Instytut Slawistyki PAN
| Typ | Tytuł | Opis | Dziedzina | Termin |
|---|---|---|---|---|
| Spotkanie festiwalowe | „O Alceście, który ciągle jadł”. Teksty kultury a kształtowanie się stereotypów |
W centrum zainteresowania uczestników warsztatów znajdzie się wywołująca wiele emocji problematyka ciała, przede wszystkim „grubość”. Nie będzie nas jednak interesować medykalizacja otyłości, lecz jej językowa konceptualizacja. Postaramy się odpowiedzieć na pytanie o to, jak postrzegamy osoby grube, jak o nich mówimy, jak je oceniamy. Zwrócimy uwagę na to, że bycie szczupłym jest dziś powszechnie promowaną wartością, a grubi odbierani są jako obcy, gorsi, brzydsi, niepasujący do idealnego obrazu ludzi zdrowych, szczupłych i odnoszących sukcesy, sytuowani są na marginesie tego, co społeczeństwo uważa za „normalne”. Poszukamy językowych manifestacji takiego stanowiska. Doświadczenie społecznej opresji osób grubych wyznaczają między innymi stereotypy kulturowe, których ugruntowaniu w świadomości użytkowników języka sprzyjają obrazy utrwalone w tekstach kultury. Zastanowimy się, czy prezentowany w popularnych szkolnych lekturach obraz osoby grubej wpływa na kształtowanie się stereotypu. Postaramy się ustalić, jak osoba gruba jest charakteryzowana w aspekcie bytowym, fizykalnym, społecznym, psychicznym i psychospołecznym. Czy bezustannie je? Czy jedzenie determinuje jej zachowanie i przesądza o podejmowanych decyzjach? Dziecięcy czytelnicy postrzegają obraz prezentowany w utworach literackich jako naturalny i oczywisty. Ukształtowany w dzieciństwie, m.in. na bazie tekstów kultury, wizerunek osoby grubej trudno poddaje się później rewizji. Wydaje się on nam prawdziwy i bezsprzeczny, przyznajemy mu status powszechnie akceptowanego, niepodważalnego prawa, które głęboko w nas tkwi. |
Nauki humanistyczne |
|
| Spotkanie festiwalowe | Wieloetniczność Rzeczypospolitej Obojga Narodów według tekstów XVI-XVIII w. |
Omówione zostaną najbardziej rozpowszechnione typy słowiańskich tekstów hybrydowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Analizie poddane zostaną teksty tworzone zarówno przez Słowian, jak i przez przedstawicieli mniejszości etnicznych, obejmujące teksty hybrydowe językowo i graficznie, zarówno oryginalne, jak i tłumaczenia. Szczególna uwaga zostanie poświęcona tekstom autorstwa Ormian, Tatarów i Żydów. Pokonanie różnic dialektalnych jest wymieniane jako jeden z powodów przejścia mniejszości etnicznych WKL na języki słowiańskie. Powodem używania własnego pisma był autorytet języka i alfabetu tekstów religijnych. Wśród tekstów hybrydowych Wielkiego Księstwa Litewskiego napisanych przez Słowian szczególne miejsce zajmują teksty w „prosta mova” pisane alfabetem łacińskim. Rozprzestrzenianie się tekstów hybrydowych jest najlepszym potwierdzeniem wieloetniczności i wielojęzyczności Wielkiego Księstwa Litewskiego. |
Nauki humanistyczne |
|
| Lekcja festiwalowa | XIX-wieczne migracje chłopskie z ziem polskich |
XIX wiek był wiekiem rosnącego globalnego połączenia. Przejawiało się ono jako procesy łączenia się lokalnych rynków w rynek światowy, ale też jako wzrost ruchliwości ludzi, przede wszystkim z klas ludowych, którzy sami, niepytani przez nikogo, wkraczali na globalny rynek pracy w poszukiwaniu lepszego życia. Nie inaczej było z chłopami z ziem polskich. Migrowali oni do pracy sezonowej, np. z Królestwa Kongresowego do Prus, ale też dalej, np. za ocean: przede wszystkim do Stanów Zjednoczonych i Brazylii. Na warsztatach będziemy pracować z autentycznymi, zachowanymi listami, przesyłanymi w latach 1890/1891 przez chłopów, którzy wyjechali do Brazylii i Stanów Zjednoczonych głownie z trzech wsi Królestwa Kongresowego. Na ich podstawie, a także na podstawie innych źródeł, spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, skąd i dlaczego chłopi wyjeżdżali, jak i dokąd trafiali, kto i z jakiego powodu interesował się ich losami, i co z tego wynikało. |
|
|
| Lekcja festiwalowa | Czy muchomor zabija muchy? Obraz grzybów w polskiej kulturze |
O grzybach warto dowiedzieć się czegoś więcej, nie tylko dlatego, że są ważnym składnikiem potraw wigilijnych. Pełniły i pełnią nadal ważną rolę w polskiej kulturze. Znamienne jest bogactwo ich nazw, które wskazują na różne cechy grzybów, takie jak np. kolor kapelusza (czekoladziak, żółtoszka), kształt kapelusza (parasolka, krowi pępek), miejsce rośnięcia (sośniak, grzyb paskowy), czas rośnięcia (majówka, wrześniak). Według legend ludowych grzyby powstały z kawałków chleba wyplutych przez św. Piotra. Dawniej przypisywano im związek z zaświatami oraz siłami nieczystymi. Podczas warsztatów będzie można również dowiedzieć się, jak współcześnie prowadzi się badania terenowe. Planowane są także projekcja krótkiego filmu o Oskarze Kolbergu − najwybitniejszym polskim etnografie, oraz konkurs dla uczestników – po warsztatach dotyczących nazw grzybów, sposobów ich rozpoznawania, wierzeń i praktyk związanych z wykorzystaniem grzybów bardziej i mniej znanych. |
|
|
| Spotkanie festiwalowe | Najświeższe wieści sprzed dwóch stuleci: pieśni kramarskie w Europie Środkowej |
Podczas wykładu przeniesiemy się do świata druków kramarskich – historycznego odpowiednika dzisiejszych tabloidów i plotkarskich portali internetowych. Te przeznaczone dla masowego odbiorcy publikacje sprzedawane były tanio na jarmarkach, odpustach i pielgrzymkach, a zawierały wierszowane utwory informujące o niezwykłych i ciekawych zdarzeniach: miłości i zbrodniach, cudach i katastrofach, polityce, najnowszych modach i przełomowych wynalazkach. W różnych regionalnych odmianach zjawisko to było znane w całej nowożytnej Europie, ale w kręgu narodów słowiańskich wyjątkową popularnością cieszyło się na ziemiach czeskich. Wysoki poziom alfabetyzacji pozwolił tu na rozwój czytelnictwa wśród ludu już na przełomie XVIII i XIX wieku, a w wielu muzeach do dziś zachowały się tysiące kramarskich ulotek. Podczas spotkania dowiedzą się Państwo, jak wyglądały i co zawierały druki kramarskie, jak brzmiały umieszczane w nich pieśni i czy naprawdę były one źródłem wiadomości o świecie, czy raczej sposobem zaspokojenia oczekiwań odbiorców, którzy podobnie jak dziś „najbardziej lubili te piosenki, które już znali”. Wystąpienie, ilustrowane przykładami z Czech i Polski, oparte jest na wieloletnich badaniach pieśni kramarskich, których zwieńczeniem była opublikowana w minionym roku książka „Mapa świata z jarmarcznej ulotki. Czeska dziewiętnastowieczna twórczość kramarska w perspektywie etnolingwistycznej”. |
Nauki humanistyczne |
|
| Spotkanie festiwalowe | Opowieść o kobiecie, która się turbowała po świecie. Regina Salomea Pilsztynowa i jej memuar |
Wykład performatywny łączący dyskurs naukowy z artystycznym, w formie opowieści z towarzyszeniem muzyki na żywo, oparty na motywach pamiętnika autorstwa samozwańczej lekarki i podróżniczki z XVIII wieku (Pilsztynowa Regina z Rusieckich, 1957, Proceder podróży i życia mego awantur, red. Roman Pollak, Kraków: Wydawnictwo Literackie). Opowieść ta zdarzyła się naprawdę. W dawnych czasach, w XVIII wieku, pewna młoda kobieta wyrusza w daleką podróż, doświadcza różnych światów i postanawia zostać okulistką. Niezależnie od męskich opinii na ten temat, zamierza pracować i zbić fortunę. Co za odwaga! Ależ tupet! W wielkim mieście Stambule, Petersburgu i w Wiedniu wszystko jest możliwe. Pozwólcie się zabrać w podróż międzynarodowymi traktami po pałacach, haremach i dworach, karczmach i sądach. Występują: Agnieszka Ayşen Kaim (opowieść) i Marta Maślanka (muzyka). Wykład jest częścią grantu „W ciągłym ruchu, rzecz o globalnej migracji”, dofinansowanego ze środków przyznanych przez Ministra Nauki w ramach Programu Społeczna Odpowiedzialność Nauki II. |
Nauki humanistyczne |
|
| Spotkanie festiwalowe | Nie bój się, to tylko Muzeum Komunizmu |
„Bajki o komunizmie” Slavenki Drakulić (polskie wydanie w 2025) to książka niezwykła i wyjątkowa. Autorka podejmuje tutaj dominujący w swojej twórczości temat komunizmu, ale podchodzi do niego w nowy i niecodzienny sposób: opowiada nam bajki i mówi głosem zwierząt. Nieprzypadkowe zwierzęta są czasami narratorami, czasami bohaterami opowieści osadzonych w różnych krajach komunistycznych, m.in. Polsce, Czechosłowacji, Jugosławii, Bułgarii, Albanii. Zwierzęta niczym przewodnicy prowadzą nas przez meandry i specyfikę komunistycznej historii danego państwa. Przykładowo, kret opowiada o Demokratycznej Republice Niemiec i Murze Berlińskim, mysz zamieszkująca szafę Muzeum Komunizmu zagłębia się w historię Czechosłowacji, kot generała Jaruzelskiego dzieli się swoimi dylematami związanymi z wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce, a papuga Tity Koki, do dziś mieszkająca na wyspach Brioni, przeprowadza czytelnika przez dzieje socjalistycznej Jugosławii. Warsztaty będą podzielone na dwie części. W pierwszej wspólnie zanurzymy się w jednej z historii opowiedzianych przez bohatera bajki Drakulić. Pragniemy sprawdzić, na ile wspólna lektura ujawni różnorodne perspektywy odczytywania znaczeń. Chcemy, aby zbiorowe czytanie wpłynęło na akt interpretacji, w którym wiedza staje się nie tylko czymś przekazywanym, lecz tworzonym na bieżąco przez grupę. A więc posłuchamy z jednej strony papugi Kokiego (wiernego towarzysza Tity), a z drugiej siebie – swoich doświadczeń, wspomnień i wyobrażeń związanych z komunizmem/-ami. Porozmawiamy też o tym, co daje nam, a czym grozi słuchanie o historii z papuziego dzioba. W drugiej części każdy uczestnik i uczestniczka spróbuje odnaleźć zwierzę (albo inny byt), które – w zgodzie z jego i jej sposobami odczuwania dziedzictwa komunizmu – najlepiej opowie jego/jej historię komunizmu. Niech zwierzęcy narratorzy pozwolą nam zmienić perspektywę i nieco inaczej spojrzeć na nieodległą przeszłość Europy Środkowo-Wschodniej. Mamy nadzieję, że bajki zachęcą nas do pogłębionej refleksji nad dziedzictwem komunizmu i transformacją ustrojową, których konsekwencje do dziś mają przemożny wpływ na życie nas wszystkich. Dla trzech najciekawszych i wykonanych na czas opowieści będą czekać egzemplarze „Bajek o komunizmie” Slavenki Drakulić. |
Nauki humanistyczne |
|
