Kaktus, sosna czy arbuz? O przyrodzie w konflikcie (głównie) bliskowschodnim

Przyroda często postrzegana jest jako neutralne tło wydarzeń historycznych lub jako sfera odrębna od człowieka, a więc nieuczestnicząca w wydarzeniach tak typowych dla człowieka jak konflikty narodowościowe. W rzeczywistości natura odgrywa w nich znaczącą i wielowymiarową rolę. W moim wystąpieniu pragnę pokazać jak elementy środowiska naturalnego stają się nie tylko przedmiotem faktycznego sporu, ale również jego materialno-symbolicznymi narzędziami. Natura regularnie wciągana jest bowiem w sieci zależności politycznych, militarnych i tożsamościowych, w których konkretne gatunki znaczą o wiele więcej niż ich biologiczna systematyka.

Tytułowe kaktus, sosna i arbuz to wybrane przeze mnie gatunki-klucze wprowadzające do kontekstu Izraela/Palestyny – konfliktu trwającego nieprzerwanie od ponad wieku, który w ostatnich dwóch latach dramatycznie przybrał swój najkrwawszy dotychczas odcień. W konflikcie, w którym każde wręcz pojedyncze drzewo ma znaczenie polityczne, natura funkcjonuje jako materialne ucieleśnienie napięć, prześladowań, tęsknot i strat. W wystąpieniu jednym z głównych motywów będzie obecność przyrody w kulturach pamięci.

Czy krajobraz może pamiętać? Jak natura wpleciona jest w opowieści o cierpieniu i heroizmie? Wspólnie rozpatrzymy rolę wybranych, wydaje się niepozornych elementów przyrody przez kolejne dekady – od użytkowego charakteru kaktusów w tradycyjnym osadnictwie palestyńskim, przez syjonistyczną propagandę sakralizującą wyobrażone krajobrazy, sosnowe lasy i ich ambiwalentne funkcje po powstaniu państwa, drzewa oliwne wykorzeniane na Zachodnim Brzegu przez żydowskich osadników i płonące od rakiet Hezbollahu hektary lasów na północy Izraela, aż po najnowszy symbol o międzynarodowym zasięgu – arbuz stanowiący „legalny” zamiennik palestyńskiej flagi, nierzadko zakazanej w przestrzeni publicznej/cyfrowej.

W wystąpieniu posłużę się m.in. materiałami zebranymi w izraelskich przestrzeniach leśnych w trakcie własnych pobytów badawczych, dzieląc się też pokrótce doświadczeniem w badaniach kulturoznawczych na kontinuum natury-kultury.