wykład

Następne zagadnienie geologiczne „w zasięgu ręki” to rzeki i ich źródła. W miejscowości położonej nad rzeką wystarczy pójść nad nią i nie wzdychać „Jak pięknie!”, ale obserwować. Zobaczymy zróżnicowane brzegi doliny rzecznej, ślady poszerzania przez rzekę owej doliny, pozostawione przez nią starorzecza, meandry, może jej roztokowy charakter i skomplikowany przepływ wody, niekiedy z prądem płynącym „pod górę”, ślady zmiany poziomu przepływającej wody, zmarszczki prądowe na piasku, odmienne przy spokojnym i burzliwym przepływie wody... Może dotrzemy do strumienia znikającego w piaskach – jak na pustyni. No i dowiemy się, że w ciągu ostatnich około 600 lat Wisła odsunęła się od Czerska ku wschodowi o 4 kilometry.

Mokradła powstają w różny sposób i mają różny żywot – co do długości oraz ciągłości występowania (okresowe i mniej więcej stałe). Jednak wśród turystów nie cieszą się na ogół uznaniem, że nieładne, że komary. A to jeden z najcenniejszych i niestety niedocenianych składników środowiska naturalnego. Bo: magazynują wodę, regulują temperaturę otoczenia (chłodzą w czasie upałów, ogrzewają gdy zimno), dają trwałą wilgotność powietrza, są środowiskiem życia i rozmnażania dla wielu płazów i innych zwierząt, w osadzie magazynują substancję obumarłych roślin, nie dopuszczając do jej szybkiego powrotu jako dwutlenku węgla do atmosfery... No i poją sarny, dziki... Proponujemy jeszcze obejrzenie innych osobliwości: rudy żelaza na mokradłach, solanki przybywającej z głębokości 1600 m lub stalaktytów powstających w Warszawie. Gdzie? Na przykład na stacji metra.

Każdy kraj emituje banknoty i ozdabia je często bardzo dobrymi rysunkami. Wśród owych rysunków jest pewna liczba podobizn interesujących obiektów geologicznych. W tej prezentacji zebrane zostały takie, które pokazują skutki erozji, głównie górskiej, oraz jeden z jej efektownych wyników – ostańce. Przegląd obejmuje obiekty z wielu części świata. Uzupełnienie to schematy mechanizmów erozji oraz zdjęcia interesujących form, nie pokazanych na banknotach.

W tej części zebrane zostały banknoty z obrazami dolin rzecznych, od rzek płynących leniwie na obszarach nizinnych po takie, które wcięły się w teren, tworząc niemal pionowe ściany kanionów. Można porównywać również wysokie brzegi rzeczne z przeciwległymi płaskimi, erozję i gromadzenie osadów rzek meandrujących. Pokazane są także wodospady – od niewysokich progów skalnych po największe z nich. Kolejna część to erozja morska: klif, w tym wielopoziomowy, ostańce i zaokrąglone wielotonowe bloki skalne. Dodane są także zdjęcia i odpowiednie schematy.

Lodowce są malowniczym składnikiem krajobrazu, ale i w sposób potężny kształtują go. Ślady ich istnienia to zarówno doliny o charakterystycznym przekroju i niekiedy wielostopniowych zboczach, wygładzone zbocza gór, zagłębienia (kary, kotły polodowcowe), jak i nagromadzony materiał przynoszony przez lodowiec. Następne części prezentacji odnoszą się do zjawisk podziemnych – jaskiń i ich szaty naciekowej, wulkanizmu i związanych z nim wypływów gorących wód – gejzerów. Wulkanizm jest omówiony na przykładach z różnych części kuli ziemskiej, także wysp wulkanicznych. Uzupełnienie stanowią schematy wulkanów oraz omówienie związku wulkanizmu z otwieraniem się oceanów, grzbietami śródoceanicznymi i wędrówką płyt skorupy ziemskiej.

Gips zapewne znamy wszyscy – masa do tynkowania wnętrz lub zaklejenia dziur w ścianach. Ale to także składnik skał utworzonych właśnie z owego dwuwodnego siarczanu wapnia. Przyjrzyjmy się, jak takie skały powstają, jak wygląda krajobraz utworzony na skałach gipsowych. Poznajmy rozwijające się w tych skałach zjawiska krasowe i ich skutki – jaskinie, leje, uwały, jamy, ostańce. Zobaczmy także kilkumetrowej długości kryształy gipsu, szable gipsowe, a także miejsca wydobycia surowca gipsowego.

Omówiony został kalcyt, jako główny minerał budujący wapienie, następnie przedstawiono chemiczny przebieg procesu krasowego. Wskazano źródła dwutlenku węgla, oprócz wody głównego czynnika powodującego kras. Przedstawione zostały formy krasowe zarówno erozyjne, jak i naciekowe, w tym efektowne ostańce z Jury Krakowsko-Wieluńskiej. Zwrócono także uwagę na inne, poza dwutlenkiem węgla, czynniki biorące udział w procesie krasowym: jon azotanowy, fluorkowy, kwasy organiczne. Pokazane zostały przykłady roślin dobrze znoszących wysoką zawartość wapnia w glebie. Na końcu umieszczono schemat obiegu wapnia w środowiskach hipergenicznych.

Pokazane są typowe kształty i barwy kryształów kalcytu i jego właściwość optyczna – dwójłomność. Zaprezentowano skały kalcytowe czyli wapienie, w tym powstające dzięki nagromadzeniu kalcytowych szkieletów i pancerzy zwierząt wodnych. Zwrócono uwagę, że ptaki wykorzystują kalcyt jako osłonę jajek. Pokrótce scharakteryzowano zjawiska krasowe, a także wykazano obecność w wodzie wodociągowej węglanu wapnia, krystalizującego jako kalcyt. Wskazano na skały kalcytowe jako surowiec do otrzymywania wapna palonego i cementu, a także jako materiał rzeźbiarski. Podkreślono rolę wapnia dla wzrostu roślin i działania organizmu człowieka.

Pokazane są typowe kształty i barwy kryształów kalcytu i jego właściwość optyczna – dwójłomność. Zaprezentowano skały kalcytowe czyli wapienie, w tym powstające dzięki nagromadzeniu kalcytowych szkieletów i pancerzy zwierząt wodnych. Zwrócono uwagę, że ptaki wykorzystują kalcyt jako osłonę jajek. Pokrótce scharakteryzowano zjawiska krasowe, a także wykazano obecność w wodzie wodociągowej węglanu wapnia, krystalizującego jako kalcyt. Wskazano na skały kalcytowe jako surowiec do otrzymywania wapna palonego i cementu, a także jako materiał rzeźbiarski. Podkreślono rolę wapnia dla wzrostu roślin i działania organizmu człowieka.

Erozja, jeden z silnie działających procesów na powierzchni Ziemi, jest często powodem powstawania niezwykłych ostańcowych form skalnych. Prezentacja pokazuje skutki erozji piaskowca, powstałego w później kredzie (ok. 100 mln lat temu), który poddawany jest erozji przez ostatnie około 60 mln lat (z różną intensywnością). Piaskowiec ten występuje na Dolnym Śląsku i na przyległych terenach Czech. Erozja była ułatwiana pionowymi spękaniami skały oraz granicami między warstwami skalnymi. Dzięki temu częste są pionowe płyty i kolumny piaskowca, formy grzybów, stołów na jednej nodze, stopni skalnych, a także spotyka się formy bardzo niezwykłe. Pokazana jest budowa geologiczna oraz schemat wietrzenia formacji piaskowcowej.

Płyny w stanie nadkrytycznym charakteryzują się specyficznymi właściwościami fizykochemicznymi, co powoduje ich częste zastosowanie w technologiach przemysłowych. W szczególności są one stosowane w procesach ekstrakcji surowców roślinnych, przetwarzania żywności i leków, produkcji proszków i rusztowań kostnych, a także do utylizacji odpadów oraz oczyszczania i pokrywania powierzchni. Tematem wykładu są historyczne, aktualne i przyszłościowe praktyczne zastosowania płynów w stanie nadkrytycznym.

Dolny Śląsk był dawniej jednym z ważnych obszarów srebronośnych w Europie. Po wstępie, przedstawiającym najdawniejsze wydobycie srebra rodzimego przez ludność rejonu Mezopotamii i in., zwięźle przestawiono pozyskiwanie srebra na Dolnym Śląsku w późnym średniowieczu a także mapę, na której zaznaczono ponad 50 wystąpień minerałów tego metalu. Na kilku przykładach pokazano kruszce z tych wystąpień, by następnie szczegółowo omówić minerały srebra z 16 nowych znalezisk na obszarze polskiej części granitowej intruzji karkonoskiej. Wskazano także warunki krystalizacji tych minerałów.

Chojnowski Park Krajobrazowy to obszar występowania wielu oczek wodnych (naturalnych i w wyrobiskach, np. piaskowni), mokradeł, tarasów zalewowych. Pokazana została schematycznie budowa geologiczna podłoża, pozwalająca na tworzenie się tych form gromadzenia się wody. Zwrócono uwagę na nawarstwianie się w nich obumarłych roślin, a także na zmiany zbiorników, zarówno ich zanikanie, jak i powstawanie i powiększanie, co ma istotne skutki dla środowiska. Ponadto dano przykłady estetycznych walorów krajobrazowych zarówno stawów, jak i mokradeł. Naprawdę warto odwiedzić.

Chojnowski Park Krajobrazowy to także rzeki, przede wszystkim Jeziorka, oraz strumienie. Ponieważ płyną po dość równinnym terenie, mają dużą skłonność do meandrowania, podcinania lokalnych niewielkich wzniesień, tworzenia starorzeczy i tarasów zalewowych, na których rozwijają się mokradła. Na piaszczystych brzegach o małym nachyleniu można odczytać kolejne, coraz niższe poziomy wody. Wiosenne lub wczesnoletnie przybory wód powodują zalanie znacznych przyległych obszarów łąk lub lasów; po nich pozostaje użyźniający osad mułu i iłu.
Poza tym pewne osobliwości lodu – w marcu zamarznięte powierzchnie stawów mogą gościć biegające po nich pająki wałęsaki. Na płytkich oczkach wodnych i przy brzegu rzek po nocnym mrozie powstają ostrza lodu, a przy rzece z rozpylonej wody – ostrosłupy lodowe. Na koniec wiadomość do księgi Guinnessa: w dolinie rzeczki Tarczynki znaleziony został płatek śniegu o wielkości 13 cm.

Krótko omówione zostały najdawniejsze poszukiwania złota na obszarze Karkonoszy przez ludność celtycką oraz w średniowieczu – przez napływowych poszukiwaczy z obszaru Walonii, północnych Włoch i Niemiec. Załączono mapę geologiczną Dolnego Śląska z zaznaczonymi miejscami dawnego wydobycia złota rodzimego. Potem przedstawiono zwięzłą charakterystykę pegmatytów występujących w granicie intruzji karkonoskiej, a następnie omówiono nowe znaleziska złota na tym obszarze. Scharakteryzowany został każdy znaleziony okaz ze względu na domieszki innych, poza złotem, pierwiastków, a także, jeśli możliwe było uzyskanie odpowiednich danych – warunki krystalizacji złota w poszczególnych wystąpieniach.

W czasie zajęć słuchacze poznają pojęcie kryzysu gospodarczego – czym tak naprawdę jest kryzys, kiedy faktycznie możemy mówić o kryzysie z punktu widzenia finansów i gospodarki oraz jakie jest jego miejsce w cyklach koniunkturalnych w gospodarce. Słuchacze poznają również przyczyny i przebieg kilku największych kryzysów gospodarczych oraz metody jakimi próbowano z tymi kryzysami walczyć, a następnie porównamy je z obecnym kryzysem wywołanym COVID 19 pod kątem różnic i podobieństw, jakie można zaobserwować. Kolejnym elementem zajęć będzie próba odpowiedzi na pytanie, jak Polska gospodarka radzi sobie z kryzysem i co można zrobić, żeby jak najszybciej wrócić do normalności i funkcjonowania gospodarki bez ograniczeń wynikających z konieczności zapewnienia bezpieczeństwa epidemiologicznego obywatelom. Ostatnim elementem zajęć będzie próba odpowiedzi na pytania: – jak będzie wyglądała gospodarka naszego kraju po kryzysie,  – jakie mogą być negatywne, a jakie pozytywne skutki dla Polaków oraz dla przedsiębiorstw działających na polskim rynku,  – co może się zmienić w gospodarce światowej i jakie będą tego konsekwencje dla Polski, Unii Europejskiej i świata w dłuższej perspektywie.

Prezentacja omawia wybrane przykłady wizji sennych z Pieśni Ognia i Lodu  George’a R. R. Martina na tle średniowiecznych koncepcji i teorii wyjaśniających ich znaczenie i implikacje. Ogólnie celem spotkania jest prześledzenie, jak ten konkretny aspekt intelektualnej kultury średniowiecza, zakorzeniony głęboko w kulturze i literaturze wieków średnich, wykorzystany został w najlepszym, współczesnym dziele wysokiej fantastyki.

Wywód rozpoczyna się od nawiązania do najbardziej wpływowych wczesnośredniowiecznych klasyfikacji doświadczenia sennego zawartych w dziełach Makrobiusza i Kalcydiusza, a następnie krótko omawia ich ewolucję od późnego średniowiecza, kiedy to myśl filozoficzna epoki podlegała zwiększonemu wpływowi arystotelesowskiego racjonalizmu, reprezentowanego głównie przez św. Tomasza z Akwinu.

Na tym tle kulturowym przeanalizujemy następnie kilka z kluczowych scen z dzieła Martina, gdzie motyw wizji sennej jest szczególnie istotny i gdzie średniowieczny kontekst kulturowy pozwala nam wzbogacić interpretację tego współczesnego tekstu.

W toku prezentacji omówione zostaną, między innymi, profetyczne wizje Brana Starka i Jojena Reeda, senne reminiscencje Eddarda Starka i Jaime’go Lannistera przywołujące wydarzenia z okresu Rebelii Roberta, wilcze sny Johna Snowa czy smocze sny Daenerys.

Prezentacja pozwoli dostrzec, jak średniowieczne terminy, takie jak insomnium, visum, somnium, visio, admonition, oracumlum, czy revelatio pozwalają wydobyć wiele nowych znaczeń z bogactwa opowieści Martina.

Pies domowy był pierwszym udomowionym zwierzęciem. Proces udomowienia rozpoczął się prawdopodobnie 30-40 tysięcy lat temu i od tego czasu psy znacznie zmieniły się w porównaniu do swoich przodków między innymi pod względem fizycznym. Współczesne rasy psów zaczęły być tworzone w ciągu ostatnich 200-300 lat, co spowodowało, że obecnie obserwujemy bardzo duże zróżnicowanie wśród tych zwierząt. W trakcie wykładu omówimy proces ewolucji psa oraz różnice anatomiczne pomiędzy psem, innymi ssakami drapieżnymi oraz psowatymi. Uczestnicy wykładu dowiedzą się również o procesie udomowienia, o konsekwencjach chowu wsobnego, który posłużył do stworzenia tak wielu ras psów, oraz o podłożu genetycznym niektórych obserwowanych cech morfologicznych.

Żywieniu kobiet ciężarnych i karmiących przypisuje się kluczowe znaczenie dla zapewnienia prawidłowego stanu zdrowia ich potomstwa w okresie dziecięcym, jak również w życiu dorosłym. Koncepcja „programowania rozwojowego” (ang. developmental programming) zakłada, że ekspozycja na określony bodziec działający podczas krytycznych faz rozwoju (życia zarodkowego i płodowego) wprowadza długotrwałe zmiany rozwojowe, fizjologiczne i metaboliczne w głównych tkankach i narządach organizmu. Specyficzne środowisko życia płodowego, kształtowane między innymi przez styl życia i sposób żywienia matki, modyfikuje ekspresje wielu genów u ich potomstwa i w sposób trwały wpływa na budowę i funkcje narządów i tkanek, a przez to na podatność na rozwój chorób metabolicznych. Dieta matki jest uważana za najważniejszy czynnik wpływający na rozwój i metabolizm płodu. Zarówno wyniki badań epidemiologicznych i populacyjnych, jak i eksperymentów na zwierzętach potwierdziły, że ekspozycja żywieniowa w krytycznych okresach rozwoju wpływa na epigenetyczne mechanizmy regulacyjne i tym samym łączy żywienie we wczesnym okresie życia z podatnością na choroby przewlekłe w wieku dorosłym. 
Podczas wykładu przedstawiony zostanie rys historyczny i główne założenia koncepcji programowania żywieniowego, omówione zostaną wyniki badań dotyczące zapadalności na najczęściej występujące choroby cywilizacyjne a także zaprezentowane zostaną wyniki badań własnych dotyczących konsekwencji metabolicznych spożywania przez matkę wybranej grupy kwasów tłuszczowych. Poruszone zostaną także zagadnienia dotyczące czynników związanych ze stylem życia ojców i ich wpływem na zdrowie potomstwa. Na zakończenie wykładu przewidziana jest dyskusja. 

Powieść umarła. Nie pierwszy już raz.

Ostatnio zgon powieści miał miejsce, kiedy forma papierowa przestała wieść prym na rynku czytelniczym, a coraz więcej z nas korzysta z różnego rodzajów urządzeń podczas lektury. Dodatkowo, nieobce są nam dziś takie zjawiska, jak e-powieść, hipertekst, twitteratura, opowiadanie w formie maili, SMSów lub aplikacji na smartfona. 

W jaki sposób różne zmiany technologiczne i medialne wpłynęły na powieść? Czy rzeczywiście doprowadziły do jej śmierci? A może wręcz przeciwnie – tchnęły w nią kompletnie nowe życie?

Na te i inne pytania postaram się wam odpowiedzieć w trakcie mojego wykładu. Zapraszam!

Wszechświat jest pełen galaktyk, a te – pełne gwiazd. Gwiazdy emitują w przestrzeń kosmiczną swoją materię, nazwalibyśmy ją wiatrem gwiazdowym, a obszar wypełniony wiatrem gwiazdowym i  gwiazdowym polem magnetycznym – astrosferą.

Obszar przestrzeni kosmicznej zanurzony w ekspandującej koronie słonecznej przenikniętej słonecznym polem magnetycznym to heliosfera.  Heliosfera jest naszą rodzimą astrosferą. Dużo już o niej wiemy, bo badamy więcej niż pół wieku. I chociaż misje Voyager są już poza granicą heliosfery – heliopauzą, to jednak za blisko, by mieć widok jak na astrosfery innych gwiazd – z daleka.

By tak się stało, musimy polecieć w kosmos znacznie dalej niż Voyagery, które niestety zakończą swoją misję około 2025 roku. I właśnie to jest zadanie Sondy Międzygwiazdowej, którą ludzkość zamierza wysłać około 2030 roku prawie 10 razy dalej od Słońca niż Voyagery.

O tej misji Sondy Międzygwiazdowej  opowiemy.

Spektroskopia magnetycznego rezonansu jądrowego (MRJ) bada oddziaływania spinów jądrowych z polem magnetycznym. Obserwacja takich oddziaływań wymaga zastosowania niezwykle silnych i jednorodnych pól magnetycznych oraz zastosowania zaawansowanej inżynierii układów działających na częstościach radiowych. Mimo szczególnie wysokich wymagań stawianych w eksperymentach MRJ znajduje szereg zastosowań ze względu na to, że dostarcza ważnych informacji  fizykom i chemikom, jak np. informacji o strukturze i dynamice cząsteczek, rodzaju produktów uzyskanych w syntezie chemicznej, trójwymiarowej strukturze narządów wewnętrznych do celów diagnostyki medycznej, właściwościach nowych materiałów oraz danych potrzebnych w projektowaniu układów, w których praktycznie stosowana jest informatyka kwantowa.

Wydaje się, że poznanie spraw geologicznych „w terenie” wymaga wyjazdu do kopalni, kamieniołomu a przynajmniej w góry. Tymczasem wystarczy wychylić się ze swego osiedla (a nawet to nie bywa konieczne), by zetknąć się z „czystą geologią”. Co trzeba robić? Tylko patrzeć uważnie i obserwować ze zrozumieniem. Prezentacja pokazuje szereg problemów i obiektów geologicznych, które poznać można w okolicy Warszawy (oczywiście są takie i w otoczeniu innych miast). To przede wszystkim piasek i jego nagromadzenia polodowcowe – wydmy, ozy, kemy, gleby kopalne, ponadto iły np. warwowe. W piasku ukrywają się narzutniaki, przyniesione przez lodowiec, a potem modelowane przez wiatr. Potraficie wyrzeźbić w kamieniu niedźwiedzia stojącego na tylnych łapach? A wiatr i piasek potrafią.

Mokradła powstają w różny sposób i mają różny żywot – co do długości oraz ciągłości występowania (okresowe i mniej więcej stałe). Jednak wśród turystów nie cieszą się na ogół uznaniem, że nieładne, że komary. A to jeden z najcenniejszych i niestety niedocenianych składników środowiska naturalnego. Bo: magazynują wodę, regulują temperaturę otoczenia (chłodzą w czasie upałów, ogrzewają gdy zimno), dają trwałą wilgotność powietrza, są środowiskiem życia i rozmnażania dla wielu płazów i innych zwierząt, w osadzie magazynują substancję obumarłych roślin, nie dopuszczając do jej szybkiego powrotu jako dwutlenku węgla do atmosfery... No i poją sarny, dziki... Proponujemy jeszcze obejrzenie innych osobliwości: rudy żelaza na mokradłach, solanki przybywającej z głębokości 1600 m lub stalaktytów, powstających w Warszawie. Gdzie? Na przykład na stacji metra.