Trauma w genach – jak doświadczenia kształtują nasz epigenom i co możemy z tym zrobić

Pojęcie traumy międzypokoleniowej odnosi się do zjawiska, w którym skutki traumatycznych wydarzeń doświadczonych przez jedną generację mogą wpływać na zdrowie psychiczne i fizyczne ich potomstwa. Po raz pierwszy zostało ono opisane w 1967 roku przez Vivian Rakoff, która zaobserwowała wzrost częstości występowania zaburzeń psychicznych u dzieci ocalałych z Holokaustu.

Jak to możliwe? Badania pokazują, że doświadczenia takie jak wojny, przemoc czy katastrofy mogą powodować zmiany w ekspresji genów – bez zmiany samego DNA – poprzez mechanizmy epigenetyczne. Te zmiany (tzw. modyfikacje epigenetyczne) mogą być przekazywane kolejnym pokoleniom, nawet jeśli potomkowie nie doświadczyli traumy bezpośrednio.

Jednym z kluczowych mechanizmów mogących odpowiadać, że proces dziedziczenia traumy jest metylacja DNA, która wpływa na to, jak „aktywny” jest dany gen. Na przykład, dzieci kobiet będących w ciąży podczas ludobójstwa w Rwandzie, wykazywały wyższy poziom zaburzeń lękowych i depresji oraz zmiany we wzorcu metylacji w genach odpowiedzialnych za reakcje na stres.

W czasie wykładu poruszane zostanie również kwestia biologicznej roli powstawania modyfikacji epigenetycznych. Czy zmiany te zawsze są jednoznacznie negatywne? 

Nowe badania pokazują także, że stres może wpływać nie tylko na komórki rozrodcze matki ale również ojców – poprzez tzw. pęcherzyki zewnątrzkomórkowe (EV), przekazywane są informacje o stresie do plemników. Zmiany te zostały udokumentowane w badaniach nad mikroRNA plemników.

W trakcie wykładu przyjrzymy się również roli psychoterapii w kształtowaniu epigenomu. Leczenie zaburzeń takich jak PTSD (zespół stresu pourazowego) czy osobowość podtypu granicznego (ang. borderline personality disorder) może prowadzić do „odwrócenia” zmian epigenetycznych, co pokazuje potencjał psychoterapii nie tylko w leczeniu objawów, ale także do biologicznego „usuwania” śladów traumy i kształtowania zdrowia psychicznego przyszłych pokoleń.