 

Warsztaty dla młodzieży ukazujące zróżnicowanie siedlisk i związaną z tym różnorodność biologiczną. Zajęcia pozwolą uczestnikom na obserwację różnych typów fragmentu środowiska miejskiego i odkrywanie zamieszkujących w nich organizmów, a także na samodzielne przeprowadzenie krótkich badań. Mini-inwentaryzacje zróżnicowanych płatów siedlisk na terenie Ogrodu Botanicznego i jego okolic będą pretekstem do bardziej szczegółowego przyjrzenia się znalezionym organizmom, ich wymaganiom życiowym, a także do szerszej dyskusji na temat bioróżnorodności i możliwości ochrony przyrody.

Przywykliśmy myśleć o roślinach jako o biernym komponencie ekosystemów I paszy dla zwierząt, w tym dla nas samych. Tym- czasem są to organizmy posiadające skomplikowane mecha- nizmy interakcji ze swoim otoczeniem. Pomimo iż przez miliony lat rośliny i zwierzęta spotykały w swoim środowisku podobne wyzwania ze strony środowiska, ewolucja wykształciła u nich za- skakująco rozbieżnie sposoby radzenia sobie z tymi samymi wyzwaniami środowiskowymi. Ta ,,inność'' roślin jest czymś, co nas, zwierzęta, zaskakuje i niekiedy zmusza do zastanowienia się nad uniwersalnymi cechami organizmów żywych. Również filozofowie zauważyli tę ,,rośl-inność'', traktując ją jako punkt wyjścia do redefiniowania niektórych podstawowych pojęć z za- kresu filozofii. Niektórzy filozofowie i biolodzy poszli tym tropem o krok dalej, zastanawiając się, czy nie należałoby stworzyć, na podobieństwo praw zwierząt, także praw roślin. Zapraszam na botaniczną podróż po świecie współczesnej filozofii.

Spotkanie pod patronatem Grupy Azoty S.A.

Odkrycie białka zielonej fluorescencji w 2008 roku zostało nagrodzone Nagrodą Nobla z dziedziny chemii. Nasuwa się zatem pytanie, co takiego ważnego robi to białko, że jego odkrycie zostało nagrodzone tak prestiżową nagrodą? 

Białko zielonej fluorescencji (GFP) dzięki swoim małym rozmiarom i brakiem toksyczności znajduje szerokie zastosowanie w biologii molekularnej komórki. Zmodyfikowane białka świecą na różne kolory (niebieski, czerwony itd.), dzięki czemu możemy znakować różne organelle.

Podczas pokazu zostanie zaprezentowana tęcza utworzona z wykorzystaniem białek fluorescencyjnych.

Las Bielański to jeden z najciekawszych obiektów przyrodniczych w granicach Warszawy. Stanowi wspomnienie dawnej Puszczy Mazowieckiej i jest terenem zajmowanym przez różne zbiorowiska leśne, głównie o charakterze grądowym i łęgowym. Od wielu lat rezerwat ten jest poligonem badawczym i dydaktycznym dla pracowników i studentów Wydziału Biologii UW. Poza intensywnie użytkowanymi miejscami spacerowymi, znajdziemy tu bardzo cenne przyrodniczo fragmenty o charakterze lasu naturalnego, będące środowiskiem życia wielu rzadkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów. Spacer, prowadzony przez dwójkę biologów, będzie okazją do przedstawienia niezwykłego rezerwatu położonego w centrum wielkiego miasta oraz do dyskusji na tematy związane z biologią i ekologią lasów. W trakcie przechadzki prowadzący opowiedzą, co to są lasy pierwotne, naturalne i gospodarcze, pokażą rozmaite typy spotykanych w Polsce zbiorowisk leśnych, charakterystyczne dla nich organizmy i spróbują odpowiedzieć na pytanie, czy las pozostawiony bez ingerencji ludzkiej ma szansę przetrwać.