Nauki humanistyczne

Wykład inaugurujący wystawę poświęconą spotkaniu autorskiemu Mirona Białoszewkiego w Lublinie w kwietniu 1976 r. Piotr Sobolczyk przedstawi okoliczności i konteksty tego wydarzenia a także oprowadzi po dokumentacji wystawy.

Około 1,5 – godzinne spotkanie poświęcone będzie historii oraz problemom nawiązywania i utrzymywania dwustronnych relacji naukowych pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i Federacją Rosyjską w okresie 2007 – 2018, przez Stację Naukową PAN działającą (w latach 2012 – 2018) przy Ambasadzie RP w Moskwie. Będzie to dwugłos naukowców: dr hab. Marka Pąkcińskiego, ostatniego dyrektora moskiewskiej Stacji PAN, który kierował nią w latach 2015-2018 oraz dr hab. Aleksieja Wasiljewa, współpracownika Stacji PAN za kadencji prof. Mariusza Wołosa.

Dwugłos ten polegać będzie na zaprezentowaniu działań i inicjatyw podejmowanych przez Stację w dziedzinie nauk humanistycznych: literaturoznawstwa, kulturoznawstwa (Marek Pąkciński) oraz historii (Aleksiej Wasiljew), a także w innych dziedzinach, w których istniała tradycja współpracy między naukowcami polskimi i rosyjskimi (pochodząca często jeszcze z okresu ZSRR): nauki medyczne, fizyka jądrowa, technika kosmiczna, ekonomia, geologia. Uwaga prelegentów będzie koncentrować się na stanie relacji polsko-rosyjskich (z perspektywy dyplomacji naukowej), interpretacjach stereotypów, różnicach poglądów, wpływie propagandy na mentalność Rosjan oraz możliwościach przeciwdziałania jej. Będzie również mowa o roli, jaką nauka odgrywała i odgrywa w społeczeństwie rosyjskim i w jego samoświadomości. Prelegenci dokonają również oceny szans na demokratyzację Rosji.

Prelekcja dwóch prowadzących będzie uzupełniana projekcją materiałów wizualnych – zdjęć z wydarzeń zorganizowanych przez Stację PAN w Moskwie w latach 2015-2018 oraz miejsc, w których te wydarzenia się odbywały (Moskwa, Petersburg).

Po dwugłosie Marka Pąkcińskiego i Aleksieja Wasiljewa przewidziana jest około półgodzinna dyskusja z udziałem publiczności.

Historia przekładu jest historią interpretacji – tych trafnych, i tych kompletnie chybionych – i jako taka obfituje w pomyłki, błędy i przeinaczenia. Interpretacje stanowią kanoniczne reprezentacje dzieł powstałych w geograficznie i kulturowo odległych regionach. Tłumacze Biblii od setek lat kruszą kopie, trudząc się nad trafnym doborem metafor…

 W ramach naszego warsztatu zaproponujemy namysł nad kilkoma znakomitymi przykładami obrazującymi to, w jak oczywisty sposób każdy, nawet najbardziej banalny, przekład oparty jest na interpretacji. Przyjrzymy się różnym, niekiedy drastycznie różnym (niemniej najczęściej nadal poprawnym), sposobom przekładania polskich poetów: Leśmiana, Tuwima i Grochowiaka.

 Tłumacząc, nie sposób uniknąć interpretacji, tym samym trudno jest uniknąć pomyłek. Bywa, że dochodzi się do ściany. Jedynym, co można uczynić, jest podejmowanie starań. I czasami trzeba powiedzieć „Sorry”.

Wykład koncentruje się na widmowym charakterze miast umarłych. Większość przedstawianych nekropolii straciła dawną funkcję, znaczenie i bytność w pejzażu współczesnej Polski. Niemiecka przeszłość „zamieszkujących” je obywateli, ewangelickość oraz brak opieki – zapomnienie, niechybnie wpłynęły na przyspieszony proces umierania miejsc naznaczonych śmiercią obcego, tj. dawnych niemieckich cmentarzy ewangelickich.  Podczas wykładu prezentowane będą wyniki fotograficznych wypraw do kilkunastu miast po zachodniej i północnej stronie Polski. Za pośrednictwem fotografii w różny sposób konfrontowano się z problemem nieobecności, przemianą miejsca w widmo, obecnością śmierci w miejskich parkach rozrywki i relaksu.

Celem wykładu jest prezentacja najważniejszych faktów dotyczących współczesnego zróżnicowania geograficznego polszczyzny i próba odpowiedzi na pytanie: dlaczego w różnych regionach Polski mówimy nieco inaczej. Podczas wykładu postaram się odpowiedzieć na pytanie o najważniejsze cechy czterech głównych dialektów języka polskiego: mazowieckiego, małopolskiego, wielkopolskiego i śląskiego. Wspólnie zastanowimy się, gdzie idzie się do szkoły, a gdzie do skoły, w których regionach Polski rozmowa to godka i dlaczego na Kurpiach psije się psiwo. Osobne miejsce poświęcę także kaszubszczyźnie i nowym dialektom mieszanym.

Spotkanie dotyczy sposobu nadawania imion na Węgrzech. Uczestnicy będą mieli okazję przekonać się, jakie są tradycyjne węgierskie imiona i co oznaczają. Sprawdzimy, czy są one nadal popularne, czy też Węgrzy podążają za nowymi trendami.

Czemu doszło do pierwszego rozbioru Polski (1772). Jakie czynniki zdecydowały o tym, że państwa ościenne podzieliły się terytorium szlacheckiej Rzeczypospolitej. Co odegrała kluczową rolę: apetyty sąsiadów, czy słabość państwa. Dyskusja panelowa w dwieście pięćdziesiątą rocznicę podziałowego dramatu z udziałem prof. Zofii Zielińskiej, prof. Piotra Ugniewskiego, mgr Michała Balogha i mgr. Rafała Waszczuka, prowadzenie dr Jacek Kordel.

Nie ma bez niej krajobrazu kulturalnego Bałkanów, a każdy z bałkańskich narodów parzy (i nazywa!) ją trochę inaczej. Jej picie stanowi centralny punkt życia towarzyskiego. Jest bohaterką literatury, filmów, muzyki i....filologicznych sporów. Dlaczego ludzie z Bałkanów nie mogą żyć bez kawy, co na to badacze ich kultury i czy każdy bałkanista musi wypić jej hektolitry, żeby stać się specjalistą? Wykład z degustacją i krótkim warsztatem parzenia najlepszej kawy po bałkańsku.

Z tłumaczeniami stykamy się praktycznie codziennie: towarzyszą nam w różnych sferach życia, od nauki po rozrywkę. Kiedy wiemy, że mamy do czynienia z przekładem, czyli tekstem, który powstał na podstawie innego tekstu napisanego w innym języku, często podchodzimy do niego bardziej krytycznie niż do tekstu oryginalnego i za wszelkie niedoskonałości jesteśmy skłonni winić „pośrednika”, czyli tłumacza. Niektóre widoczne w przekładach usterki rzeczywiście są błędami, inne wynikają z niedoskonałości tekstu oryginalnego lub świadomej decyzji tłumacza. Większości błędów faktycznie popełnionych przez tłumacza nie da się zauważyć bez porównania przekładu z oryginałem.

Podczas warsztatu powiemy czym jest błąd tłumaczeniowy i pokażemy przykłady różnego rodzaju błędów, pochodzących z tłumaczeń  tekstów pisanych oraz filmów z języka angielskiego na polski. Uczestników będziemy prosić o wskazanie błędów i zaproponowanie poprawnej wersji. Wypowiemy się na temat wagi poszczególnych błędów, zastanowimy się nad potencjalnymi przyczynami ich występowania i wskażemy sposoby dbania o dobrą jakość przekładu.

[PL] Tematem spotkania będzie wpływ kultury meksykańskiej na kulturę polską. Omówimy wybrane dzieła polskich twórców, które bezpośrednio lub pośrednio odnoszą się do Meksyku i jego kulturowego dziedzictwa (obrazy, pieśni, filmy, teksty literackie). Analizując różnorodne teksty kultury—autorstwa Cleo, Tamary Łempickiej czy Ryszarda Kapuścińskiego—wspólnie zastanowimy się nad elementami łączącymi folklor polski i meksykański.

[ESP] En esta sesión se discutirán temas de la cultura mexicana y polaca. Se examinan casos seleccionados de canciones, imagenes y descripciones que artistas polacos (musicos, cineastas, escritores y periodistas) han elaborado sobre México. Desde Cleo hasta Tamara Łempicka pasando por Ryszard Kapuściński, la sesion trata de identificar ideas e imagenes de folklor que pueden ser comunes a ambas culturas. 

 [ENG] In this session topics of Mexican and Polish culture will be discussed. Selected cases of songs, images and descriptions that Polish artists (musicians, filmmakers, writers and journalists) have produced about Mexico are examined. From Cleo to Tamara Łempicka passing through Ryszard Kapuściński, the session tries to identify ideas and images of folklore that may be common to both cultures.

Opowiem o Jezydach, jednej z najmniej znanych wspólnot religijno-etnicznych północnej Mezopotamii, która niemal od samych jej początków jest obiektem prześladowań i pogromów, z których ostatni miał miejsce w 2014 roku w okolicach góry Sindżar w północnym Iraku. Przyczyną tych wydarzeń były głównie narosłe przez wieki fantazje na temat religii Jezydów, zwanej Szarfadin. Podczas moich badań terenowych w Iraku, Gruzji, Armenii, Turcji i Niemczech, miałem sposobność żyć wśród Jezydów, zaprzyjaźnić się z nimi, obserwować ich życie, rytuały i święte miejsca, w których się odbywają. Podczas wykładu podzielę się fragmentami tak zdobytej wiedzy. Postaram się pokazać bogactwo i oryginalność tej hermetycznej religii, która przeżywa w tej chwili jeden z najtrudniejszych okresów, nie tylko z powodu prześladowań, lecz także nasilającej się emigracji Jezydów skutkującej coraz silniejszym zeświecczeniem i odejściem od utrwalanych przez stulecia zasad religijnych.

Od mniej więcej 10 lat instytucje administracji publicznej i firmy upraszczają swój styl komunikowania się. Pisanie prostszym, przyjaźniejszym językiem okazuje się nie tylko modne, lecz także potrzebne i opłacalne. W czasie warsztatów opowiemy o ruchu prostego języka i polskich przykładach jego zastosowania. Wspólnie z uczestnikami spróbujemy też upraszczać. W ten sposób na konkretnych przykładach pokażemy, jak pracować z tekstem, aby stał się on bardziej komunikatywny.

W 2020 r. przypadła 50. rocznica wydania "Pamiętnika z powstania warszawskiego" Mirona Białoszewskiego, książki klasycznej, kultowej, która zmieniła polską literaturę i wprowadziła nowy ton do dyskusji o polskiej historii. Książki przez wiele lat obecnej w całości w programach szkolnych. Z tej okazji najznamienitsi badacze Białoszewskiego (Anna i Tadeusz Sobolewscy, Adam Poprawa, Piotr Sobolczyk, Joanna Niżyńska i inni) przygotowali kilkanaście nowych odczytań dzieła prezentowanych na konferencjach w Warszawie, Paryżu i Wrocławiu. Ukażą się one w roczniku "MiroFor" poświęconym Białoszewskiemu. W niniejszym wykładzie Piotr Sobolczyk, uczestnik wszystkich trzech konferencji i organizator tej paryskiej, a także redaktor "MiroFora", przybliży najciekawsze nowe pomysły badaczy i opowie o zupełnie nowych źródłach - takich np. jak "Bruliony Pamiętnika", zawierające wcześniejszą i zupełnie inną wersję relacji o powstaniu (niektóre karty z tych brulionów zostaną też pokazane); a także recenzje wydawnicze (niezbyt przychylne), dzięki którym, ale i mimo którym książka ostatecznie mogła się ukazać.

Pojawienie się pojęcia dziecka krzywdzonego i gromadzona wiedza o stosowanej w historii naszej kultury różnego rodzaju przemocy wobec dziecka, zwłaszcza  przemocy domowej, i jej skutkach indywidualnych i społecznych, połączona z odkryciami psychoanalitycznymi, związanymi z wagą  wczesnych relacji rodzinnych dla całego życia człowieka, pozwalają pogłębić spojrzenie na literaturę okresu romantyzmu i na biografie jej twórców. Dotyczy to w szczególności Zygmunta Krasińskiego.

W 1945 r. Strzelecka 8 była centrum komunistycznych zbrodni przeciwko Narodowi polskiemu. To tu przewożono najważniejszych więźniów politycznych wywodzących się z kręgów Polskiego Państwa Podziemnego.  Tutaj byli oni brutalnie przesłuchiwani a następnie mordowani. Ich zwłoki wrzucano do bezimiennych dołów śmierci. Kim byli funkcjonariusze, tworzący komunistyczny aparat bezpieczeństwa? Jak przebiegały przesłuchania w areszcie przy ul. Strzeleckiej 8? Jak wyglądają ekshumacje ofiar komunistycznego terroru?

Wykład poświęcony panikom wojennym, przedstawione zostaną mechanizmy działania społeczeństwa targanego obawami o wybuch (kolejnego) konfliktu zbrojnego.

Wykład poświęcony będzie wydarzeniom, które doprowadziły do konferencji w Monachium i dokonanemu wówczas rozbiorowi Czechosłowacji. Przedstawione zostaną sylwetki głównych uczestników wydarzeń i uwarunkowania ich działań. Zaprezentowane zostaną wnioski, jakie można wyciągnąć z kryzysu monachijskiego współcześnie.

Spotkanie przybliży wszystkim zainteresowanym historią wojskowości fenomen obecności nepalskich żołnierzy w armii brytyjskiej. O werbowanych od 1815 roku Nepalczykach niewiele mówi się poza Wielką Brytanią, pomimo że brali czynny udział w dwóch wojnach światowych i wielu powojennych misjach pokojowych. W tym roku, usłyszeć można było o nich w kontekście obchodów czterdziestej rocznicy bitwy o Falklandy-Malwiny. Nieodłącznym atrybutem towarzyszącym Gurkhom na polu walki jest nóż khukuri, którego obecność zauważyli nawet Polacy walczący w 2. Korpusie polskim we Włoszech. Podsumowaniem spotkania będzie quiz.

Stephen King, jeden z najpopularniejszych, najbardziej kreatywnych i płodnych ze współczesnych pisarzy amerykańskich, został okrzyknięty przez wielu „Królem Horroru” i „Mistrzem Grozy”, co spowodowało uwięzienie autora w sztywnych ramach gatunku. Często wymienia się również gatunek fantasy, science fiction oraz motywy nadprzyrodzone jako elementy najbardziej emblematyczne dla twórczości pisarza. Podczas spotkania wejdziemy w polemikę z powyższymi stwierdzeniami poprzez analizę psychologicznych aspektów powieści Ręka Mistrza (2008), szczególną uwagę poświęcając sposobom przedstawienia bólu i cierpienia oraz choroby i niepełnosprawności. King, zachowując odrębność swojego stylu pisarskiego, a także czerpiąc z bogactwa literatury horroru oraz z osobistych doświadczeń cierpienia i rekonwalescencji po wypadku, któremu uległ w 1999 roku, zrywa etykietę pisarza gatunkowego i wykracza daleko poza jej ramy, poszerzając spektrum możliwości interpretacyjnych i stawiając kluczowe pytania dotyczące najbardziej namacalnego przejawu strachu - lęku przed realnym cierpieniem. Chorzy i niepełnosprawni bohaterowie Ręki Mistrza, uzdolnieni artystycznie i obdarzeni nadprzyrodzonymi siłami umysłu, zmagają się z ciężarem traumatycznych wspomnień, uczą się radzić sobie z ograniczeniami swoich ciał i umysłów, a także z nieustannym poczuciem straty towarzyszącym ich życiu, i starają się odzyskać utraconą tożsamość w odosobnieniu od społeczeństwa, zgodnie z filozofią rekonwalescencji Kinga, która głosi, że „każdy czyn, który stwarza świat na nowo, zasługuje na miano bohaterstwa”. Ból i cierpienie przedstawione w powieści, zarówno fizyczne jak i psychiczne, nie są szlachetne i symboliczne - są okrutne, izolujące i rzeczywiste, stanowiąc podstawę do eksploracji niuansów zmieniającego się i ewoluującego poczucia tożsamości bohaterów poprzez ich rosnącą świadomość odwiecznego balansowania pomiędzy zdrowiem i chorobą w myśl idei wyrażonej przez Susan Sontag dotyczącej podwójnego paszportu, który każdy z nas posiada zarówno w królestwie zdrowych, jak i w królestwie chorych.

Spotkanie adresowane jest do wszystkich zainteresowanych literaturą dla młodzieży, czytelnictwem młodego pokolenia oraz tzw. kryzysem czytelnictwa wśród młodych dorosłych – w szczególności do uczniów szkół średnich i ostatnich klas szkół podstawowych oraz do nauczycieli języka polskiego. Kryzys czytelnictwa definiujemy także jako kryzys wiedzy o tym, co (jakie gatunki i jakie media czytelnicze) preferują młodzi czytelnicy, nie zawsze zainteresowani literaturą promowaną w ramach szkolnej edukacji polonistycznej. Jak wobec tego tę edukację poszerzyć, by uwzględniała nie tylko klasykę literatury polskiej i światowej, ale i teksty atrakcyjne dla młodych czytelników? Czy w szkole jest miejsce na przyjemność czytania, czy tylko na przymus lektury? Czy audiobook lub podcast naprawdę konkuruje z książką drukowaną? Czy komiks lub powieść graficzna to „biedniejsi bracia” książki tradycyjnej? Czy można twierdzić, że miłośnik literatury elektronicznej nie czyta? Czy smartfon może być najlepszą biblioteką? Zapraszamy młodych czytelników do dyskusji nad interesującymi ich książkami, mediami czytelniczymi, ulubionymi pisarzami i praktykami czytelniczymi. Zastanowimy się, czy i w jaki sposób można je odnieść do tekstów z tzw. kanonu literackiego, który zawiera utwory ważne dla zrozumienia rozwoju kultury i uczestnictwa w niej. Zapytamy także nauczycieli i autorów podręczników do języka i literatury polskiej, jak w praktyce edukacyjnej zasypać przepaść, jaka często pojawia się między szkolną czytelniczą powinnością a prywatnymi wyborami lekturowymi młodzieży. W spotkaniu wezmą udział: historyczka literatury i autorka podręczników szkolnych prof. Anna Nasiłowska, socjolożka czytelnictwa dr hab. Zofia Zasacka, dr Agnieszka Przybyszewska zajmująca się najnowszymi formami literatury elektronicznej i mediami czytelniczymi.

Koronka irlandzka to wyjątkowa technika pochodząca z XIX wieku, która rozwinęła się podczas Wielkiego Głodu w Irlandii (1845-1850). Wprowadzona przez królową Wiktorię moda na koronki i rękodzieło pozwoliła tysiącom irlandzkich rodzin przetrwać klęskę głodu właśnie dzięki umiejętności szydełkowania. Sama królowa była zapaloną, choć niezbyt uzdolnioną dziewiarką! Misterne koronki wykonywane za pomocą szydełka i pojedynczej bawełnianej nici do dzisiaj zachwycają, a każda praca jest niepowtarzalna – stworzona z wielu elementów, łączonych ze sobą wedle uznania twórcy. Tradycyjne wzory ewoluowały, jednak nadal są wykorzystywane we współczesnym dziewiarstwie artystycznym.

Uczestnicy warsztatów poznają niezwykłą historię koronki irlandzkiej, dowiedzą się, jak dziewiarstwo stało się rozrywką wyższych klas i jak przedstawiano je w literaturze XIX-wiecznej. Po wykładzie nastąpi część praktyczna, polegająca na nauce szydełkowania prostych tradycyjnych motywów.

Wykład połączony z prezentacją ukazuje drogę artykułu od złożenia do publikacji oraz specyfikę funkcjonowania tekstów na stronie internetowej „Napisu. Pisma Poświęconego Literaturze Okolicznościowej i Użytkowej” - współczesnego czasopisma naukowego o interdyscyplinarnym profilu humanistycznym, łączącego środowiska Instytutu Badań Literackich PAN, Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Rozwijanie budowanej samodzielnie przez lata strony www rocznika uzależnione jest od możliwości medium, spełniania koniecznych wymagań zewnętrznych (Ministerstwo Edukacji i Nauki, wybrane repozytoria i bazy danych), a także ambicji redaktorów, którzy starają się zindywidualizować i wzbogacić „cyfrową wizytówkę” tytułu. Niezbędne elementy treści muszą zostać pokazane w odpowiedniej formie, która będzie odpowiadać oczekiwaniom odbiorcy (czytelnika, autora, recenzenta), takim jak: dostępność informacji, intuicyjność korzystania ze strony, nawiązania do bogatej tradycji typograficznej, walory estetyczne (logo, layout pisma i strony www [napis.edu.pl], ilustracje, okładki, elementy animacji itp.).

Wykładowi towarzyszy wystawa wybranych okładek rocznika To, co NAPISano, trwa… (projekty autorstwa Katarzyny Stanny) przed salą 144 w Pałacu Staszica.

Kto towarzyszy Chince na porodówce w polskim szpitalu? Gdzie w szpitalu muzułmanin może się pomodlić? Dlaczego niepodawanie ręki przy powitaniu może być dobrze widziane?  Na te i inne pytania odpowiemy w trakcie spotkania podsumowującego projekt HcPubS: „Opieka zdrowotna jako przestrzeń publiczna: Integracja i różnorodność społeczna w kontekście dostępu do opieki zdrowotnej w Europie”. W trakcie naszych ponad trzyletnich badań przyglądaliśmy się temu, jak w Polsce, na tle innych krajów UE, wygląda sytuacja w  opiece zdrowotnej osób o cechach mniejszościowych:  mniejszości seksualnych, religijnych i etnicznych oraz migrantów i migrantek. Chociaż prawo polskie i Unii Europejskiej gwarantuje równość, osoby z grup mniejszościowych doświadczały i nadal doświadczają dyskryminacji w kontaktach z instytucjami opieki zdrowotnej. W naszym wystąpieniu opowiemy, jak wygląda sytuacja prawna osób z grup mniejszościowych w kontekście dostępu do opieki zdrowotnej, jakie są szczególne potrzeby tych osób oraz jak odpowiadają na nie szpitale (w procedurach i w praktyce).

Projekt „Opieka zdrowotna jako przestrzeń publiczna: integracja i różnorodność społeczna w kontekście dostępu do opieki zdrowotnej w Europie” jest wspierany finansowo przez Wspólny Program Badawczy HERA (www.heranet.info), współfinansowany przez Narodowe Centrum Nauki (Polska, nr projektu 2018/28/Z/HS1/00554), Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych (Niemcy), Ministerstwo Nauki i Edukacji Republiki Chorwacji/Chorwacką Akademię Nauk i Sztuk (Chorwacja), Słoweńskie Ministerstwo Nauki i Sportu oraz Komisję Europejską z Programu Horyzont 2020.