Czy myślenie kontrfaktyczne niszczy demografię? Wpływ emocji żalu na decyzje prokreacyjne

Żal (regret), emocja samoświadomościowa oparta na myśleniu kontrfaktycznym („Co by było, gdyby?”), stanowi istotny czynnik wpływający na ludzkie decyzje. Choć rola żalu została szeroko zbadana w kontekście ekonomii, zdrowia czy kariery zawodowej, jego znaczenie w decyzjach prokreacyjnych wciąż pozostaje niedostatecznie rozpoznane. Tymczasem zarówno doświadczany żal rodzicielski – negatywna ocena wcześniejszych decyzji o zostaniu rodzicem – jak i żal antycypowany, czyli lęk przed tym, że decyzja o posiadaniu lub nieposiadaniu dzieci w przyszłości okaże się błędna, mogą być kluczowymi mechanizmami psychologicznymi wpływającymi na decyzje reprodukcyjne.

W dobie narastających wyzwań demograficznych, szczególnie w krajach rozwiniętych, zrozumienie tych emocjonalnych procesów nabiera szczególnego znaczenia. W trakcie wykładu przedstawię wyniki badań longitudinalnych prowadzonych w Polsce wśród młodych rodziców, które pokazują, że żal związany z rodzicielstwem może przekształcić się w trwały element tożsamości rodzicielskiej, wpływając nie tylko na zdrowie psychiczne i satysfakcję z życia, lecz także na motywację do posiadania kolejnych dzieci (Piotrowski, Naude i in., 2024). W połączeniu z wypaleniem rodzicielskim, doświadczenie żalu istotnie obniża chęć rozbudowy rodziny, co może wzmacniać obserwowane negatywne trendy demograficzne (Piotrowski, Mikolajczak i Roskam, 2023).

Wyniki te wskazują na konieczność ponownego przemyślenia polityk pronatalistycznych, które dotychczas koncentrowały się głównie na instrumentach ekonomicznych – takich jak świadczenia, dostęp do opieki instytucjonalnej czy urlopy rodzicielskie – pomijając emocjonalne i poznawcze aspekty decyzji o rodzicielstwie. Żal związany z rodzicielstwem nie powinien być traktowany wyłącznie jako osobista trudność, ale jako złożone zjawisko społeczne wymagające nowych, bardziej empatycznych i opartych na dowodach naukowych rozwiązań.

Wykład będzie okazją do refleksji nad tym, w jaki sposób badania psychologiczne mogą informować publiczne polityki oraz wspierać inicjatywy społeczne służące tworzeniu przestrzeni do świadomego, inkluzywnego planowania rodziny.