Święte remedium: sauna w społecznościach majańskich

W trakcie wykładu zaprezentowane zostaną dawne i obecne sposoby wykorzystania łaźni parowej w rdzennych społecznościach na kontynencie północnoamerykańskim.

Praktyka łaźni parowej jest wykorzystywana przez ludy rdzenne Ameryki Północnej i Środkowej od około 2500 lat. Polega ona na wystawieniu ciała na działanie pary wodnej wytwarzanej przez spryskiwanie rozżarzonych kamieni wodą w zamkniętej przestrzeni. Łaźnie parowe budowano i buduje się w rozmaity sposób: są to stałe konstrukcje z kamienia lub cegły wypalanej na słońcu, na planie prostokąta lub okręgu, ale także tymczasowe konstrukcje z długich, giętkich patyków, w postaci tuneli lub kopuł, pokryte kocami lub plandekami. Praktyka łaźni parowej pełniła wiele funkcji: stanowiła ważny element publicznych ceremonii, towarzyszących objęciu władzy przez nowego władcę. W kulturach mezoamerykańskich kobiety korzystały z niej w trakcie porodu. W łaźni leczono wiele chorób. Uznawana była za miejsce narodzin i śmierci bóstw.

Podczas wykładu przedstawiony zostanie rezultat badań terenowych przeprowadzonych w meksykańskim stanie Chiapas na przełomie 2024 i 2025 roku. W górzystym regionie Altos, w społecznościach Tsotsili i Tseltali, wiele gospodarstw posiada przydomowe łaźnie i cała rodzina zażywa w nich potnej kąpieli, aby zrelaksować się po ciężkim dniu, wzmocnić swoją odporność albo wyleczyć się z grypy. Młodsze pokolenie korzysta z nich w mniejszym stopniu niż robili to babcie i dziadkowie, a jednak, w ostatnich latach praktyka znajduje zastosowanie w przypadkach nowych chorób, takich jak cukrzyca czy COVID. Jako że kobiety w wielu miejscach wciąż rodzą w domach, kiedy poród wydłuża się, kąpiel w łaźni parowej w towarzystwie położnej przynosi ulgę rodzącej i przyśpiesza poród. Łaźnia parowa w społecznościach Tsotsili i Tseltali jest niezwykle istotnym elementem ich kulturowego dziedzictwa.