wykład

Na wykładzie zostaną  przedstawione gatunki warzyw strączkowych o największym znaczeniu pokarmowym takie jak: fasola, soja, soczewica, ciecierzyca, bób , groch i groszek, lędźwian, wigna i wspięga, głąbigroszek szkarłatny, orzacha. Będzie można poznać historię uprawy tych gatunków, sposoby wykorzystania i zaznajomić się z wyglądem części jadalnych a są nimi zarówno strąki jak i nasiona.

Chyba najbardziej popularnym wśród omawianych jadalnych strączkowych jest fasola z licznymi liczne jej gatunkami i odmianami. Oprócz fasoli zwyczajnej (Phaseolus vulgaris) znana i często spożywana jest fasola wielkokwiatowa (Ph. cocineus) o największych nasionach. Nieco mniej znane i docenione w Polsce, ale powoli wchodzące na nasz rynek i „na” nasze talerze są fasola mung zwana też jerozolimską (Ph. mungo), fasola półksiężycowata zwana też limeńską (Ph. lunatus) i inne.

Niektóre rodzaje warzyw strączkowych jak głąbigroszek szkarłatny czy lędźwian są u nas bardzo rzadko spotykane w sprzedaży lecz i one powoli zaczynają zyskiwać na znaczeniu.

Strączkowe są określane często jako grubonasienne zawierają w swym składzie białko i skrobię, czasem olej o dużej wartości odżywczej. Z nasion niektórych gatunków wytwarza się też mąkę.

Oprócz wykorzystania jako pokarm, niektóre rodzaje mają też znaczenie lecznicze, np. strąki fasoli obniżają poziom cukru we krwi, pomagają w chorobach nerek w kamicy nerkowej i w reumatyzmie.

Omawiane i uprawiane rodzaje i gatunki pochodzą głównie z południa i południowego wschodu Europy, jedynie fasola jest przedstawicielką Ameryk.

Organizm modyfikowany genetycznie GMO to organizm, którego genom zmodyfikowano metodami inżynierii genetycznej. Od wieków ludzi modyfikowali genomy zwierząt i rośliny poprzez sztuczną selekcję osobników prezentujących pożądane cechy. Główne gatunki ssaków badane w laboratoriach to myszy i szczury, ze względu na wysokie podobieństwo materiału genetycznego do genomu człowieka. Pierwsze zwierzęta transgeniczne otrzymano w laboratoriach w latach 80-tych XX w. Zwierzęta te wykorzystuje się w nauce do badania funkcji poszczególnych genów a także stanowią one modele wielu ludzkich chorób. Modyfikując wybrane geny możemy sprawdzić jaką rolę odgrywają one w takich skomplikowanych procesach jak uczenie się i pamięć. Często obserwujemy nieoczekiwane zmiany w fizjologii organizmu myszy lub szczura, które prowadzą np. do otyłości i rozwoju syndromu metabolicznego.

Owady są najliczniejszą grupą zwierząt na naszej planecie. I choć spotykamy się z nimi niemal każdego dnia naszego życia, wciąż mało o nich wiemy.

Podczas zajęć wartsztatowych młodzież szkolna będzie mogła poznać i te najpospolitsze, jak biedronkę czy trzmiela, i całkiem niepospolite, takie jak modliszka czy nadobnica alpejska. Każdy z nich ma zaskakujące zachowania, specyficzną dietę, czasem inną dla dorosłych, a inną dla larw, i ubarwienie, które ma ściśle określone funkcje. Zaskakujący jest również ich rozwój osobniczy. Niektóre larwy zupełnie nie przypominają osobników dorosłych, a niektóre tylko nieznacznie się od nich różnią. A w dodatku, choć małe, owady są najliczniejszą grupą zwierząt i mają wielkie znaczenie dla naszej przyrody. 

Białka fluorescencyjne, po uprzednim wzbudzeniu, są zdolne do emisji światła o różnej długości fali, czyli do świecenia w różnych kolorach. Ich wielka kariera rozpoczęła się niepozornie od wyizolowania na początku lat sześćdziesiątych XX w. zielonego białka fluorescencyjnego  (GFP) z komórek stułbiopława Aequorea victoria. Od tego czasu została skonstruowana cała paleta różnokolorowych białek fluorescencyjnych, które stały się potężnym narzędziem w badaniach biologicznych, pozwalając zobaczyć to, co wcześniej pozostawało niewidoczne. Dziś jednym z podstawowych zastosowań białek fluorescencyjnych jest używanie ich jako świecących znaczników. Dzięki dołączeniu takiego znacznika można analizować inne (nieświecące) białka bezpośrednio w komórkach, czyli tam, gdzie normalnie funkcjonują. W 2008 r. badania nad białkami fluorescencyjnymi zostały uhonorowane Nagrodą Nobla, którą otrzymali Osamu Shimomura, Martin Chalfie i Roger Y. Tsien. Na wykładzie będzie można usłyszeć o historii tych badań, o niezwykłej budowie białek fluorescencyjnych, która warunkuje ich szczególne właściwości oraz o zastosowaniu białek fluorescencyjnych w badaniach biologicznych na poziomie komórkowym.

Wykład będzie opowieścią o relacjach ludzi i roślin stworzoną na podstawie kilkuletnich badań prowadzonych wśród mieszkańców Podola wschodniego. Wraz ze zmieniającymi się sposobami życia, rozumieniem zdrowia i choroby, czy zmianami zachodzącymi w środowisku naturalnym jedne rośliny zyskują popularność inne ją tracą. Spośród spectrum roślin leczniczych dostępnych w danym środowisku ludzie wybierają różne gatunki, co wpływa na te wybory? By dowiedzieć się jakie rośliny lecznicze są obecnie ważne dla mieszkańców środkowej Ukrainy, przyjrzymy się roślinnym apteczkom należącym do różnych osób. Dowiemy się kto zbiera rośliny lecznicze i dlaczego, jak przekazywana jest wiedza o nich, które gatunki są szczególnie poszukiwane i czemu tak jest. W wykład wpleciony zostanie pokaz filmu z przedstawianych badań nakręconego przez Jacka Wajszczaka. Podczas realizacji filmu mieszkańcy wsi Stroincy zostali poproszeni by w przystępny i ciekawy dla nich samych sposób opowiedzieli o swoich codziennych relacjach z roślinami. Bohaterowie filmu, m.in: nauczyciel biologii, dzieci, gospodynie i lokalny malarz zabierają nas na łąkę, przed dom lub do lasu i dzielą się z nami tym co od roślin dostają najlepszego. Film został również pomyślany jako rodzaj podziękowania rozmówcom za ich udział w badaniach formą, w którą sami mogli się zaangażować i która byłaby atrakcyjna dla nich samych. Badania zostały sfinansowane z grantu Narodowego Centrum Nauki pt. Wiedza lokalna o roślinach i narracje o naturze na Podolu wschodnim (Ukraina) – analiza w kontekście dyskursów państwowych.

Szczepienia profilaktyczne uznawane są za najskuteczniejszą medyczną interwencją  ostatniego stulecia. W skali światowej zapobiegają  około 2- 3 milionom przedwczesnych zgonów rocznie. W historii wakcynologii (nauka o szczepieniach) można wyróżnić kilka punktów zwrotnych. Klasyczne szczepionki to głównie zabite lub pozbawione wirulencji mikroorganizmy oraz ich produkty. Postęp w pracach nad szczepionkami nastąpił w połowie wieku XX i związany był z opracowaniem metod hodowli tkankowych oraz rozwojem inżynierii genetycznej. Nowy „złoty wiek” wakcynologii to przełom XX i XXI wieku, okres rozwoju strategii sekwencjonowanie materiału  genetycznego.  Zdobyta wiedza zaowocowała  rozwojem tzw. „odwrotnej wakcynologii” strategii znacznie skracającej czas wprowadzenia do powszechnego stosowania nowych szczepionek oraz możliwością konstrukcji dotychczas niedostępnych szczepionek . Tym nie mniej musimy stawić czoła nowym wyzwaniom. Nadal przeciwko wielu chorobom infekcyjnym nie dysponujemy skutecznymi i bezpiecznymi szczepionkami. Wraz z rozwojem cywilizacyjnym niezbędne są szczepionki dla innych niż dotąd grup ryzyka np. ludzi w starszym wieku. Oddzielną grupę stanowią szczepionki terapeutyczne przeciwko chorobom nowotworowym. Osiągnięcie tych celów powinno umożliwić wprowadzenie do badań nowych technologii takich jak metody biologii strukturalnej czy biologii syntetycznej. Równolegle szybki postęp następuje  w pracach nad opracowaniem nowych adiuwantów, substancji zdolnych do modulowania aktywności układu immunologicznego. Wykład będzie głównie poświęcony osiągnięciom wakcynologii wieku XXI . 

Przywykliśmy myśleć o roślinach jako o biernym komponencie ekosystemów I paszy dla zwierząt, w tym dla nas samych. Tym- czasem są to organizmy posiadające skomplikowane mecha- nizmy interakcji ze swoim otoczeniem. Pomimo iż przez miliony lat rośliny i zwierzęta spotykały w swoim środowisku podobne wyzwania ze strony środowiska, ewolucja wykształciła u nich za- skakująco rozbieżnie sposoby radzenia sobie z tymi samymi wyzwaniami środowiskowymi. Ta ,,inność'' roślin jest czymś, co nas, zwierzęta, zaskakuje i niekiedy zmusza do zastanowienia się nad uniwersalnymi cechami organizmów żywych. Również filozofowie zauważyli tę ,,rośl-inność'', traktując ją jako punkt wyjścia do redefiniowania niektórych podstawowych pojęć z za- kresu filozofii. Niektórzy filozofowie i biolodzy poszli tym tropem o krok dalej, zastanawiając się, czy nie należałoby stworzyć, na podobieństwo praw zwierząt, także praw roślin. Zapraszam na botaniczną podróż po świecie współczesnej filozofii.

Ludzki mózg, najbardziej skomplikowany układ jaki znamy, jest tak naprawdę nami. To on tworzy naszą świadomość, przetwarza informacje oraz generuje myśli i emocje. Mózg to my. Uważamy go za szczyt doskonałości, ale jak wszystko w świecie biologicznym, jest on produktem ewolucji – ślepego procesu, który nie ma innego celu ponad zwiększenie szans na przeżycie gatunku. Wykład opowie o tym, jak ewoluował układ nerwowy w świecie zwierząt i jakie są tego procesu konsekwencje dla ludzi.

Grzyby to niezwykle bogata grupa organizmów, a jesień to doskonała pora by zgłębiać tajniki ich życia. Warto poznać je nie tylko ze względu na ich walory smakowe, ale przede wszystkim z uwagi na ich niesamowitą różnorodność, interesującą budowę, jak i ważną rolę, jaką spełniają w przyrodzie. Spotkanie poświęcone grzybom otworzy wykład ilustrowany prezentacją multimedialną na temat bogactwa świata grzybów. Uczniowie zapoznają się ze specyfiką budowy, cyklu rozwojowego i sposobów odżywiania się tej grupy organizmów, dowiedzą się wielu ciekawostek, na przykład jaką  rolę pełnią grzyby w życiu i gospodarce człowieka. Część terenowa umożliwi przeprowadzenie własnych obserwacji mykologicznych. Będziemy poszukiwać i  rozpoznawać napotkane gatunki grzybów oraz oznaczać je  za pomocą kluczy i atlasów, a także wyszukiwać gatunki znajdujące się na kartach pracy. Na zakończenie każda z grup dokona prezentacji uzyskanych wyników.

W społeczeństwie rośnie obawa przed spożyciem mięsa zawierającego hormony i antybiotyki. Czy ta obawa jest uzasadniona? Czy mięso jest bezpieczne? Czym jest żywność funkcjonalna? Co jedzą współczesne zwierzęta hodowlane? Czy kury jedzą fasolę? Jaka jest rola roślin strączkowych w hodowli zwierząt? Odpowiedzi na te i inne pytania dotyczące produkcji, bezpieczeństwa i jakości produktów pochodzenia zwierzęcego usłyszą Państwo na proponowanym wykładzie. Pod koniec spotkania przewidziany jest czas na pytania.

Historia relacji człowiek – zwierzęta liczy już ponad 20 tysięcy lat. W tym czasie rola zwierząt w życiu człowieka zmieniła się wielokrotnie. Z początku zwierzęta stanowiły jedynie źródło pożywienia, jednak z czasem człowiek nauczył się wykorzystywać zwierzęta czyniąc swoje życie łatwiejszym, wygodniejszym, ciekawszym. Wraz z rozwojem cywilizacji zwierzęta nabrały także znaczenia kulturowego, a nawet symbolicznego. Dla wielu stały się bliskimi, niezastąpionymi przyjaciółmi. Jednak relacja człowiek-zwierzęta poza blaskami ma też cienie. Zwierzęta stanowią źródło lub wektor wielu chorób, bywają niebezpieczne oraz nieprzewidywalne.

Jeśli chcesz się dowiedzieć jaki wpływ miały ślimaki morskie na rozwój mody lub jaką rolę odegrały słonie w wojnach prowadzonych przez Egipcjan oraz Kartagińczyków, zapraszam na wykład!

Na ogół uważamy, że substancje naturalne są lepsze i bezpieczniejsze niż te otrzymywane syntetycznie. Czy tak jest zawsze? Bywa, że produkty syntezy chemicznej to mieszaniny izomerycznych substancji o znacznie gorszych właściwościach niż związki naturalne, czyli takie wyizolowane bezpośrednio z surowców roślinnych czy zwierzęcych. Czasem jednak synteza chemiczna prowadzi do otrzymania substancji o lepszej biodostępności i słabszych działaniach niepożądanych. Tak stało się w przypadku wielu znanych cytostatyków pochodzenia roślinnego. Przykłady różnych substancji pochodzenia naturalnego i ich syntetycznych odpowiedników lub pochodnych dostarczają argumentów zarówno miłośnikom „czystej natury”, jak i zwolennikom nowych technologii chemicznych i biomedycznych.

Postęp techniki i wiedzy stwarza możliwości przekraczania granic, które jeszcze jakiś czas temu wydawały się nieosiągalne. Cały czas dążymy do świadomego kontrolowania złożonych procesów biologicznych. Należą do nich również te, które regulują długość naszego życia. Czy współczesna wiedza pozwala zatem na zapewnianie nam długowieczności z zachowaniem dobrego zdrowia ? Na ile zbliżyliśmy się do rozwiązania tej zagadki?  W trakcie wykładu przedstawiony zostanie aktualny stan wiedzy dotyczący biologicznych podstaw długowieczności i starzenia oraz możliwości jakie daje współczesna nauka na jej wykorzystanie.

Grzyby znają wszyscy, wiele osób samodzielnie je zbiera i spożywa. Istnienie grzybów zaobserwowano we wszystkich strefach klimatycznych, ale również w wodach słodkich i słonych. Do tej pory opisano ok. 70 tys. gatunków grzybów. Szacuje się jednak, że co roku odkrywanych jest ok. 1700 nowych gatunków grzybów. Przypuszcza się, że na świecie istnieje ok. miliona gatunków grzybów!

Chodząc na spacerze po lesie czasem napotykamy duże naroślą na pniach drzew tzw. HUBY. Czym jest huba? Jest to popularna nazwa owocników grzybów nadrzewnych, wśród których wyróżniamy zarówno saprotrofy - występujące na martwym drewnie, jak i pasożyty - występujące na żywych drzewach.

Zajęcia te przybliżą młodzieży szkolnej rolę i znaczenie hub w środowisku przyrodniczym oraz możliwości ich wykorzystania przez człowieka.

Postęp badań nad białkamia prionowymi - przyjmującymi dwie alternatywne struktury przestrzenne - dokonuje się niemal każdego miesiąca. Od kilkudzisięciu lat wiadomo, że białka prionowe są przyczyną m.in. choroby Creutzfeldta-Jakoba, śmiertelnej choroby neurodegeneracyjnej u ludzi. W dziedzinie badań nad tą chorobą miały miejsce znaczące posstępy. Na wykładzie zostaną szczegółówo omówione fascynujące wyniki badań nad białkami prionowymi. Druga część wykładu będzie poświęcona białkom o podobnych cechach, ale występujących w drożdżach piekarniczych. W tej dziedzinie również ostatnie lata przyniosły wiele interesujących doniesień. Wykład pozwoli każdemu słuchaczowi dowiedzieć się czym są priony, zaś słuchacze, którzy już mają wiedzę o prionach, będą mogli uaktualnić swój zasób informacji na temat prionów.

Choroba Alzheimera (Alzheimer’s disease, AD) stanowi najpowszechniejszą przyczynę otępień w starszym wieku. Obecnie na świecie ponad 44 miliony osób cierpi na AD. Specjaliści alarmują, iż w związku ze wzrostem średniej długości życia, AD może stanowić największy kryzys zdrowotny świata. Nadzieją na rozwój skutecznych metod leczenia i wczesnej diagnostyki AD są badania naukowe mające na celu poznanie przyczyn tej choroby. Jest to poważne wyzwanie, ponieważ patogeneza AD  jest wyjątkowo złożona. W wykładzie omówione będą obecne metody diagnostyki i leczenia choroby Alzheimera, jak też badania naukowe, na podstawie których rozwijane są nowe strategie diagnostyczne i terapeutyczne.

Ogromnym zaskoczeniem dla świata nauki było odkrycie na początku XX wieku u niektórych gatunków z rodziny obrazkowatych (Araceae) istnienia osobliwego oddychania związanego z podgrzewaniem kwiatostanów. Badania wykazały, że termogeneza jest możliwa dzięki wysokiej aktywności małego białka łańcucha oddechowego - oksydazy alternatywnej. Badając obrazkowate zaobserwowano, że podanie cyjanku, w przeciwieństwie do zwierząt, nie powoduje hamowania oddychania. Obecnie wiadomo, że oddychanie cyjanoodporne jest typowe i powszechne w świecie roślin. Wykład będzie poświęcony odpowiedzi na następujące pytania: Czy oksydaza alternatywna bierze udział w oddychaniu jedynie w kwiatach czy też w innych organach? Jaką funkcję oksydaza alternatywna pełni u gatunków innych niż Araceae? Czy energia w postaci ciepła rozpraszana przy udziale oksydazy alternatywnej może mieć znaczenie w zwiększaniu temperatury roślin kiedy jest zimno? 

Zajęcia mają na celu przybliżenie zagadnień związanych z metabolizmem komórkowym. Po omówieniu podstaw oddychania komórkowego, uczestnicy zagrają w autorską grę planszową, dzięki której utrwalą sobie najważniejsze pojęcia z biochemii dotyczących szlaków metabolicznych.

Walka z choroba Parkinsona to systematyczne badania nad nowymi lekami i diagnostyką samego schorzenia. Opracowanie nowych leków wymaga również nowoczesnych metod prowadzenia i oceny badan klinicznych. Nowoczesne telefony mogą być pomocne dla pacjentów, umożliwiają stworzenie informatycznego narzędzia wsparcia pacjentów oraz badań nad chorobą Parkinsona.

Podczas wykładu opowiemy o doświadczeniach wykonanych podczas pracy nad „aparaturą badawczą”, która ma ułatwić prowadzenie takich badań, a jednocześnie będzie korzystać z powszechnie posiadanych urządzeń – smartfonów. Opracowane narzędzie automatyzuje nadzór nad pacjentem oraz ułatwia sporządzenie i wysyłkę ankiet samopoczucia, uzupełnioną o badania z wykorzystaniem odpowiednich czujników. Ankieta dociera na serwer, do którego ma dostęp lekarz czy też zespół badawczy.

Wykład będzie zawierał również opis nowoczesnych technologii wykorzystywanych do monitoringu i wsparcia pacjentów.

molekularnym mechanizmom związanym z aktywnością farmakologiczną leków czyli odpowiedzi na pytanie dlaczego leki działają. W drugiej części  wykładu słuchacze zapoznają się ze współczesnymi metodami projektowania leków bazującymi na wykorzystaniu metod komputerowych czyli tzw. farmacji in-silico. Wprowadzenie na rynek  nowego leku jest procesem bardzo kosztownym oraz długotrwałym. Szacuje się, że koszt taki może sięgać miliarda dolarów i może to trwać kilkanaście lat. Klasyczny proces poszukiwania nowych substancji leczniczych to kilka etapów faz badawczych. Pierwszy etap to synteza, dająca serię związków, często liczy tysiące związków. Następnie badania podstawowe wykazujące aktywność farmakologiczną każdej substancji (badania in vitro i in vivo). Wybrane na tymetapie substancje poddane są fazie badań przedklinicznych, eliminującej te wykazujące wysoką toksyczność i mutagenność. Ostatnimi etapami są badania kliniczne. Najpierw na zwierzętach, a następnie na ludziach. Ocenia się tu efektywność terapeutyczną, toksyczność, jak i farmakokinetykę leku. Prawdopodobieństwo sukcesu jest niewielkie. Niska efektywność oraz wysokie koszty badań są główną przyczyną tak wysokich kosztów wprowadzenia nowego leku na rynek.   Obecnie dzięki technikom wykorzystującym metody modelowania molekularnego, selekcjonuje się związki, które z najwyższym prawdopodobieństwem będą wykazywały określoną aktywność farmakologiczną.  Dopiero tak wyselekcjonowane związki po zsyntetyzowaniu zostają poddane kolejnym, klasycznym etapom badań. Przyszłość to farmacja in silico.

Autyzm jest najczęściej diagnozowanym schorzeniem neurorozwojowym. Obecnie na autyzm choruje jedno na 68 dzieci, a liczba ta stale rośnie. Jest to zespół zaburzeń poznawczych dotyczących głównie percepcji i przetwarzania informacji. W konsekwencji prowadzi do zaburzeń: w komunikacji, interakcji społecznych i stereotypowych wzorców zachowań  - nazywanych „triadą autystyczną”.

Mimo intensywnych badań przyczyny autyzmu pozostają nadal nie wyjaśnione. Sugeruje się jednak, że u podstaw autyzmu leżą zaburzenia struktury i funkcji synaps czyli połączeń między komórkami nerwowymi. Synapsy przekazują (i modyfikują) informację; wiele z nich używa do tego związków chemicznych zwanych neuroprzekaźnikami. Za zaburzenia funkcji synaps mogą odpowiadać zarówno czynniki genetyczne (mutacje, polimorfizm) jak i środowiskowe (np. toksyny i infekcje w życiu płodowym). Nadal jednak badacze próbują rozwikłać zagadkę dotyczącą zaburzonej komunikacji między neuronami w autyzmie.

W niniejszym wykładzie przedstawiony zostanie stan obecnej wiedzy neurobiologicznej dotyczącej autyzmu. Omówione zostaną badania podstawowe, w tym na zwierzęcych modelach autyzmu, oraz potencjalne cele terapeutyczne w leczeniu tego zaburzenia.

Uczestnicy dowiedzą się jak wygląda przebieg różnych jednostek chorobowych. Czy dieta może wspomóc leczenie farmakologiczne? Co można zrobić gdy pacjent z różnych przyczyn nie może przyjmować pokarmów doustnie?

Dystrofie mięśniowe to grupa genetycznie uwarunkowanych chorób, które mogą prowadzić do znacznego ograniczenia sprawności ruchowej, dlatego budzą zrozumiały lęk. To sprawiło, że wokół dystrofii mięśniowych narosło wielu mitów – zarówno tych dotyczących istoty choroby, jej przebiegu, jak i dziedziczenia oraz możliwości terapeutycznych - także tych nowych, wykorzystujących najnowsze zdobycze nauki.

   Bardzo często umyka gdzieś fakt, że mięśnie szkieletowe nie chorują w sposób odosobniony: mogą dołączyć się objawy kardiologiczne, zaś gorsza sprawność ruchowa wpływa niekorzystnie na układ kostny, oddechowy i pokarmowy. Nie można tu także pominąć dobrostanu psychicznego chorego oraz jakości życia związanej z funkcjonowaniem społecznym, możliwością zdobycia wykształcenia oraz realizacji w życiu osobistym i zawodowym.