Jak wyjść z klasy: granice i przekroczenia kapitalistycznej wyobraźni

Współczesne teksty kultury podjęły na nowo temat klas społecznych, pokazując obrazy klasowej przemocy, tej subtelnie ukrytej i tej bezwstydnej, dostrzegalnej gołym okiem. Proponujemy namysł nad tym, jakie wyjścia poza krąg tej przemocy – cząstkowe, całościowe, chwilowe, trwałe, indywidualne i zbiorowe - oferują nam dzisiaj filmy, seriale, powieści, autobiografie, literatura faktu.

Jednym z takich wyjść jest opowiedzenie swojej historii poprzez zostanie pisarką, raperką, artystką. Autonarracja prezentowana bywa jako forma przekroczenia klasowej alienacji. Innym wyjściem jest wzbogacenie się na tyle, by móc cieszyć się wyższym komfortem życia niż rodzina i dawni koledzy. Jeszcze inny sposób to drobne sabotaże klasowe w postaci kpiny z „wyżej urodzonych” czy kradzieże. Wspólnoty alternatywne wobec głównego nurtu kultury, oparte na zbiorowej identyfikacji klasowo wykluczonych również są prezentowane jako sposób na przekroczenie granic klasowych. Mamy także obrazy chwilowych, ekstatycznych, karnawałowych wręcz upustów klasowego gniewu. Jeszcze inne teksty kultury przewidują rewolucję jako skutek ostrych nierówności klasowych: coś, czego jeszcze nie widać, ale już grzmi w oddali. Wreszcie, mamy obrazy rewolucji „tu i teraz”: bardziej lub mniej spontanicznych aktów zerwania z klasowym podporządkowaniem.

Zdecydowaną większość współczesnych obrazów klasowości, w warstwie diagnozy nawet najbardziej krytycznych, łączy jednak klaustrofobiczna bezalternatywność. Zmiana generalna jako coś innego niż tylko destrukcja, przemoc i dystopia jest w nich nie do pomyślenia. Można pokazać klasowo zdefiniowany porządek, nawet w jego brutalnych wymiarach takich jak doświadczenie nędzy i bezdomności; można pokazać indywidualne ścieżki, którymi ucieka się z klas zdominowanych. Twórcom brakuje jednak wyobraźni, by w duchu realistycznym zaproponować społeczeństwo bezklasowe.

Po przykłady propozycji takiego przekroczenia sięgniemy więc do przeszłości. Przypomnimy tekst Brunona Jasieńskiego Palę Paryż. Polem, na którym testowano możliwości zaistnienia społeczeństwa bezklasowego, była także proza i poezja socrealistyczna. Odwołując się do wybranych przykładów postaramy się pokazać ten negatywnie oceniany nurt prozy XX wieku jako przestrzeń dla myślowych eksperymentów z nowymi formami społecznego współistnienia.