Nauki społeczne

Dzieła literackie i filmowe z gatunku science fiction często dotykają kwestii kontaktu z „obcym” – przybyszem z innej planety, który różni się od, przeważnie ludzkich, bohaterów wyglądem, sposobami komunikacji, kulturą czy wartościami. Tym samym utwory fantastyki naukowej poruszają pytania fundamentalne dla refleksji antropologicznej – w jaki sposób możliwy jest kontakt z osobami wychowanymi w zupełnie innej kulturze, czego taki kontakt wymaga od badacza, na jaką ocenę obcej kultury badacz może sobie pozwolić i jakie kryteria takiej oceny przyjąć czy też wreszcie czy badacz ma prawo interweniować, gdy dostrzega w innej kulturze zjawiska, które on sam uważa za naganne.

W czasie zajęć zastanowimy się nad tymi kwestiami, wychodząc od analizy przykładowego utworu filmowego SF. Wspólnie obejrzymy fragmenty odcinka serialu Star Trek: Enterprise i rozważymy specyfikę kontaktu przedstawicieli różnych kultur, jego uwarunkowania kulturowe, językowe i społeczne, a zwłaszcza dylematy etyczne, które mogą wystąpić przy takim spotkaniu. Porozmawiamy również o tym, jak w książkach i filmach SF tworzone są postacie „obcych” i w czym przypominają one obrazy obcych i innych w kulturach europejskich. Zdefiniujemy także pojęcie etnocentryzmu i zastanowimy się nad tym, jak można unikać tego typu postawy w postrzeganiu innych kultur.

Podczas warsztatu zostanie przedstawione zagadnienie zastosowania narzędzi biopolitycznych w dobie pandemii, z odwołaniem do koncepcji stanu wyjątkowego w rozumieniu Giorgio Agambena i Carla Schmitta. Prześledzenie wprowadzonych w poszczególnych krajach rozwiązań prawnych pozwoli pokazać, w jaki sposób władza wykorzystała niespodziewane okoliczności, by przy użyciu narzędzi biopolitycznych wzmocnić swoją pozycję i czy strategie te okazały się skuteczne. Czy można spodziewać się kontynuacji procesu zmian, czy raczej powrotu do poprzedniego stanu?

Analizie i dyskusji zostanie poddany publiczny spór Giorgio Agambena z innymi filozofami, między innymi na tle ograniczenia przez papieża Franciszka dostępu do nabożeństw w kościołach, a co zwraca uwagę włoski filozof, i czy można przyznać rację jego krytykom?

Warsztat będzie próbą usystematyzowania obserwacji, jakie każdy z nas poczynił podczas trwającej wiosną 2020 roku pandemii. Nie zabraknie miejsca na podzielenie się przez uczestników własnymi przemyśleniami. Aby jednak nie ograniczać się do samego studium przypadków, dokonamy ich zestawienia z teoriami Michela Foucaulta, tak aby wspólnie odpowiedzieć na pytanie: czy epidemia koronawirusa przybrała w ich ramach formę dżumy XXI wieku? Jakie będzie społeczeństwo po epidemii – mniej czy bardziej wyczulone na ograniczanie praw człowieka i obywatela?

Zebrane wnioski posłużą do dyskusji o prognozach rozwoju relacji w polu władzy, a także szerzej w całym społeczeństwie po zakończeniu epidemii. Jakie warunki są konieczne, aby wzmocnić podmiotowość ludu i czy realne są szanse na przełom?

Celem wykładu jest przekazanie uczestnikom wiedzy na temat istniejących teorii osobowości poprzez prezentację znaczenia czynników biologicznych, psychologicznych i społeczno-kulturowych, a także poznanie dynamiki funkcjonowania osobowości oraz narzędzi do profejonalnej diagnozy i interpretacji.

Ludzie różnią się między sobą tym, co uznają za śmieszne. Podobne rzeczy mogą nas śmieszyć w pewnych sytuacjach, a w innych nie. Inaczej będziemy też reagować komizmem w zależności od tego, czy towarzyszyć nam będzie przyjaciel, koleżanka, nauczyciel czy szefowa.

Badania nad humorem są dziedziną interdyscyplinarną, skupiającą m.in. psychologów, fizjologów, socjologów, lingwistów i kognitywistów. Humor jest pojęciem wieloznacznym, które może odnosić się do zdolności dostrzegania sytuacji  zabawnych oraz wrażliwości na komizm lub – w szerszym znaczeniu– zarówno do definicji komizmu, jak i poczucia humoru.
Humor może zwiększać odporność na stres oraz pozytywnie wpływać na zdrowie fizyczne i psychiczne. W relacjach interpersonalnych bywa kryterium oceny jednostki. Podczas wykładu opowiem, co psychologowie wiedzą do tej pory na temat humoru oraz rozwoju poczucia humoru w trakcie życia, a także jakie teorie humoru są obecnie najpopularniejsze. Wyjaśnię również, w jaki sposób prowadzone są badania nad humorem.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej wielu Polaków wyjechało za granicę, licząc na lepsze zarobki i wyższy poziom życia. Przyjmuje się, że osoby, które zmieniły kraj zamieszkania, by więcej zarabiać, ogólnie postępują racjonalnie w kwestiach finansowych. Mimo to, nasze badania wskazują, że wielu polskich migrantów zostawiło w Polsce domy i mieszkania, które teraz stoją puste i obciążają migrantów kosztami utrzymania. Puste nieruchomości to problem, zarówno z punktu widzenia Polskich migrantów, którym finansowo jest trudniej, jak i z punktu widzenia Polski, w której statystyki wskazują na ciągły brak mieszkań. Dlaczego w takim razie Polscy migranci nie sprzedadzą albo nie wynajmą takich pustych mieszkań innym? Jaką rolę odgrywa dom lub mieszkanie w Polsce w życiu Polaka pozostającego za granicą?

Warsztat będzie skoncentrowany na rewizji dotychczasowych poglądów badaczy na kwestie relacji pomiędzy ekonomią neoliberalną a biopolityką, które do teraz funkcjonowały, zdawałoby się, w idealnej symbiozie. Okazją do ponownego przyjrzenia się tej kwestii stała się epidemia koronawirusa. Pomocne w interpretacji status quo ante będą prace wybitnych myślicieli, takich jak Michel Foucault, czy duet naukowy Antonio Negri-Michael Hardt. Należy zadać pytanie, czy stan postepidemiczny będzie w jakiś sposób odbiegał od poprzedniego, a jeśli tak, to na czym polegać będzie ta różnica i jaki wpływ będzie mieć na system ekonomiczny.

Kwestie ekonomiczne nie tylko towarzyszą czasom epidemii, ale są ich głównym aspektem. Doniesienia medialne, debaty publiczne, prywatne rozmowy traktują o bieżącej sytuacji gospodarczej. W centrum publicznego dyskursu stawiane są pytania o moment i sposób ponownego otwarcia rynków, a słowo „odmrażanie” skupia jak w soczewce wiele emocji, lęków, nadziei, ale także racjonalizacji: analiz, tłumaczeń, wyliczeń. Sam ten termin wart jest przyjrzenia się mu dokładnie, bo panujące przeświadczenie o konieczności „odmrażania” wymusza powrót do starego porządku, blokuje zmiany.

Tymczasem ekonomia miała z epidemią poważny problem, ponieważ stosowane przez tę pierwszą narzędzia biopolityczne w jednej chwili obróciły się przeciwko niej, co wywołało zrozumiały chaos.

Wykład dotyczy zjawiska rewitalizacji postulatów politycznych małych (wg Hrocha) albo zależnych (wg Waldenberg) narodów w Europie, np. Szkotów, Walijczyków, Flamandów, Katalończyków czy Basków.

Dla laika nauka to pasmo sukcesów, droga ciągłego postępu prowadząca od odkrycia do odkrycia czy od jednej do kolejnej błyskotliwej tezy. Gdy przyjrzymy się jednak codziennym praktykom badaczy, to otrzymamy obraz znacznie bardziej złożony. Nauka jest miejscem niezwykle intensywnych interakcji, często także kontrowersji i sporów oraz poszukiwania chwiejnego konsensusu. Sprawa jest jeszcze bardziej skomplikowana w wypadku humanistyki, szczególnie w momencie, gdy jej przedstawiciele stawiają pytania o fundamenty, które z natury rzeczy pozostają kwestią sporną i nierozstrzygalną raz na zawsze. Kluczowym miejscem, w którym rozgrywa się spór o prawdę, są czasopisma naukowe. Muszą one spełniać sprzeczne oczekiwania. Z jednej strony, dopuszczać do publikacji jedynie artykuły dobrze uzasadnione i osadzone w dotychczasowej wiedzy i interpretacjach. Z drugiej strony, powinny przynosić odważne tezy i nowe perspektywy, przekraczające dominujące sposoby myślenia. W trakcie spotkania poznamy, w jaki sposób redakcje czasopism godzą te oczekiwania. Przyjrzymy się procesowi redakcyjnemu, szczególnie omawiając recenzowanie tekstów przez specjalistów z danej dziedziny nauki, ponieważ to on ma być gwarancją publikowania artykułów wysokiej jakości. Ponadto pokażemy, w jaki sposób publikacje w czasopismach budują prestiż autorów oraz jakie strategie stosują czasopisma, aby budować swoją pozycję na rynku wydawniczym, przyjrzymy się postulatowi umiędzynarodowienia oraz pokażemy sytuację polskich czasopism naukowych w światowym kontekście.

Zapraszamy na wycieczkę po Warszawskiej Woli, którą poprowadzi dr Katarzyna Wojnar z Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) UW. W trakcie spaceru spojrzymy krytycznym okiem na proces kształtowania się nowego centrum biznesowego Warszawy. Zastanowimy się, czy Wola jest skazana na powtórzenie błędów dzielnicy biurowej na Służewcu, znanej wśród pracowników jako warszawski "Mordor". Przyjrzymy się, jak w procesie metropolizacji tkanka miasta przemysłowego ustępuje nowym przestrzeniom gospodarczym wpisanym w globalną sieć powiązań. Zastanowimy się także, jakie napięcia rodzi metropolizacja - kto odnajduje się w nowych realiach, a kto zostaje zepchnięty na margines.

Spacer jest zainspirowany badaniami, które złożyły się na opublikowaną w 2019 roku książkę pt. Nowe przestrzenie gospodarcze metropolii. Struktura, funkcje i powiązania obszarów biznesu w Warszawie, autorstwa M. Smętkowskiego, D. Celińskiej-Janowicz oraz K. Wojnar.

Migracje zagraniczne to jeden z procesów społecznych, z którym wiąże się niezwykle wiele mitów i stereotypów. Powszechnie uważamy, że migracje są masowym procesem (stąd „zalew” imigrantów), a przybysze stanowią zagrożenie dla systemów ekonomicznych i społecznych krajów wysoko rozwiniętych. Argumenty typu „imigranci kradną nasze miejsca pracy” czy „cudzoziemcy żyją naszym kosztem, korzystając ze świadczeń społecznych” to nie tylko składnik programów politycznych skrajnych ugrupowań. Wydarzenia ostatnich lat – w szczególności zaś referendum w Wielkiej Brytanii i proces wychodzenia tego kraju z Unii Europejskiej – wskazują wyraźnie, że mogą mieć też wymierny wpływ na realne procesy polityczne, społeczne i ekonomiczne.

Ile jest w nich prawdy? Co tak naprawdę wiemy o migracjach? Jakich kryteriów używać, by oceniać ich efekty? Na te i inne pytania odpowiemy w trakcie spotkania, którego celem będzie zderzenie najbardziej powszechnych stereotypów związanych z migracjami z rzetelną i sprawdzoną wiedzą naukową. Naszym celem nie jest prezentowanie wyidealizowanego obrazu migracji, ale wskazanie, że – jak każdy proces społeczny – wymaga on zniuansowanego podejścia opartego na faktach a nie mitach.

Pierwszy rok życia to okres najbardziej spektakularnego rozwoju dzieci. Bardzo szybko nabywają wiedzę o skomplikowanych sprawach już w okresie, kiedy nie potrafią nawet siedzieć bez podparcia (np. jakie właściwości mają przedmioty albo co znaczą poszczególne słowa). U podstaw tych zmian leży dynamiczny rozwój struktury i funkcji ich mózgu. O tym, co wiedzą niemowlęta i w jaki sposób to badamy, opowiem w czasie wykładu.

Reżyserskie spojrzenie na przyczyny zjawiska, jego ofiary i oprawców  - w portretach konkretnych ludzi, również - w ich sądowych historiach. O słowach, które rodzą przemoc i o agresji, która z debaty publicznej przenosi się do naszych domów i na nasze ulice. Rozmowa z Konradem Szołajskim - reżyserem głośnych filmów dokumentalnych (m.in. „Zdziczenie obyczajów pośmiertnych”, „Podryw po polsku”, „Głosy”, „Walka z szatanem” czy „Dobra zmiana”), obecnie przygotowującym dokument „Mowa nienawiści”.

Z mediów tradycyjnych i społecznościowych dociera do nas coraz więcej informacji. Co jest prawdą, co jest fałszem? Fake newsów jest wiele, są tworzone w sposób coraz bardziej pomysłowy, przy wykorzystaniu najnowocześniejszych środków techniki. Czy więc mamy szanse na to, by je właściwie ocenić? Czy możemy im przeciwdziałać - a jeśli tak, to jak?

Celem zajęć jest poszerzenie wiedzy na temat przemocy w rodzinie, procedury "Niebieskiej Karty" oraz przepisów prawnych dotyczących postępowania w sytuacji podejrzenia występowania przemocy wobec dziecka. Uczestnicy zajęć poznają narzędzia pomagające zweryfikować podejrzenie występowania przemocy w rodzinie wobec dziecka oraz zapoznają się z algorytmami postępowania na konkretnych przykładach.

Grupa wiekowa: osoby dorosłe, pracownicy systemu oświaty,  pedagodzy, psycholodzy oraz studenci pedagogiki i psychologii, osoby zainteresowane tematyką przemocy w rodzinie

Epidemia COVID-19 stała się okazją do ogólnonarodowej dyskusji o regułach rejestrowania przyczyn zgonu i chorób współistniejących. Reguły te, określone przez polskiego ustawodawcę na podstawie zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia, często pozostają niejasne nawet dla praktykujących lekarzy. Celem niniejszego wykładu jest przedstawienie tych zasad, a także praktyki zbierania i sprawdzania danych o przyczynach zgonu i chorobach współistniejących w Polsce, od momentu wystawienia karty zgonu przez lekarza stwierdzającego zgon do momentu publikacji Rocznika Demograficznego. Ważnym punktem wykładu i dyskusji z uczestnikami będzie niska jakość danych o przyczynach zgonu, jej zróżnicowanie regionalne w Polsce oraz okoliczności, które sprzyjają rejestrowaniu wiarygodnych informacji o umieralności. Wykład będzie też unikalną okazją do zapoznania się z danymi o chorobach współistniejących w Polsce: zazwyczaj dane o tych chorobach nie są zachowywane dla celów publikacyjnych, jednak raz, na prośbę badaczy Uniwersytetu Warszawskiego, Główny Urząd Statystyczny udostępnił jednostkowy (choć oczywiście anonimowy) zbiór zawierający zgony z roku 2013 według przyczyn i chorób współistniejących. Chociaż za wcześnie na rzetelne dane, dyskusja może też dotyczyć naszych przewidywań dotyczących konsekwencji epidemii COVID-19 dla umieralności w Polsce: wpływu na przeciętne dalsze trwanie życia, liczbę zgonów, liczbę zgonów z innych (niż COVID) przyczyn.

Spotkanie jest przeznaczone dla wszystkich osób zainteresowanych procesami ludnościowymi w Polsce, a wykształcenie i wiedza medyczna nie są niezbędne do zrozumienia treści wykładu.

Jak to jest zdecydować, że ktoś trafi do aresztu? - jeszcze bez wyroku, jeszcze bez wszystkich dowodów. Jak to jest skazać kogoś na wiele lat więzienia? Podpisać się pod odebraniem dziecka jego rodzicom? Zasądzić lub odmówić odszkodowania? Uchylić albo utrzymać decyzję, od której zależą miliony? Jak to jest - wszcząć śledztwo, choć tyle osób mówi, że "nie opłaca się" tego robić. Ile może pomieścić sumienie sędziego i prokuratora? Jak to jest wreszcie - wybierać między posłuszeństwem wobec uchwalonego prawa a obroną zasad? I jak  sobie radzić z wagą tych decyzji. Czy chcielibyśmy na co dzień decydować o sprawach, których rozstrzyganie społeczeństwo powierzyło sędziemu i prokuratorowi? Spotkanie z udziałem sędziów i prokuratorów  prowadzą: psycholog, psychotraumatolog Iwona Kuźlik oraz psycholog społeczny, wykładowca SWPS dr Konrad Maj. 

Pandemia Covid-19 i towarzyszący jej stres odciskają piętno na wielu obszarach życia ludzi, w tym na ich zdrowiu psychicznym. Z tego względu niezwykle ważne jest śledzenie
stanu zdrowia psychicznego społeczeństwa w czasie pandemii i wynikających z niej obciążeń. W trakcie wystąpienia zostaną zaprezentowane wyniki dwóch badań na ten temat realizowanych w Polsce w czasie pandemii.

Pierwsze z nich, przeprowadzono na przełomie marca i kwietnia br., a więc tuż po wprowadzeniu ograniczeń w związku z pandemią. Dotyczyło ono występowania
objawów zaburzeń psychicznych związanych ze stresem, depresji i lęku uogólnionego. W czasie wystąpienia zostanie udzielona odpowiedź na pytanie, czy sytuacja pandemii była
postrzegana jako stresująca przez wszystkich uczestników oraz jak bardzo nasilone były w tym czasie u nich objawy zaburzeń psychicznych.

Drugie badanie, prowadzone w ramach projektu obejmującego 12 krajów europejskich, koncentrowało się na określeniu, w jakim zakresie sytuacja pandemii koronawirusa była
obciążeniem psychicznym dla Polaków. Ponadto, pytaliśmy o to, co pomaga uczestnikom w radzeniu sobie z przeżywanymi trudnościami. W trakcie wystąpienia zostaną
omówione rodzaje obciążeń najczęściej wskazywane przez uczestników oraz podejmowane przez nich sposoby radzenia sobie ze stresem.

Badania nad kłamaniem mają bardzo długą historię, jednak wciąż mamy spore problemy z jego wykrywaniem. Metaanalizy pokazują, że ludzie (nawet specjalnie wytrenowani!) rozpoznają kłamstwo ze skutecznością niewiele wyższą niż 50%. W trakcie wykładu spróbuję wyjaśnić, dlaczego tak się dzieje i dlaczego niektóre osoby są świetnymi kłamcami, a innym nie wierzymy, nawet kiedy mówią prawdę. Skupię się przede wszystkim na cechach wypowiedzi dobrych i złych kłamców, zaprezentuję wyniki badań dotyczących analizy tekstu i możliwości, jakie daje taka analiza w wykrywaniu kłamania. Szczególną uwagę zwrócę na to, czym warto się kierować, oceniając, czy czyjaś wypowiedź jest prawdziwa lub czy czytana przez nas informacja nie jest fake newsem. Pod koniec sprawdzę, czy mi się to udało i poproszę uczestników wykładu o ocenę, czy teksty, które będę im prezentować, są prawdziwe czy fałszywe i czy radzą sobie z tym zadaniem lepiej niż modele komputerowe.

Zanieczyszczenie powietrza jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia. Głównym źródłem tego problemu są spaliny samochodowe oraz sposób ogrzewania domów. Zarówno palenie węglem czy śmieciami, jak i w drewnem w kominku prowadzi do szybkiego przekroczenia dziennych norm zanieczyszczenia powietrza. Mimo powszechnej wiedzy o wysokiej szkodliwości zanieczyszczenia powietrza i jego związku z naszymi zachowaniami, problem wciąż istnieje. A gdybyśmy tak mogli zobaczyć, dotknąć i usłyszeć zanieczyszczenie? Czy to zachęciłoby nas to do zmiany zachowania i poprawiło nasze zdrowie?

Virtual Air Pollution Experience (VAPE) to transdyscyplinarny projekt, w którym łączymy wielozmysłowe doświadczenie w VR, pomiar jakości powietrza w czasie rzeczywistym, analizę czynników ekonomicznych i psychologicznych oraz rolę zaangażowania obywatelskiego. Działamy dzięki wsparciu Narodowego Centrum Nauki i mechanizmu finansowego EOG wspólnie z partnerami z Norwegii. W czasie spotkania dowiemy się nieco o mechanizmach zmiany zachowania i wzrostu zaangażowania społecznego w kontekście problemu czystego powietrza.

Każdego dnia komunikatom o pogodzie towarzyszy informacja skierowana do meteoropatów ostrzegająca ich przed możliwym niekorzystnym wpływem pogody na ich
samopoczucie. Z drugiej strony, skargi pacjentów na pogorszenie samopoczucia czy zaostrzenie objawów istniejących chorób w odpowiedzi na zmiany pogody są przez
lekarzy często ignorowane albo przynajmniej nie traktowane poważnie. Wpływ pogody na stan zdrowia człowieka jest uznawany nie tylko przez lekarzy jako swoisty mit.

Tymczasem, w ostatnich latach pojawiło się wiele publikacji wskazujących na rzeczywisty związek klimatu (np. powodzi czy huraganów) oraz pogody (np. wysokich
temperatur, dużego zachmurzenia czy wilgotności) z samopoczuciem ludzi. W czasie wykładu przedstawię hipotetyczny mechanizm wiążący zmiany pogody ze stanem
zdrowia człowieka oraz wyniki pierwszych z Polsce i jednych z nielicznych do tej pory na świecie badań psychologicznych nad meteoropatami oraz psychologicznymi
czynnikami ich wrażliwości na pogodę, głównie kobiet, które zwykle silniej reagują na zmiany pogody w porównaniu z mężczyznami.

Słowa „Jesteś wart tyle, ile za to zapłacę” twórcy słyszą w sytuacjach, gdy podtrzymywanie iluzji niezależności artystycznej jest już niemożliwe. Wówczas silniejsi od artysty aktorzy, tacy jak właściciele galerii czy kolekcjonerzy, odwołują się wprost do posiadanej władzy – symbolicznej i ekonomicznej.

W trakcie wykładu zostanie opowiedziane, w toku jakich procesów ma miejsce selekcja młodych artystów. Postępująca komercjalizacja świata sztuki i wzrost znaczenia tego sektora dla globalnej gospodarki sprawiły, że napięcie między tym, co w twórczości artystycznej autonomiczne a tym, co ekonomiczne, jest coraz wyraźniejsze. Okazuje się, że coraz częściej stawką selekcji we współczesnym polu sztuki jest nie to, czy dzieło jest udane, a to, czy ktoś w ogóle jest w stanie wytworzyć coś, co dziełem sztuki się stanie.