Nauki społeczne

Dzieła literackie i filmowe z gatunku science fiction często dotykają kwestii kontaktu z „obcym” – przybyszem z innej planety, który różni się od, przeważnie ludzkich, bohaterów wyglądem, sposobami komunikacji, kulturą czy wartościami. Tym samym utwory fantastyki naukowej poruszają pytania fundamentalne dla refleksji antropologicznej – w jaki sposób możliwy jest kontakt z osobami wychowanymi w zupełnie innej kulturze, czego taki kontakt wymaga od badacza, na jaką ocenę obcej kultury badacz może sobie pozwolić i jakie kryteria takiej oceny przyjąć czy też wreszcie czy badacz ma prawo interweniować, gdy dostrzega w innej kulturze zjawiska, które on sam uważa za naganne.

W czasie zajęć zastanowimy się nad tymi kwestiami, wychodząc od analizy przykładowego utworu filmowego SF. Wspólnie obejrzymy fragmenty odcinka serialu Star Trek: Enterprise i rozważymy specyfikę kontaktu przedstawicieli różnych kultur, jego uwarunkowania kulturowe, językowe i społeczne, a zwłaszcza dylematy etyczne, które mogą wystąpić przy takim spotkaniu. Porozmawiamy również o tym, jak w książkach i filmach SF tworzone są postacie „obcych” i w czym przypominają one obrazy obcych i innych w kulturach europejskich. Zdefiniujemy także pojęcie etnocentryzmu i zastanowimy się nad tym, jak można unikać tego typu postawy w postrzeganiu innych kultur.

Społeczeństwo w Europie starzeje się, a liczba Europejczyków zmniejsza się. Czy mamy do czynienia z kryzysem demograficznym? Podczas wykładu analizowane będą uwarunkowania społeczne, kulturowe i ekonomiczne procesów demograficznych w Europie, w tym zmiany stylu życia, modelu rodziny, wzorów dzietności, sytuacji gospodarczej, modeli polityki rodzinnej. Jak te procesy zachodzą w państwach europejskich? Czy w Polsce mamy do czynienia z zapaścią demograficzną? Jakie są konsekwencje tych zmian, jakie prognozy?

Jaki ja mam w ogóle związek z sądami?  O co chodzi z tą Konstytucją i jakimś trójpodziałem? Czemu Unia ciągle "miesza się" do spraw Polski? Kto i jakich tu broni przywilejów? Skąd wiadomo, jaki ma być dobry sędzia? I czemu te sprawy w sądach tyle trwają? Czemu sędziowie, zamiast pracować, chodzą do radia albo do gazet? O co chodzi, kiedy powtarzają: "niezawisłość,  niezawisłość"? Albo kiedy mówią, że chodzi im także o moje prawa? Czy to wszystko musi być takie skomplikowane?

O kilku ostatnich latach w polskim wymiarze sprawiedliwości rozmawiają sędzia Piotr Gąciarek -  wiceprezes warszawskiego oddziału Stowarzyszenia "Iustitia", autor bloga "Okiem sędziego", mający kilkunastoletnie doświadczenie w prowadzeniu spraw karnych oraz Ewa Ivanova, prawniczka z wykształcenia, z wyboru - dziennikarka, od kilkunastu lat pisząca o wymiarze sprawiedliwości, jawności życia publicznego i prawach człowieka. 

W obliczu kryzysu klimatycznego oraz rosnącej liczby ludności na świecie poszukiwane są nowe źródła białka, które mogą zastąpić spożywane obecnie mięso. Jednym z pomysłów jest wprowadzenie do naszej diety owadów. Stanowią one doskonałą alternatywę dla obecnie spożywanych zwierząt, a ich produkcja jest o wiele bardziej ekologiczna. Jednak wiele osób nawet nie chce myśleć o daniach z owadami. Wyjaśnienie dlaczego tak reagujemy i jak sobie z tym poradzić to zadanie dla psychologów. O owadach w jedzeniu i o naszej relacji z nimi opowiemy na wykładzie.

Zanieczyszczenie powietrza jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia. Głównym źródłem tego problemu są spaliny samochodowe oraz sposób ogrzewania domów. Zarówno palenie węglem czy śmieciami, jak i w drewnem w kominku prowadzi do szybkiego przekroczenia dziennych norm zanieczyszczenia powietrza. Mimo powszechnej wiedzy o wysokiej szkodliwości zanieczyszczenia powietrza i jego związku z naszymi zachowaniami, problem wciąż istnieje. A gdybyśmy tak mogli zobaczyć, dotknąć i usłyszeć zanieczyszczenie? Czy to zachęciłoby nas to do zmiany zachowania i poprawiło nasze zdrowie?

Virtual Air Pollution Experience (VAPE) to transdyscyplinarny projekt, w którym łączymy wielozmysłowe doświadczenie w VR, pomiar jakości powietrza w czasie rzeczywistym, analizę czynników ekonomicznych i psychologicznych oraz rolę zaangażowania obywatelskiego. Działamy dzięki wsparciu Narodowego Centrum Nauki i mechanizmu finansowego EOG wspólnie z partnerami z Norwegii. W czasie spotkania dowiemy się nieco o mechanizmach zmiany zachowania i wzrostu zaangażowania społecznego w kontekście problemu czystego powietrza.

Zapraszamy na wycieczkę po Warszawskiej Woli, którą poprowadzi dr Katarzyna Wojnar z Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG) UW. W trakcie spaceru spojrzymy krytycznym okiem na proces kształtowania się nowego centrum biznesowego Warszawy. Zastanowimy się, czy Wola jest skazana na powtórzenie błędów dzielnicy biurowej na Służewcu, znanej wśród pracowników jako warszawski "Mordor". Przyjrzymy się, jak w procesie metropolizacji tkanka miasta przemysłowego ustępuje nowym przestrzeniom gospodarczym wpisanym w globalną sieć powiązań. Zastanowimy się także, jakie napięcia rodzi metropolizacja - kto odnajduje się w nowych realiach, a kto zostaje zepchnięty na margines.

Spacer jest zainspirowany badaniami, które złożyły się na opublikowaną w 2019 roku książkę pt. Nowe przestrzenie gospodarcze metropolii. Struktura, funkcje i powiązania obszarów biznesu w Warszawie, autorstwa M. Smętkowskiego, D. Celińskiej-Janowicz oraz K. Wojnar.

Z mediów tradycyjnych i społecznościowych dociera do nas coraz więcej informacji. Co jest prawdą, co jest fałszem? Fake newsów jest wiele, są tworzone w sposób coraz bardziej pomysłowy, przy wykorzystaniu najnowocześniejszych środków techniki. Czy więc mamy szanse na to, by je właściwie ocenić? Czy możemy im przeciwdziałać - a jeśli tak, to jak?

Badania nad kłamaniem mają bardzo długą historię, jednak wciąż mamy spore problemy z jego wykrywaniem. Metaanalizy pokazują, że ludzie (nawet specjalnie wytrenowani!) rozpoznają kłamstwo ze skutecznością niewiele wyższą niż 50%. W trakcie wykładu spróbuję wyjaśnić, dlaczego tak się dzieje i dlaczego niektóre osoby są świetnymi kłamcami, a innym nie wierzymy, nawet kiedy mówią prawdę. Skupię się przede wszystkim na cechach wypowiedzi dobrych i złych kłamców, zaprezentuję wyniki badań dotyczących analizy tekstu i możliwości, jakie daje taka analiza w wykrywaniu kłamania. Szczególną uwagę zwrócę na to, czym warto się kierować, oceniając, czy czyjaś wypowiedź jest prawdziwa lub czy czytana przez nas informacja nie jest fake newsem. Pod koniec sprawdzę, czy mi się to udało i poproszę uczestników wykładu o ocenę, czy teksty, które będę im prezentować, są prawdziwe czy fałszywe i czy radzą sobie z tym zadaniem lepiej niż modele komputerowe.

Współcześnie coraz częściej się mówi o rosnącej roli emocji w stosunkach międzynarodowych. Za przykład podaje się aktywność prezydenta USA Donalda Trumpa lub innych polityków często identyfikowanych jako populistów. Polityka zagraniczna miała być wcześniej profesjonalna, wyzbyta zbędnych emocji. Czy jednak na pewno? Politolodzy zajmują się problematyką emocji w stosunkach międzynarodowych od blisko trzydziestu lat. Historycy wskazywali na rolę czynników nieobiektywnych jeszcze wcześniej. Czy zatem polityka zagraniczna może być wolna od emocji?

Zmiany klimatyczne przyjmujące skalę ogólnoplanetarną,a ściślej zachodząca obecnie globalna destabilizacja klimatu panującego na
Ziemi rodzi istotne pytania po pierwsze, o zakres odpowiedzialności i powinności określonych podmiotów (w tym poszczególnych państw, rządowych organizacji międzynarodowych, korporacji transnarodowych, przedstawicieli władz centralnych,regionalnych oraz lokalnych i wreszcie zwykłych obywateli) za zaistniały stan rzeczy oraz po drugie, o wybór efektywnych strategii zapobiegawczych. Istotne wobec tego stają się następujące zagadnienia: kto przed kim i w jaki sposób odpowiada (np. państwa bogatej Północy versus biedne kraje Południa, wielkie korporacje versus „zwykli” obywatele itp.) oraz kto i jak powinien postępować
(dotyczy to poszczególnych aktorów danej kategorii), aby skutecznie ograniczyć lub zatrzymać zachodzące w
atmosferze Ziemi zjawiska?

W wystąpieniu poruszony zostanie aspekt moralny globalnych zmian klimatycznych (omawiany w kategoriach winy i zadośćuczynienia) oraz aspekt prakseologiczny   (związany z wybieraniem adekwatnych, tj. skutecznych, strategii postępowania względem stawianych celów ekologicznych). W podejmowanych wywodach uwzględnione będą uwarunkowania społeczno-polityczne działań aktorów danej kategorii oraz problem uznawanych przez dane podmioty norm i hierarchii wartości wpływające na   podejmowanie decyzji co do wyboru określonych strategii działania.Całość omawianych zagadnień będzie rozważana w kontekście postępowania uważanego za sprawiedliwe lub odpowiednio niesprawiedliwe względem innych podmiotów.

Podczas spotkania spróbujemy spojrzeć na święte księgi judaizmu i chrześcijaństwa w świetle osiągnięć współczesnej psychologii społecznej. Dynamiczny rozwój tej dyscypliny dostarcza z roku na rok nie tylko nowych teorii i pojęć, ale też sprawdzonych empirycznie narzędzi, pozwalających podjąć niezwykle interesujące badania nad tekstami świętymi a także nad mentalnością ludzi minionej epoki. Skupimy się na psychologicznej ocenie wizerunku niewiernych i obcych, na tym, jaką funkcję pełnił on we wspólnocie tamtych czasów. Na konkretnych przykładach odtworzymy obraz „niewiernego” w świetle współczesnej wiedzy na temat stereotypów, uprzedzeń i konfliktów grupowych. W części drugiej spróbujemy przybliżyć mentalny świat autorów ksiąg świętych i odpowiedzieć na pytania:

- kim był „swój” a kim „obcy”?

- jaką rolę pełniła nienawiść w dawnej wspólnocie religijnej?

- czy autorzy tekstów świętych posługiwali się językiem stereotypów i jakie stosowali zabiegi retoryczne w celu obrony przed zagrożeniem?

- czy święta wojna była święta i jaki był jej cel?

Celem zajęć jest poszerzenie wiedzy na temat przemocy w rodzinie, procedury "Niebieskiej Karty" oraz przepisów prawnych dotyczących postępowania w sytuacji podejrzenia występowania przemocy wobec dziecka. Uczestnicy zajęć poznają narzędzia pomagające zweryfikować podejrzenie występowania przemocy w rodzinie wobec dziecka oraz zapoznają się z algorytmami postępowania na konkretnych przykładach.

Grupa wiekowa: osoby dorosłe, pracownicy systemu oświaty,  pedagodzy, psycholodzy oraz studenci pedagogiki i psychologii, osoby zainteresowane tematyką przemocy w rodzinie

Psychologia rozwojowa dzieli życie człowieka na kilka etapów: dzieciństwo (okres niemowlęcy; wczesne, średnie i późne dzieciństwo), dorastanie oraz dorosłość (wczesna,
średnia i późna). W 2000 roku Jeffrey J. Arnett opublikował w American Psychologist artykuł, w którym po raz pierwszy użył pojęcia wyłaniającej się dorosłości (emerging
adulthhood) dla wyróżnienia fazy życia przypadającej na pierwszy etap wczesnej dorosłości. Jego zdaniem, ten okres nie tylko jest początkiem dorosłości, ale ma swój
swoisty charakter i jest „wytworem” współczesnej kultury i można go, a nawet należy, traktować jako odrębny okres w rozwoju człowieka.

Przez ostatnie dwadzieścia lat przeprowadzono wiele badań dotyczących tej fazy życia, które opisują i wyjaśniają istotne przeobrażenia charakterystyczne dla wyłaniającej się
dorosłości, przede wszystkim w obrębie tożsamości. Zjawisko wydłużanie się wejścia młodych ludzi w „pełną” dorosłość bywa odbierane przez dorosłych jako irytujące. Proponowany wykład pomoże zrozumieć, jakie trudne wyzwania oraz zadania rozwojowe stoją przed osobą w tej fazie życia. I jak można młodych ludzi wspierać, aby ta podróż zakończyła się sukcesem, czyli osiągnięciem dojrzałej osobowości.

Pandemia Covid-19 i towarzyszący jej stres odciskają piętno na wielu obszarach życia ludzi, w tym na ich zdrowiu psychicznym. Z tego względu niezwykle ważne jest śledzenie
stanu zdrowia psychicznego społeczeństwa w czasie pandemii i wynikających z niej obciążeń. W trakcie wystąpienia zostaną zaprezentowane wyniki dwóch badań na ten temat realizowanych w Polsce w czasie pandemii.

Pierwsze z nich, przeprowadzono na przełomie marca i kwietnia br., a więc tuż po wprowadzeniu ograniczeń w związku z pandemią. Dotyczyło ono występowania
objawów zaburzeń psychicznych związanych ze stresem, depresji i lęku uogólnionego. W czasie wystąpienia zostanie udzielona odpowiedź na pytanie, czy sytuacja pandemii była
postrzegana jako stresująca przez wszystkich uczestników oraz jak bardzo nasilone były w tym czasie u nich objawy zaburzeń psychicznych.

Drugie badanie, prowadzone w ramach projektu obejmującego 12 krajów europejskich, koncentrowało się na określeniu, w jakim zakresie sytuacja pandemii koronawirusa była
obciążeniem psychicznym dla Polaków. Ponadto, pytaliśmy o to, co pomaga uczestnikom w radzeniu sobie z przeżywanymi trudnościami. W trakcie wystąpienia zostaną
omówione rodzaje obciążeń najczęściej wskazywane przez uczestników oraz podejmowane przez nich sposoby radzenia sobie ze stresem.

Osoby dojrzałe mogą być znakomitymi wolontariuszami, dzielącymi się niespożytą energią i bogatym doświadczeniem życiowym. Ta grupa wiekowa to cenny społeczny kapitał do zagospodarowania dla dobra naszych lokalnych społeczności.

Nasza debata będzie stanowić okazję do poznania (się) aktywnych seniorów. Swoimi doświadczeniami podzielą się wolontariusze działający w Warszawie i na emigracji – w irlandzkim Cork.

Co motywuje seniorów do działania? Czy wolontariusz to zawsze urodzony społecznik, czy też można do bycia aktywnym dojrzeć? Co przeszkadza, a co sprzyja partycypacji społecznej dojrzałych Polaków? Czy zamieszkanie daleko od rodziny ułatwia włączenie się w wolontariat? Czy działanie na rzecz innych może wzbogacić lub zastąpić relacje rodzinne? Dzięki rozmowie samych wolontariuszy na powyższe tematy dowiemy się, jak wolontariat seniorów łączy pokolenia, przekracza granice i łamie stereotypy.

Debata z udziałem publiczności i zdalnym udziałem reprezentantów Centrum Together-Razem z Cork odbędzie się w klubokawiarni Centrum Aktywności Międzypokoleniowej Nowolipie, a w niesprzyjających spotkaniom grupowym warunkach – w całości na platformie internetowej. Zapraszamy do udziału osoby w każdym wieku, zarówno już aktywne, jak i dopiero zapoznające się z ideą wolontariatu.

Mimo że badacze podkreślają złożoność i wielowymiarowość procesów prowadzących do przemocy międzygrupowej – czyli np. bójek pomiędzy kibicami różnych klubów
sportowych czy napadów członków jednego gangu na członków innego gangu – sama przemoc jest traktowana raczej jednowymiarowo. Tymczasem, chociażby analiza
wydarzeń historycznych pokazuje, że pojedyncze zdarzenia często znacząco różnią się między sobą. Zachowania wobec grupy obcej nie tylko nie raz przyjmują różne formy,
ale również spełniają różne funkcje. Zarówno badania psychologiczne, jak i analizy danych historycznych pokazują, że 1) przemoc zbiorowa ma wielowymiarowy
charakter, 2) jest uwarunkowana strukturalnie — w zależności od relacji między grupami przyjmuje inny charakter, a także 3) ma zróżnicowane funkcje.

Każdego dnia komunikatom o pogodzie towarzyszy informacja skierowana do meteoropatów ostrzegająca ich przed możliwym niekorzystnym wpływem pogody na ich
samopoczucie. Z drugiej strony, skargi pacjentów na pogorszenie samopoczucia czy zaostrzenie objawów istniejących chorób w odpowiedzi na zmiany pogody są przez
lekarzy często ignorowane albo przynajmniej nie traktowane poważnie. Wpływ pogody na stan zdrowia człowieka jest uznawany nie tylko przez lekarzy jako swoisty mit.

Tymczasem, w ostatnich latach pojawiło się wiele publikacji wskazujących na rzeczywisty związek klimatu (np. powodzi czy huraganów) oraz pogody (np. wysokich
temperatur, dużego zachmurzenia czy wilgotności) z samopoczuciem ludzi. W czasie wykładu przedstawię hipotetyczny mechanizm wiążący zmiany pogody ze stanem
zdrowia człowieka oraz wyniki pierwszych z Polsce i jednych z nielicznych do tej pory na świecie badań psychologicznych nad meteoropatami oraz psychologicznymi
czynnikami ich wrażliwości na pogodę, głównie kobiet, które zwykle silniej reagują na zmiany pogody w porównaniu z mężczyznami.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej wielu Polaków wyjechało za granicę, licząc na lepsze zarobki i wyższy poziom życia. Przyjmuje się, że osoby, które zmieniły kraj zamieszkania, by więcej zarabiać, ogólnie postępują racjonalnie w kwestiach finansowych. Mimo to, nasze badania wskazują, że wielu polskich migrantów zostawiło w Polsce domy i mieszkania, które teraz stoją puste i obciążają migrantów kosztami utrzymania. Puste nieruchomości to problem, zarówno z punktu widzenia Polskich migrantów, którym finansowo jest trudniej, jak i z punktu widzenia Polski, w której statystyki wskazują na ciągły brak mieszkań. Dlaczego w takim razie Polscy migranci nie sprzedadzą albo nie wynajmą takich pustych mieszkań innym? Jaką rolę odgrywa dom lub mieszkanie w Polsce w życiu Polaka pozostającego za granicą?

Liczba cudzoziemskich uczniów w polskich szkołach co roku wzrasta. W 2015 r. było ich ponad 10 tys., najwięcej w woj. mazowieckim, ponad 4 tys. W ubiegłym roku ich liczba wzrosła do 44 tys., a w samej Warszawie wynosiła ponad 3,5 tys. Większość z nich to imigranci. Status uchodźcy ma 208 uczniów. To Ukraińcy, Chińczycy, Wietnamczycy; przybywa także Hindusów. Nasz system oświaty ma wobec tych uczniów podobne wymagania jak wobec polskich. Nie daje im jednak wystarczających szans, aby mogli te wymagania spełnić. Mali cudzoziemcy zaczynają edukację w polskiej szkole często prawie nie znając polskiego. Ich wiedza, obyczaje, a czasem także wygląd różnią się od tego, co znają polskie dzieci. Cudzoziemcy mierzą się z ogromnym stresem i przemęczeniem nadmiarem dodatkowych zajęć. To głównie na rodziców i nauczycieli spada zadanie ich edukacji oraz integracji.

Ministerstwo Edukacji Narodowej podkreśla, że w Polsce obowiązuje integracyjny model przyjmowania do szkół dzieci imigrantów. Zakłada on wspólny udział w zajęciach dzieci cudzoziemskich i polskich. MEN opłaca imigrantom zajęcia polskiego i wyrównawcze przedmiotowe, jednak nie więcej niż 5 godzin tygodniowo. Przysługuje im również prawo do asystenta kulturowego, ale nie dłużej niż przez rok. Od 2016 r. szkoły mają także możliwość organizowania w szkołach tzw. klas przygotowawczych.

Dyrektorzy szkół alarmują, że wsparcie ze strony samorządów jest niewystarczające, a nasz system edukacji nie jest dostosowany do potrzeb uczniów z zagranicy. W czasach, gdy polska edukacja boryka się z wieloma problemami, temat cudzoziemskich uczniów rzadko przebija się do debaty publicznej. W naszym spotkaniu wezmą udział nauczyciele, asystenci kulturowi oraz przedstawiciele samorządu. Chcielibyśmy stworzyć przestrzeń do wymiany dośw.

Warsztat będzie skoncentrowany na rewizji dotychczasowych poglądów badaczy na kwestie relacji pomiędzy ekonomią neoliberalną a biopolityką, które do teraz funkcjonowały, zdawałoby się, w idealnej symbiozie. Okazją do ponownego przyjrzenia się tej kwestii stała się epidemia koronawirusa. Pomocne w interpretacji status quo ante będą prace wybitnych myślicieli, takich jak Michel Foucault, czy duet naukowy Antonio Negri-Michael Hardt. Należy zadać pytanie, czy stan postepidemiczny będzie w jakiś sposób odbiegał od poprzedniego, a jeśli tak, to na czym polegać będzie ta różnica i jaki wpływ będzie mieć na system ekonomiczny.

Kwestie ekonomiczne nie tylko towarzyszą czasom epidemii, ale są ich głównym aspektem. Doniesienia medialne, debaty publiczne, prywatne rozmowy traktują o bieżącej sytuacji gospodarczej. W centrum publicznego dyskursu stawiane są pytania o moment i sposób ponownego otwarcia rynków, a słowo „odmrażanie” skupia jak w soczewce wiele emocji, lęków, nadziei, ale także racjonalizacji: analiz, tłumaczeń, wyliczeń. Sam ten termin wart jest przyjrzenia się mu dokładnie, bo panujące przeświadczenie o konieczności „odmrażania” wymusza powrót do starego porządku, blokuje zmiany.

Tymczasem ekonomia miała z epidemią poważny problem, ponieważ stosowane przez tę pierwszą narzędzia biopolityczne w jednej chwili obróciły się przeciwko niej, co wywołało zrozumiały chaos.