Podstawy idei etyczno-ekonomicznych średniowiecza: teologia, prawo kanoniczne i filozofia Arystotele
W wykładzie omówione zostaną trzy podstawowe punkty odniesienia tradycji etyki gospodarczej ukształtowanej w średniowieczu, tzn. nawiązania biblijne i teologia (1), Dekret Gracjana i dekretały (2), a także filozofia praktyczna Arystotelesa, w tym przede wszystkim księgi Etyki i Polityki (3).
Pokazane będą również wzajemne zależności między tekstami. Z jednej strony, były to odwołania do autorytetów teologicznych w Dekrecie, które z kolei miały wpływ na strukturę odpowiednich fragmentów summ teologicznych (np. franciszkańskiej Summy Brata Aleksandra i Summy teologii Tomasza z Akwinu); z drugiej – odwołania od Arystotelesa w ramach tzw. teologii praktycznej, w traktatach de contratibus. Wykład przybliży też słuchaczom strukturę omawianych tekstów, opartą na zestawianiu ze sobą przeciwstawnych tez (metoda Sic et non/ „Tak i nie”) — strukturę która ukształtowała się dzięki autorom takim jak Piotr Abelard, Gratian i Piotr Lombard, którzy mogą być określani jako „założyciele” kultury pełnego średniowiecza,
Przedstawione przykłady będą ogniskować się wokół dwóch zasadniczych zagadnień ówczesnej etyki gospodarczej: zagadnienia wartości dóbr (valor rerum), powiązanego z etyką kupiecką, oraz zagadnienia pożyczania pieniędzy, powiązanego z ideą bezinteresowności pożyczania i problemem lichwy. Postrzeganie zagadnienia wartości dóbr utrzymało się w kulturze przez kolejne wieki, i zostało zastosowane również do późniejszych koncepcji, np. w traktacie monetarnym Kopernika. Podejście do problemu pożyczki podlegało natomiast w większym stopniu zmianom: najpierw był on postrzegany głównie przez pryzmat wymogów sprawiedliwości, ale już od XIV stulecia, w coraz większym stopniu przez pryzmat wymogów miłosierdzia.
Będzie również podjęta próba odpowiedzi na pytanie o aktualne nawiązania do wskazanych punktów odniesienia, m.in. w podejmowaniu zagadnień etyki przedsiębiorczości, czy problemu przymusu ekonomicznego.
