Instytut Filozofii i Socjologii PAN

W wykładzie omówione zostaną trzy podstawowe punkty odniesienia tradycji etyki gospodarczej ukształtowanej w średniowieczu, tzn. nawiązania biblijne i teologia (1), Dekret Gracjana i dekretały (2), a także filozofia praktyczna Arystotelesa, w tym przede wszystkim księgi Etyki i Polityki (3).

Pokazane będą również wzajemne zależności między tekstami. Z jednej strony, były to odwołania do autorytetów teologicznych w Dekrecie, które z kolei miały wpływ na strukturę odpowiednich fragmentów summ teologicznych (np. franciszkańskiej Summy Brata Aleksandra i Summy teologii Tomasza z Akwinu); z drugiej – odwołania od Arystotelesa w ramach tzw. teologii praktycznej, w traktatach de contratibus. Wykład przybliży też słuchaczom strukturę omawianych tekstów, opartą na zestawianiu ze sobą przeciwstawnych tez (metoda Sic et non/ „Tak i nie”) — strukturę która ukształtowała się dzięki autorom takim jak Piotr Abelard, Gratian i Piotr Lombard, którzy mogą być określani jako „założyciele” kultury pełnego średniowiecza,

Przedstawione przykłady będą ogniskować się wokół dwóch zasadniczych zagadnień ówczesnej etyki gospodarczej: zagadnienia wartości dóbr (valor rerum), powiązanego z etyką kupiecką, oraz zagadnienia pożyczania pieniędzy, powiązanego z ideą bezinteresowności pożyczania i problemem lichwy. Postrzeganie zagadnienia wartości dóbr utrzymało się w kulturze przez kolejne wieki, i zostało zastosowane również do późniejszych koncepcji, np. w traktacie monetarnym Kopernika. Podejście do problemu pożyczki podlegało natomiast w większym stopniu zmianom: najpierw był on postrzegany głównie przez pryzmat wymogów sprawiedliwości, ale już od XIV stulecia, w coraz większym stopniu przez pryzmat wymogów miłosierdzia. 

Będzie również podjęta próba odpowiedzi na pytanie o aktualne nawiązania do wskazanych punktów odniesienia, m.in. w podejmowaniu zagadnień etyki przedsiębiorczości, czy problemu przymusu ekonomicznego.

Jak z wiekiem zmieniają się nasze wartości, cele i potrzeby? Jak na otaczająca rzeczywistość,  te same problemy, zjawiska czy wydarzenia patrzymy i reagujemy w różnych fazach i na różnych etapach życia? Czego oczekujemy dziś od osób młodych, czego od osób w wieku średnim, a czego od seniorów?

W trakcie naszego spotkania przedstawimy założenia dotyczące koncepcji biegu życia (life course theory), która  dotyczy m.in. kwestii związanych ze społecznymi oczekiwaniami wobec jednostek będących w różnym wieku, na różnych etapach swojego życia. Zastanowimy się, czego jako społeczeństwo wymagamy i czego spodziewamy się od osób młodych, w średnim wieku i seniorów, a także z jakimi reakcjami z ich strony powinniśmy się liczyć. Nie mniej ważny będzie dla nas wpływ  przemian kulturowych zachodzących zwłaszcza w naszym społeczeństwie,  zmian warunków życia czy pojawieniu się nowych zagrożeń na przebieg indywidualnych biografii,  osobiste decyzje dotyczące sfer życia takich jak edukacja, kariera zawodowa, czy życie rodzinne.

Teoretyczne założenia porównany z zaobserwowaną w trakcie naszych badań praktyką, a także wspólnie zastanowimy się, jak (i w jakim zakresie) społeczne oczekiwania i wymagania oddziałują na   indywidualne wybory i zachowania, jednostkowe priorytety? Jakie znaczenie w momencie dokonywania życiowych decyzji mają warunki w jakich przyszło żyć różnym pokoleniom, osobom mieszkającym w różnych częściach Polski, miastach i małych miejscowościach, kobietom i mężczyznom.

Opierać się będziemy na wynikach badań z ostatnich lat, głównie wywiadach przeprowadzonych w 2020, 2021 i 2022 roku.  Liczymy na dyskusję wokół tych tematów, podzielenie się z nami własnymi doświadczeniami i spostrzeżeniami.