wykład

Wbrew swojej nazwie choroby rzadkie występują dosyć często. Każdy z nas spotka w swoim życiu jakąś „Zebrę”, czyli osobę z chorobą rzadką. W trakcie wykładu poznacie bliżej jedną z Zebr i jej historię. Nie istnieje jedna definicja chorób rzadkich przyjmowana na całym świecie.  W Unii Europejskiej określa się chorobę jako rzadką, jeżeli dotyka mniej niż 5 na 10 000 osób. Z kolei w USA taką, która dotyka mniej niż 200 000 mieszkańców kraju. Niestety, choroby rzadkie, wbrew swojej nazwie, występują stosunkowo często i dotykają łącznie nawet 300 milionów osób na całym świecie. Jeżeli stworzylibyśmy kraj, w którym mieszkałyby wszystkie osoby dotknięte różnymi chorobami rzadkimi, byłby on czwartym co do wielkości krajem na świecie. Tak duża liczba chorych sprawia, że każdy i każda z nas pozna w swoim życiu co najmniej  jedną „Zebrę”, czyli osobę chorującą na chorobę rzadką. W trakcie naszego spotkania poznacie tę niezwykłą grupę chorób, a także będziecie mieli okazję poznać historię jednej z „Zebr”.

Celem warsztatów jest zdobycie wiedzy na temat kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA) i poznanie jego funkcji w komórce. Uczestnicy warsztatów będą mieli możliwość zapoznania się z charakterystyką pracy z DNA, począwszy od etapu jego izolacji z komórek do etapu analiz różnymi technikami biologii molekularnej. Podczas warsztatów młodzi naukowcy wyizolują DNA z owoców – z zastosowaniem metody 'domowej', przeprowadzą reakcję PCR, pozwalającą  na uzyskanie dużej ilości ściśle zdefiniowanego fragmentu DNA, i zapoznają się z podstawową techniką analizy i obrazowania DNA – elektroforezą.

Stres definiowany jest przez Słownik Języka Polskiego jako stan wzmożonego napięcia nerwowego, będący reakcją na działanie negatywnych bodźców fizycznych lub psychicznych. Wyróżniamy różne rodzaje stresu i śmiało można powiedzieć, że każdy człowiek współczesny doświadczył w swoim życiu jednego lub wielu jego rodzajów. 

Pojęcie stresu wprowadzone zostało do użycia przez Hansa Hugona Selye'a, który badaniu tego zjawiska poświęcił 50 lat pracy naukowej. Selye jako pierwszy postawił hipotezę, że szereg chorób somatycznych jest skutkiem niezdolności człowieka do radzenia sobie ze stresem i opisał ją w pierwszej swojej książce na temat stresu w roku 1956 pt. The Stress of Life.

Badania nad wpływem stresu na mózg przeprowadza się, wykorzystując badania behawioralne na gryzoniach. Dzięki temu możemy poznać dokładnie mechanizmy sterujące mózgiem podczas zarówno krótkotrwałego, jak i długotrwałego stresu. Ponadto wykorzystując modele zwierzęce, możemy zbadać ogólny wpływ stresu na organizm zwierząt. 

Na szczęście, jak z wieloma chorobami, ze stresem można dobrze sobie radzić, stosując szereg technik.

Podczas wykładu opowiem, czym jest stres, jakie znamy jego rodzaje, jak można badać go u zwierząt i ludzi, oraz jakie można stosować metody radzenia sobie ze stresem.

Obecnie dla gatunków, których nasiona są z pewnego powodu niedostępne, można zastosować technologię sztucznych nasion. Czym są sztuczne nasiona? Jak je wytworzyć? Do czego można je zastosować?

Intensywny rozwój miast oraz dużych projektów geoinżynieryjnych, zwłaszcza w Chinach, Indiach i Afryce, spowodował zwiększenie zużycia piasku, który jest niezbędnym składnikiem betonu i szkła. Jednak nie każdy piasek nadaje się do wykorzystanie przez przemysł budowlany. Ten, którego mamy najwięcej - piasek z pustyń - ma zbyt wygładzone ziarenka. Dlatego przemysł budowlany eksploatuje piasek rzeczny i morski, w ilościach szacowanych nawet na 50 miliardów ton rocznie. Przy tym zapotrzebowaniu piasek jest eksploatowany dużo szybciej niż jest w stanie odtworzyć się dzięki naturalnym procesom erozji. Ceny piasku rosną, w wielu rejonach eksploatacja piasku odbywa się nielegalnie, a nadzorują ją mafie piaskowe.  Na skutek rabunkowej eksploatacji niszczone są koryta rzeczne, wybrzeża morskie i istniejące w ich obrębie ekosystemy. Ludzie pracują ponad siły, często w warunkach niebezpiecznych dla zdrowia, a nadmierną dociekliwość w sprawie funkcjonowania legalnych i nielegalnych piaskarni można przypłacić życiem. Czy mamy jeszcze szansę, aby powstrzymać te procesy?

Kiedy pojawia się jakiś nowy, nękający ludzi wirus – tak jak obecnie SARS-CoV2 – jedno z istotnych pytań zawsze brzmi: skąd się wziął? A ponieważ najprawdopodobniejsza odpowiedź jest taka, że „przeskoczył” na nas oto jakiś wirus, który od dawna występował w organizmach innych zwierząt, tylko my wcześniej nie mieliśmy okazji się nim zarazić (lub on nie całkiem nadawał się do zarażania nas, ale właśnie zmutował i już się nadaje), rozpoczyna się poszukiwanie gatunków, które mogą być źródłem owego wirusa. I nader często (pandemia COVID-19 nie jest tu wyjątkiem) wśród owych stworzeń wymieniane są nietoperze. Czy faktycznie są one takim znakomitym rezerwuarem wirusów, czy też skłonni jesteśmy je o to podejrzewać z powodu tego niefortunnego zbiegu okoliczności, że tak jak my są ssakami (więc łatwiej wyobrazić sobie „wspólny” dla obu naszych grup wirus), że prowadzą skryty tryb życia (i my wielu rzeczy ciągle o nich nie wiemy), że są małe i potrafią latać (więc łatwiej sobie wyobrazić, że bardziej niepostrzeżenie odwiedziły
miejsce naszego zamieszkania niż np. owca czy hipopotam)? Spróbujemy przyjrzeć się bliżej temu wszystkiemu, co nam obecnie wiadomo o związkach naszych latających kuzynów z wirusami – i o tych wirusach.

Metale ciężkie należą do najgroźniejszych zanieczyszczeń środowiska i stanowią bardzo poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Pierwiastki te dostają się do obiegu biologicznego głównie w wyniku działalności człowieka, takiej jak przemysł wydobywczy, hutniczy czy transport. Z wieloma z nich, chociaż często nie zdajemy sobie z tego sprawy, mamy do czynienia na co dzień.

Podczas wykładu omówione zostaną wybrane metale ciężkie i ich toksyczne właściwości, a także główne źródła pochodzenia. Słuchacze poznają wpływ metali i ich związków na funkcjonowanie organizmów żywych (w tym w szczególności na organizm człowieka). Dowiedzą się, w jakich sytuacjach najczęściej narażeni są na kontakt ze szkodliwymi pierwiastkami oraz w jaki sposób postępować, by zminimalizować ryzyko zatrucia.

W ostatnich dekadach wiedza o tym, jak aktywność centralnego układu nerwowego wpływa na zachowanie i emocje rozwinęła się niezwykle dynamicznie. Tym samym dała asumpt do wkroczenia na przełomową ścieżkę eksperymentów nad precyzyjną kontrolą relacji mózg-zachowanie.

Mózg jest organem zawierającym około 80 miliardów neuronów, zwanych neuronami. Pojedynczy neuron może być połączony, a tym samym być w stanie komunikować się, z nawet 10 tysiącami innych neuronów, rozsianych w różnych strukturach mózgu. Skupiska połączonych w ten sposób funkcjonalnie komórek nerwowych nazywamy obwodami neuronalnymi. Dziś wiemy już, że to właśnie konkretne obwody neuronalne, bardziej niż pojedyncze struktury mózgu, zaangażowane są w generowanie i kontrolę konkretnych zachowań czy emocji. Możemy więc na przykład mówić o obwodach neuronalnych zaangażowanych w odczuwanie głodu czy zachowania społeczne. Odkrycia te, w połączeniu z nowoczesnymi metodami, dzięki którym możemy w niezwykle precyzyjny sposób mierzyć, ale także zmieniać aktywność mózgu, pozwalają naukowcom wpływać na zachowanie i emocje, w niektórych przypadkach nawet w czasie rzeczywistym.

Podczas wykładu opowiemy o tym, jak dzięki metodom inżynierii genetycznej, z wykorzystaniem światła czy sztucznie stworzonych związków chemicznych, sterujemy działaniem mózgu, a w efekcie zachowaniem. Odpowiemy także na pytania takie jak: Czy da się zakodować sztuczne wspomnienia? W jaki sposób „przebudować” wadliwie działające obwody neuronalne? Czy można wywołać konsumpcję pokarmu „na zawołanie”?

Poruszymy także temat potencjalnego zastosowania omawianych odkryć w terapii zaburzeń neurorozwojowych, neuropsychiatrycznych czy uzależnień. Tym samym wykład zabierze słuchacza w świat najświeższych odkryć w badaniach nad relacją mózg – zachowani

Enzymy to biologiczne katalizatory, cząsteczki przyspieszające przebieg reakcji metabolicznych. Działają w każdym żywym organizmie, a bez ich aktywności nie jest możliwe życie. I chociaż utrata aktywności enzymów jest przyczyną wielu chorób u ludzi, to istnieją także liczne leki, których efekt terapeutyczny polega właśnie na  hamowaniu aktywności specyficznych enzymów.     

Wykład przybliży zagadnienia związane z enzymami jako celem działania leków. Zostanie omówione pojęcie enzymu, rola fizjologiczna enzymów oraz konsekwencje utraty ich aktywności dla żywych organizmów. Słuchacze będą także mogli poznać przykłady leków, których celem działania są enzymy.

Międzynarodowa organizacja BatLife Europe ogłosiła rok 2020 ROKIEM MOPKA. Skorzystamy z tej okazji, aby przybliżyć słuchaczom sylwetkę tego niezwykłego pod wieloma względami nietoperza. Przyjrzymy się zatem temu, jak wygląda rok nietoperza roku oraz jakie są jego preferencje mieszkaniowe w ciepłych, a jakie w zimnych porach roku. Przyjrzymy mu się z bliska (to znaczy przyjrzymy się jego rozmaitym portretom – żywy nietoperz na sali wykładowej zdecydowanie nie czułby się na swoim miejscu) i spróbujemy odgadnąć, czym zasłużył sobie na swoją dość zaskakującą nazwę (cóż, podobieństwo do znanej rasy psa nie jest przypadkowe). Dowiemy się, jak się zdobywa pożywienie, kiedy się jest mopkiem i co w tym zdobywaniu pożywienia jest niezwykłego. No i wreszcie – choć to może nie do końca będzie nam dawało powód do zadowolenia z siebie – spróbujemy zrozumieć, co by nam powiedziały mopki na temat obserwowanych ostatnio zmian klimatu, gdyby potrafiły mówić.

Celem wykładu będzie przedstawienie i omówienie warunków, jakie muszą spełniać środki przyjmowane przez Państwa Członkowskie UE, aby środki te mogły zostać uznane przez Trybunał Sprawiedliwości UE za usprawiedliwione ograniczenie swobód Rynku Wewnętrznego. Wykład oparty będzie przede wszystkim na orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości UE, który wypracował zasady oceny takich środków pod kątem ich dopuszczalności. Omówione zostaną również: pojęcie Rynku Wewnętrznego, zakres swobód Rynku Wewnętrznego, a także dwie podstawowe zasady, na których oparte jest funkcjonowanie Unii Europejskiej i w oparciu o które dokonuje się oceny legalności krajowych środków ograniczających – zasada proporcjonalności i zasada niedyskryminacji. Wykład skierowany do starszych klas licealnych.

Maria Skłodowska-Curie, polska uczona wszech czasów, dwukrotna noblistka, która zajmowała się badaniami nad promieniotwórczością polonu i radu. Poznamy ciekawostki i anegdoty dotyczące Marii oraz zanalizujemy aktualne korzyści i zagrożenia, które niesie promieniotwórczość.

Każdy kraj emituje banknoty i ozdabia je często bardzo dobrymi rysunkami. Wśród owych rysunków jest pewna liczba podobizn interesujących obiektów geologicznych. W tej prezentacji zebrane zostały takie, które pokazują skutki erozji, głównie górskiej, oraz jeden z jej efektownych wyników – ostańce. Przegląd obejmuje obiekty z wielu części świata. Uzupełnienie to schematy mechanizmów erozji oraz zdjęcia interesujących form, nie pokazanych na banknotach.

Erozja, jeden z silnie działających procesów na powierzchni Ziemi, jest często powodem powstawania niezwykłych ostańcowych form skalnych. Prezentacja pokazuje skutki erozji piaskowca, powstałego w później kredzie (ok. 100 mln lat temu), który poddawany jest erozji przez ostatnie około 60 mln lat (z różną intensywnością). Piaskowiec ten występuje na Dolnym Śląsku i na przyległych terenach Czech. Erozja była ułatwiana pionowymi spękaniami skały oraz granicami między warstwami skalnymi. Dzięki temu częste są pionowe płyty i kolumny piaskowca, formy grzybów, stołów na jednej nodze, stopni skalnych a także spotyka się formy bardzo niezwykłe. Pokazana jest budowa geologiczna oraz schemat wietrzenia formacji piaskowcowej.

Postulat Einsteina: „Prędkość światła w próżni jest taka sama dla wszystkich obserwatorów, niezależnie od ich względnego ruchu lub ruchu źródła światła” stanowi podstawę szczególnej teorii względności. Teoria ta dotyczy świata wyidealizowanego – świata bez grawitacji. A  w świecie rzeczywistym, np. na Ziemi wszystkie ciała spadają w próżni z jednakowym przyspieszeniem, niezależnie od ich masy. Jest to fakt zdumiewający! Tak samo spada słoń jak liść lub piórko.

Prowadząc eksperyment myślowy pokażemy, że w rakiecie lecącej z przyspieszeniem ziemskim w świecie bez grawitacji, na ciała działałyby siły takie same, jak siły grawitacji na Ziemi. Równoważność sił grawitacji i sił działających na ciała w układzie przyspieszanym – to podstawa ogólnej teorii względności opisującej świat rzeczywisty, świat zawierający ciała niebieskie. Łatwo także można pokazać, że  promień świetlny biegnący po prostej przez przyspieszaną rakietę, względem znajdującego się w niej obserwatora, biegnie po paraboli.

W 1915 r. Einstein ogłosił to, co nazywamy ogólną teorią względności:

Materia zakrzywia czasoprzestrzeń.

Grawitacja jest przejawem tego zakrzywienia.

Pomiędzy człowiekiem a mikroorganizmami chorobotwórczymi trwa nieustanny wyścig zbrojeń – patogeny ewoluują w sposób umożliwiający im rozprzestrzenianie się w ustroju, a organizm doskonali strategie mające na celu wykrycie i unieszkodliwienie nieproszonych gości. Obronę przed mikroorganizmami chorobotwórczymi zapewnia nam układ odpornościowy, który po wykryciu patogenów uruchamia proces nazywany odpowiedzią zapalną. Poszczególne elementy tego układu mają określone funkcje i współpracują ze sobą, aby jak najskuteczniej zwalczyć zakażenie. Jednak nie wszystkie mikroorganizmy, z którymi mamy kontakt, są dla nas szkodliwe. Wprost przeciwnie, niektóre przyczyniają się do utrzymania naszego dobrego zdrowia. Powierzchnia skóry, jama ustna czy jelita są naturalnym środowiskiem życia różnorodnych mikroorganizmów określanych mianem mikrobiomu. W jelicie żyje kilkaset gatunków bakterii, a jego ostatni odcinek, jelito grube, jest jednym z najbardziej zatłoczonych ekosystemów mikrobiologicznych.  Najnowsze badania dowodzą, że prawidłowa flora jelita nie tylko bierze udział w pozyskiwaniu substancji odżywczych, ale przyczynia się do obrony przed patogenami, a nawet może wpływać na nasz nastrój. Na wykładzie poznacie, jak nasz organizm współpracuje z mikroorganizmami i jak zwalcza patogeny. Co dzieje się w miejscu zakażenia i jak przebiega odpowiedź zapalna? Jaką role w utrzymaniu zdrowia odgrywa prawidłowy mikrobiom i czy warto wspierać jego funkcjonowanie?

Pokazane są typowe kształty i barwy kryształów kalcytu i jego właściwość optyczna – dwójłomność. Zaprezentowano skały kalcytowe czyli wapienie, w tym powstające dzięki nagromadzeniu kalcytowych szkieletów i pancerzy zwierząt wodnych. Zwrócono uwagę, że ptaki wykorzystują kalcyt jako osłonę jajek. Pokrótce scharakteryzowano zjawiska krasowe, a także wykazano obecność w wodzie wodociągowej węglanu wapnia, krystalizującego jako kalcyt. Wskazano na skały kalcytowe jako surowiec do otrzymywania wapna palonego i cementu, a także jako materiał rzeźbiarski. Podkreślono rolę wapnia dla wzrostu roślin i działania organizmu człowieka.

Wydaje się, że poznanie spraw geologicznych „w terenie” wymaga wyjazdu do kopalni, kamieniołomu a przynajmniej w góry. Tymczasem wystarczy wychylić się ze swego osiedla (a nawet to nie bywa konieczne), by zetknąć się z „czystą geologią”. Co trzeba robić? Tylko patrzeć uważnie i obserwować ze zrozumieniem. Prezentacja pokazuje szereg problemów i obiektów geologicznych, które poznać można w okolicy Warszawy (oczywiście są takie i w otoczeniu innych miast). To przede wszystkim piasek i jego nagromadzenia polodowcowe – wydmy, ozy, kemy, gleby kopalne, ponadto iły np. warwowe. W piasku ukrywają się narzutniaki, przyniesione przez lodowiec, a potem modelowane przez wiatr. Potraficie wyrzeźbić w kamieniu niedźwiedzia stojącego na tylnych łapach? A wiatr i piasek potrafią.

W kontaktach z przedstawicielami innych kultur nie wystarczy znajomość wspólnego języka, aby skutecznie się porozumieć. Bardzo ważnym elementem komunikacji jest kompetencja w zakresie grzeczności językowej, czyli przyjętych w danej kulturze sposobów dziękowania, wypowiadania komplementów, przepraszania itd. Nasz miniwykład pokazuje przykładowe sytuacje nieporozumień powstałych w komunikacji pomiędzy Polką a Amerykaninem, którzy nie do końca zrozumieli się, pomimo iż oboje znają zarówno język polski, jak i angielski. Sytuacje te zostaną opatrzone komentarzami z punktu widzenia pragmatyki, czyli gałęzi językoznawstwa zajmującej się badaniami nad komunikacją.

Spektroskopia magnetycznego rezonansu jądrowego (MRJ) bada oddziaływania spinów jądrowych z polem magnetycznym. Obserwacja takich oddziaływań wymaga zastosowania niezwykle silnych i jednorodnych pól magnetycznych oraz zastosowania zaawansowanej inżynierii układów działających na częstościach radiowych. Mimo szczególnie wysokich wymagań stawianych w eksperymentach MRJ znajduje szereg zastosowań ze względu na to, że dostarcza ważnych informacji  fizykom i chemikom, jak np. informacji o strukturze i dynamice cząsteczek, rodzaju produktów uzyskanych w syntezie chemicznej, trójwymiarowej strukturze narządów wewnętrznych do celów diagnostyki medycznej, właściwościach nowych materiałów oraz danych potrzebnych w projektowaniu układów, w których praktycznie stosowana jest informatyka kwantowa.

Gdzie woda jest bardziej słona – w Morzu Bałtyckim czy w rzece Wiśle na wysokości Krakowa? Dzisiaj takie pytanie wydaje się pytaniem retorycznym, ale kilkadziesiąt lat temu wcale takim nie było. Co więcej, pod koniec lat 80-tych to Wisła w Krakowie niosła bardziej słoną wodę niż wody Bałtyku. W czasach schyłku PRL Polska była krajem katastrofy ekologicznej. Skażenie środowiska miało ogromne skutki społeczne, gospodarcze i ekologiczne. Dominacja ciężkiego przemysłu i absolutny brak uwzględnienia interesu środowiska i społeczeństwa w polityce gospodarczej doprowadziły do ogromnego skażenia wody, do zniszczenia lasów oraz zanieczyszczenia powietrza i gleb. W ciągu 30 lat wolnej Polski od podstaw stworzono w Polsce politykę i system ochrony środowiska. W trakcie zajęć zostaną przedstawione kluczowe dokonania i wyzwania ochrony środowiska w Polsce po 30 latach od przełomu 1989 roku. Uczniowie poznają historię tworzenia systemu ochrony środowiska oraz osiągnięcia poszczególnych polityk z zakresu polityki ochrony środowiska (np. ochrony wód, powietrza, klimatu czy przyrody), a także wyzwania stojące obecnie przed nami. Zajęcia będą również służyły odpowiedzi na pytanie o to, jak można działać na rzecz poprawy ochrony środowiska naturalnego w Polsce. Uczniowie poznają popularne mity wokół skuteczności działań proekologicznych i poznają szereg wartościowych inicjatyw, które warto podejmować zarówno w duchu indywidualnych działań na rzecz ochrony środowiska, jak i działań o charakterze zmiany systemowej.

Czy wiesz, jak się mówi po angielsku w poszczególnych częściach świata? Czym konkretnie się różnią warianty języka angielskiego?

Na zajęciach omówione zostaną najważniejsze cechy wybranych dialektów języka angielskiego, takich jak irlandzki, australijski, Received Pronunciation (standardowy brytyjski angielski) czy General American. Każda odmiana zostanie zaprezentowana na nagraniu, po czym, przy udziale słuchaczy, przeanalizowane zostaną jej konkretne właściwości fonologiczne. Uczestnicy będą mieli okazję spróbować swoich sił w naśladowaniu dialektów.

Celem zajęć jest poszerzenie wiedzy na temat różnorodności języka angielskiego.

Chojnowski Park Krajobrazowy to także rzeki, przede wszystkim Jeziorka, oraz strumienie. Ponieważ płyną po dość równinnym terenie, mają dużą skłonność do meandrowania, podcinania lokalnych niewielkich wzniesień, tworzenia starorzeczy i tarasów zalewowych, na których rozwijają się mokradła. Na piaszczystych brzegach o małym nachyleniu można odczytać kolejne, coraz niższe poziomy wody. Wiosenne lub wczesnoletnie przybory wód powodują zalanie znacznych przyległych obszarów łąk lub lasów; po nich pozostaje użyźniający osad mułu i iłu.
Poza tym pewne osobliwości lodu – w marcu zamarznięte powierzchnie stawów mogą gościć biegające po nich pająki wałęsaki. Na płytkich oczkach wodnych i przy brzegu rzek po nocnym mrozie powstają ostrza lodu a przy rzece z rozpylonej wody – ostrosłupy lodowe. Na koniec wiadomość do księgi Guinnessa: w dolinie rzeczki Tarczynki znaleziony został płatek śniegu o wielkości 13 cm.

Pamiętacie film „W głowie się nie mieści”? To opowieść o tym, co się dzieje w naszych głowach. Ale czy naprawdę siedzą tam małe ludziki kierujące naszym zachowaniem? Czy może jednak wygląda to trochę inaczej? Porozmawiajmy o tym, z czego jest zrobiony mózg i w jaki sposób działa. O tym, jak wygląda mózg człowieka, a jak mózg myszy, ryby czy ptaka. Czy wiesz, jakie zwierzę ma największy mózg i czy jest bardzo mądre, czy niekoniecznie? Czy mózg lubi słodycze? Jak to się dzieje, że myślisz i co robi twój mózg, gdy śpisz? Poznamy odpowiedzi na te i wiele innych pytań. Dowiemy się też, jak można zadbać o mózg, co mu szkodzi.