Bajki w kulturze i kultura w bajkach (z punktu widzenia językoznawcy)

Tematem prelekcji jest ukazanie elementów kultury zawartych w bajkach w spisanych przez Hadży Seraję Szapszała w okolicach Tebryzu na początku XX wieku. Uczony ten przebywał w Iranie w latach 1901-1908 jako dyplomata i guwerner, a jego pasja badacza zaowocowała powstaniem niewielkiej pozycji „Próby literatury ludowej Turków z Azerbejdżanu Perskiego” opublikowanej w Krakowie w roku 1935.

Jak sam autor wspomina we wstępie do spisania zasłyszanych tekstów skłonił go brak naukowych opracowań tego tematu oraz chęć uwiecznienia dialektów, jakimi posługiwała się zamieszkująca okolice Terbyzu ludność turecka. W książce zamieszczone zostały teksty prozatorskie i poetyckie, w tym siedem bajek, 60 przysłów i powiedzeń, zagadki, typowe dla lit. tureckiej bajaty oraz przykłady pisma. Wszystkie teksty zostały zapisane w oryginale oraz przetłumaczone przez Szapszała na ówczesną polszczyznę.

Bajki poruszają zróżnicowaną tematykę i w zasadzie pozbawione są zarówno postaci wyimaginowanych, jak i zdarzeń, w których uwidacznia się działanie magii, czarów, czy jakiejś siły nadprzyrodzonej, to raczej opowieści ukazujące perypetie głównych bohaterów na tle życia całej społeczności w bliżej niezidentyfikowanym miejscu (choć podawane są też konkretne miejscowości, np. Ispachan, Egipt). Dlatego też stanowią dobry materiał do zidentyfikowania istotnych w życiu Turków Azerbejdżańskich aspektów życia codziennego (życie miejskie, spotkania, plotki, rola bazaru, herbaciarni, łaźni, wykonywane zawody, współzawodnictwo), jak również ich moralności (kłamstwa, oszustwa i oszczerstwa,  podstępy, morderstwa, zazdrość, pożądanie, donosicielstwo, sprzedawczość, lecz także poczucie sprawiedliwości i świadomość własnego miejsca w hierarchii i w całym społeczeństwie, gościnność, dbałość o dobre imię i honor oraz szacunek).

Teksty te są cennym źródłem wiedzy o samym języku używanym na tym terenie (zwłaszcza o stosowanych metaforach), jak również o wierzeniach, które nie tylko uzewnętrzniają się w języku obfitującym w odwołania do Allaha, lecz stanowią motywy działania bohaterów. Żal, rozpacz, skrucha, niezaspokojona żądza, niemożność odnalezienia spokoju powoduje, że dana osoba przywdziewając strój derwisza wyrusza w step, odcina się od dawnego życia i szuka zapomnienia w samotnoś