wykład

W polskiej tradycji narodowej i państwowej istnieją dwie koncepcje państwa, które można podsumować dwoma terminami: panująca dynastia Piastów i Jagiellonów. W związku z tym często wyrażamy przekonanie, że nasze państwo zniknęło z mapy Europy głównie za sprawą działań naszych agresywnych sąsiadów. Jednak czyniąc to, dystansujemy się od błędów w zarządzaniu państwem popełnianych przez pokolenia naszych przodków.

Wyobrażenie, że jedynym skarbem znalezionym w Polsce jest odkryty 35 lat temu skarb ze Środy Śląskiej czy namierzona jeszcze przed II wojną światową osada w Biskupinie to poważny błąd. W archeologii stale się coś dzieje, co każe nam spojrzeć inaczej na nasze dzieje, zwłaszcza ostatnio gdy pojawiły się nowe techniki badawcze. W ciągu ostatnich 20 lat doszło do wielu bardzo ciekawych odkryć, o których wiedzą nieliczni, a które robią wrażenie i to z różnych powodów. Oto subiektywny ranking 10 najciekawszych odkryć archeologicznych w Polsce.

Wykład dotyczyć będzie możliwości wsparcia osób w kryzysie, a także psychologicznych aspektów działania na rzecz innych. Przedstawione zostaną czynniki kształtujące postawy prospołeczne oraz przyczyny działalności na rzecz różnych grup społecznych.

Księga blasku czyli Zohar to księga powstała w średniowiecznej Hiszpanii. I choć podaje się, że jej autorem był wielki rabbi początku wieków, Szymon bar Jochaj, głębsza analiza, szczególnie lingwistyczna (dzieło napisane jest sztucznym aramejskim, w który wpleciono słowa arabskie, greckie i romance) wykazała, że tak naprawdę napisał ją kastylijski kabalista Mojżesz z Leonu podający się za osobę, która tylko odnalazła manuskrypt i przepisała go w kilku kopiach. Zohar, obrazoburczy dla jednych, stanowi dla drugich trzeci – po Torze i Talmudzie – najważniejszy tekst religii żydowskiej. Jest on swoistym podsumowaniem wielowiekowej mądrości Sefardyjczyków – zarówno reprezentantów kabały ekstatyczno-profetycznej, jak i teurgiczno-teoretycznej – przekazanym w formie opowieści o przygodach Szymona bar Jochaja, który wraz z synem oraz adeptami przemierza Palestynę, rozważając hebrajską Biblię, a w szczególności Pięcioksiąg. Wędrowcy w swoich rozmyślaniach uciekają się do autorytetu najwybitniejszych rabinów, a z tworzonej rzez nich egzegezy wyłania się swoista teoria Bożych Imion stanowiąca podstawę dla przyszłej mistyki żydowskiej, która w oparciu o Księgę Blasku powstanie na ziemiach Safedu za sprawą m. in. Mojżesza Cordovero i Izaaka Lurii. Niniejsze wystąpienie przedstawia tą teorię szczegółowo, posiłkując się dla lepszego zrozumienia zawiłości Zoharu objaśnieniami najważniejszych jego znawców, takich jak D. Matt, Ch. Mopsik, M.A. Ouaknin, G. Scholem i G. Vajda.

Słowa klucze: Zohar, Bóg, Szechina, imiona, judaizm

Ewolucja jest zjawiskiem, na które istnieje równie dużo, a często więcej dowodów niż na powszechnie uznawane teorie naukowe. Problem w tym, że trwa długo i trudno ją zobaczyć. Najszybciej rozmnażające się bakterie potrzebują 20 minut na podział materiału genetycznego, a potem rozwój do chwili ponownego podziału. Większe organizmy, których pewne cechy można obserwować i analizować ich zmiany z pokolenia na pokolenie, potrzebują na to minimum 4 dni. Tymczasem by zaobserwować ewolucję trzeba co najmniej kilku tysięcy pokoleń. Jest na to rada - zaprogramowanie populacji osobników rodzących, rozradzających się (z czym związane jest kopiowanie genów do potomstwa) i umierających. Czas trwania pokolenia w populacji wirtualnej skraca się do mikrosekund. Wystarczy do tego dodać cechę osobników, na którą wpływają geny i która wpływa na śmiertelność lub rozrodczość osobników, możliwość mutacji genów, a okazuje się, że ewolucja w takiej populacji pojawi się sama. Jest to nie tylko kolejny z dowodów na istnienie ewolucji. Możliwość jej obserwacji implikuje statystyczne analizy tego procesu. Ponadto poprzez zmiany strategii rozrodczych, sposobu wpływu cech osobników na śmiertelność i rozrodczość można zobaczyć jak to wpływa na przebieg ewolucji. Wszelkie pojęcia związane z ewolucją stają się w ten sposób zrozumiałe, a ich klasyfikacja uzasadniona.

Pewnie mało kto nie grał kiedyś w kalambury, ale czy wiele osób zastanawiało się, co mają one wspólnego z filozofią języka Augustyna z Hippony? W dialogu O nauczycielu ten „najbardziej grzeszny ze świętych” rozmawia ze swym synem Adeodatem właśnie o języku i w pewnym sensie gra z nim w „otwarte kalambury”. Wyjaśnia bowiem, dlaczego niektóre słowa bardzo trudno pokazać czy wyjaśnić. Razem z Augustynem przyjrzymy się tym trudnościom, postaramy się odgadnąć, czym właściwie są saraballe i rozegramy kalambury z filozofią starożytną w tle.

Federacja Rosyjska prowadzi działania hybrydowe, m.in. dezinformację, aby wpływać na procesy polityczne w państwach demokratycznych, polaryzować społeczeństwa i osłabiać swojego największego rywala - czyli Zachód. Ale czy rzeczywiście rosyjska dezinformacja jest skuteczna i w jakich wymiarach jest skuteczna?

Zajęcia, na których uczestnicy mogą poznać tajniki malarstwa akwarelowego, rysowania i szkicowania roślin. Na początku spotkania prelekcja o ilustracji przyrodniczej.

Przedmiotem wykładu będzie przedstawienie kilku wątków badawczych dotyczących germanu, w tym najnowszych własnych badań. German jest pierwiastkiem śladowym należącym do tzw. krytycznych surowców mineralnych. Z uwagi na zainteresowanie surowcowe, rozpoznanie obecności germanu koncentruje się jak dotąd na wybranych materiałach geologicznych, głównie złożach węgli i niektórych rud, głównie siarczkowych. Rozpoznanie germanu w wodach naturalnych jest bardzo nierównomierne, a niektóre rodzaje wód podziemnych są na tym tle nadal słabo zbadane. Jeszcze słabiej zbadany jest skład izotopowy germanu w wodach podziemnych.

Na Uniwersytecie Warszawskim przeprowadzone zostały ostatnio dwa projekty dotyczące badań germanu i jego izotopów w wodach mineralnych, leczniczych, termalnych i solankach z Sudetów i Karpat. Dostarczyły one unikalnych w skali światowej danych o składzie izotopowym germanu w różnych rodzajach wód podziemnych. Ponadto, badania te pokazały, że wiedza o germanie i jego izotopach może być przydatna dla wyjaśnienia genezy i ochrony wód podziemnych. Innym wątkiem, któremu poświęca się jak dotąd jeszcze niewiele uwagi są korzystne dla zdrowia właściwości germanu, a na tym tle szczególnie jego obecność w wodach leczniczych. Nasze badania pokazały, że w Karpatach występują bogate w german wody mineralne i lecznicze.

Korzystanie z urządzeń cyfrowych prze małe dzieci (zanim nawet pójdą do szkoły podstawowej) staje się coraz popularniejsze. Według badań Brzdąc w sieci, w 2020 rok w grupie dzieci w wieku 5 i 6 lat aż 75% korzystało już z urządzeń takich jak smartfony czy tablety (głównie do oglądania bajek). Psychologów i pedagogów niepokoi jednak potencjalnie negatywny wpływ używania takich urządzeń na rozwój dzieci. Podczas spotkania zostaną omówione wyniki badań dotyczących korzystania z urządzeń cyfrowych mobilnych przez małe dzieci w Polsce. Zostaną także omówione rozwiązania dotyczące tego, co robić, na co zwracać uwagę, aby korzystanie było (potencjalnie) mniej szkodliwe. 

Jak powstał nasz świat - to zasadnicze pytanie zadawane było od początków naszej cywilizacji. Każda kolejna cywilizacja tworzyła własną mitologię próbując odpowiedzieć na to pytanie. W referacie omówię aktualne zrozumienie historii naszego Świata, zaczynając od tajemniczych czarnych prążków w widmach gwiazd, a także od przełomowych prac takich uczonych jak Cecylia Payne, Albert Einstein, czy też Edwin Hubble. Omówię aktualne poglądy dotyczące budowy materii i budowy otaczającego nas Świata. Mimo gwałtownego rozwoju nauki w XX i na początku XXI wieku wiele pytań nadal pozostaje bez odpowiedzi, a proponowane modele są coraz bardziej egzotyczne.   

Wykład dla wszystkich (dzieci, młodzież, dorośli)

Czy komputery mogą myśleć jak ludzie? Jeszcze nie, ale ostatnie osiągnięcia sztucznej inteligencji prowadzą do wniosku, że być może taki moment kiedyś nastąpi. Ale nawet bez sztucznej inteligencji  proste operacje komputery mogą wykonywać dużo szybciej od człowieka, i co więcej, na ogół się nie mylą (mylą się co najwyżej programiści).  Okazuje się, że dowody niektórych twierdzeń matematycznych wymagają sprawdzenie kilku, kilkudziesięciu tysięcy stosunkowo prostych przypadków. Wymagałoby to pracy dziesiątków matematyków przez dziesiątki lat, natomiast komputer może to zrobić w kilka godzin.

Podczas wykładu zostaną omówione dwa przykłady takich twierdzeń: ile kolorów potrzeba do pomalowania dowolnej mapy, tak aby państwa mające wspólną granicę nie były oznaczone tym samym kolorem oraz jak pakować pomarańcze do skrzynek, aby zmieścić ich tam jak najwięcej.  Do dowodu tych twierdzeń wykorzystano właśnie komputery.

Wykład dla młodzieży i dorosłych.

Lina Bögli w latach 1892-1902 odbyła podróż dookoła świata - sama, bez pieniędzy. Rozpoczęła ją w Kwiatonowicach koło Gorlic. Z Brindisi popłynęła do Australii i dalej -
przez Tasmanię, Nową Zelandię, Samoa, Hawaje, Kalifornię, Wschodnie Wybrzeże Stanów Zjednoczonych, Kanadę. Gdy po dziesięciu latach wróciła do Kwiatonowic,
napisała książkę, która stała się bestsellerem w języku niemieckim, angielskim i polskim. Motorem podróży Liny była nieszczęśliwa miłość do polskiego oficera armii austro-
węgierskiej, Juliusza Bijaka.

Podczas wykładu zostaną przedstawione istniejące rozwiązania robotów-telemanipulatorów chirurgicznych i medycznych stosowane w praktyce medycznej oraz nowe koncepcje takich robotów i doświadczenia własne autora z zakresu projektowania i konstrukcji manipulatorów do zastosowań w medycynie.

Zostanie zaprezentowane spektakularne zastosowanie robotów chirurgicznych wykorzystywanych do operacji minimalnie inwazyjnych serca dotyczących wykonywania tzw. by-passów w chorobie niedokrwiennej serca. Najbardziej znane roboty dla chirurgii to AESOP i ZEUS oraz daVinci produkcji USA. W referacie zostanie przedstawiona typowa procedura stosowana w chirurgii z użyciem robota-telemanipulatora, w którym narzędzia są sterowane zdalnie, zaś kamera endowizyjna, przekazująca obraz operowanego miejsca, jest sterowana głosem. Stosowana jest tu technika endoskopowa, w której wprowadza się do ciała pacjenta narzędzia laparoskopowe zamocowane do ramion robota i specjalny układ optyczny - obrazowód z kamerą i źródłem światła. Ramiona robota kopiują ruchy rąk chirurga, ale są o wiele precyzyjniejsze, ponieważ drżenie rąk chirurga nie przenosi się na ramiona robota.

Ta nowa technika stała się obecnie bardzo atrakcyjna i dynamicznie się rozwija, brak jeszcze jednolitych standardów technicznych i projektowo-konstrukcyjnych w tym zakresie i wiele zagadnień czeka nadal na rozwiązania. Można je uzyskać na drodze analizy odpowiednio sformułowanych modeli uwzględniających specyfikę podejmowanych zagadnień z pogranicza anatomii, medycyny, biomechaniki i inżynierii medycznej – w referacie zostaną przedstawione nowatorskie metody projektowania i konstruowania innowacyjnych rozwiązań manipulatorów do zastosowania w medycynie.

Zajęcia mają charakter popularno-naukowy. Uczestnicy zdobędą podstawową wiedzę o immunologicznej odpowiedzi przeciwnowotworowej i nowych skutecznych lekach przeciwnowotworowych opracowanych w oparciu o zastosowanie przeciwciał. Na zakończenie uczestnicy będą mogli wziąć udział w quizie i zdobyć certyfikat zwycięzcy.

W trakcie spotkania  przedstawimy wyniki naszych badań nad społecznymi skutkami pandemii Covid-19. W ich ramach od 2020 r. przeprowadziliśmy w sumie kilkaset wywiadów dotyczących życia w  pandemii, trzykrotnie wracając do tych samych osób i rozmawiając rokrocznie tak o bieżącej sytuacji, jak i trwalszych zmianach. Pozwoliło nam to zaobserwować, jak w różnym czasie reagowaliśmy na pandemię: jak ją oswajaliśmy, jak się do niej przyzwyczajaliśmy, jak zmienialiśmy nasze nawyki,  ale też jak zapominaliśmy o zagrożeniu lub zmienialiśmy nasze zdanie na jego temat. Wspólnie zastanowimy się też nad tym, jakie wnioski płyną z tych doświadczeń, które były udziałem nas wszystkich, a także nad ich interpretacjami. Postaramy się też przewidzieć, jak będziemy opowiadać o pandemii za kilka, kilkanaście czy kilkadziesiąt lat.

Po naszym wystąpieniu planujemy dyskusję o roli i wadze osobistych doświadczeń i wspomnień na temat pandemii Covid-19, a także ich znaczeniu dla nas i całego społeczeństwa.

Filozofowie XVII i XVIII wieku wiele uwagi poświęcali uczuciom czy, jak byśmy dzisiaj powiedzieli, emocjom. Jednocześnie, raczej nie traktowali teorii uczuć jako całkiem odrębnej problematyki. Rozwijali ją w szerszym kontekście, na przykład w obrębie rozważań dotyczących wiary i nawrócenia (Pascal) lub moralności (Hume, Spinoza). Te odległe próby ujęcia natury emocji – proponowane na długo przed powstaniem współczesnych nauk kognitywnych – okazują się zaskakująco przekonujące i trafne z perspektywy współczesnej filozofii umysłu i psychologii poznawczej. W wykładzie naświetlam te podobieństwa i próbuję odpowiedzieć na pytanie o ich źródło.

W czasach rozwoju samochodów hybrydowych i walki o czystość środowiska, rotacyjny silnik wykorzystujący jako paliwo wodór może być interesującą alternatywą dla silników tłokowych. Brak elementów wymagających smarowania pozwala na wytwarzanie tylko wody jako produktu spalania.

Algorytmy i modele matematyczne, które tworzą sztuczną inteligencję są coraz większą częścią naszego życia dlatego budzą zarówno zainteresowanie jak i uzasadnione obawy. Czy sztuczna inteligencja to dla rozwoju ludzkości szansa czy zagłada? Czy jest się czego bać? Podczas wykładu dowiemy się jak możemy wykorzystać sztuczną inteligencję w codziennym życiu, poznamy jej wpływ na społeczeństwo, odkryjemy potencjalne zagrożenia i konsekwencje. 

Kampania wyborcza to dla polityków czas obietnic i intensywnych starań o jak najkorzystniejszy wizerunek. Jak partie i kandydaci radzą sobie z wyborem treści prezentowanych w tym czasie? W trakcie wykładu zostanie pokazane, w jaki sposób systematycznie badać strategiczny dobór tematów kampanii wyborczej. Zostaną zaprezentowane i przeanalizowane niektóre strategie polskich partii politycznych z okresu 1991-2019 związane z wyborem podejmowanych tematów oraz stosowaniem kampanii negatywnej. Na koniec spotkania przyjrzymy się trwającej kampanii przed wyborami parlamentarnymi 2023 roku.

O ryzyku w biznesie często mówi się we współczesnych dyskusjach o gospodarce ― między innymi w związku podejmowaniem nadmiernego  ryzyka przez banki przy udzielaniu kredytów i przyczynami kryzysu finansowego lat 2007-2009. Z drugiej strony ryzyko omawiane jest w również kontekście pozytywnym: gotowość do jego podejmowania wiązana jest z etosem przedsiębiorcy (m.in. w niektórych pracach austriackiej szkoły ekonomii). Temat ryzyka jest również obecny w wielowiekowej historii języka ekonomicznego i koncepcji ekonomicznych, rozwijanych zwłaszcza od XIII stulecia. W perspektywie historycznej zagadnienie to również miało dwie strony: negatywną – dotyczącą lichwy – i pozytywną,  w ramach koncepcji „godziwego zysku”.

Historyczne pojęcie ryzyka – łac. periculum – było jednak rozumiane inaczej niż dziś… Chodziło o przejmowanie na siebie odpowiedzialności za przedsięwzięcia gospodarcze, albo – w sensie negatywnym – o zakaz przerzucania takiej odpowiedzialności na innych. Do tego dochodzi rozróżnienie między ryzykiem biznesowym sensu stricto, a ryzykiem związanym niebezpieczeństwami takimi jak katastrofa okrętu handlowego lub napaść na gościńcu. Przykład tego drugiego rozumienia ryzyka znajdujemy w słynnym kanonie papieskim „Naviganti” z 1234 r., dotyczącym tzw. pożyczki morskiej (X. 5.19.19). Brak właściwego rozumienia dawnego pojęcia ryzyka prowadzi do istotnych nieporozumień, dotyczących zwłaszcza historii bankowości i problemu lichwy (nie jest nich wolna np. opublikowana niedawno monografia Jakub Fugger i jego epoka. Największy bogacz wszech czasów). 

Historia gospodarcza i historia instytucji ekonomicznych  pokazują, iż etyczne aspekty ryzyka przyczyniły się niegdyś do upowszechnienia określonych form prawnych w działaniach gospodarczych (np. spółki komendy). Istotne jest również pytanie: czy i na ile pozytywna strona koncepcji ryzyka była historycznie katalizatorem rozwoju przedsiębiorczości. 

Zarówno nauka, jak i zdrowy rozsądek wytwarzają obraz klimatu, zmiany klimatycznej i roli człowieka w tym procesie. I choć te dwa źródła poznania pozostają ze sobą w związku, to nie pokrywają się. Sprawa ma się jeszcze gorzej, gdy chcemy wprowadzić szerokie reformy, które mają powstrzymać metamorfozę Ziemi o poważnych konsekwencjach społecznych i uruchomić procesy racjonalnej adaptacji. Nauka dostarcza recept, które nakazują natychmiastową i głęboką transformację stylów życia, transportu, polityki energetycznej itd. Zdrowy rozsądek domaga się z kolei m.in. zachowania zasady sprawiedliwości w wymiarze międzynarodowym i społecznym, kalkulacji rachunku zysków i strat na poziomie realnych wspólnot politycznych oraz przestrzegania zasady politycznego realizmu. Powstające konflikty wartości wydają się nierozwiązywalne, lecz zrozumienie ich jest konieczne do skutecznego i sprawiedliwego projektowania rozwiązań politycznych.

Fizycy cząstek elementarnych próbują znaleźć odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące budowy Wszechświata: jakie są podstawowe składniki materii, jakie prawa rządzą ich oddziaływaniami. Świat cząstek elementarnych opisywany jest obecnie przez teorię zwaną Modelem Standardowym. Model ten zawiera klasyfikację cząstek elementarnych – najmniejszych, niepodzielnych cegiełek, z których składają się inne cząstki, atomy i wszystkie rzeczy we Wszechświecie. Podstawowymi składnikami materii są fermiony: kwarki i leptony. Z kwarków zbudowane są na przykład nukleony, a więc proton i neutron, które znajdziemy w jądrach atomowych. Przykładem leptonu jest natomiast elektron, który krąży na orbicie wokół takiego jądra. Model Standardowy opisuje trzy spośród czterech znanych nam oddziaływań: oddziaływania elektromagnetyczne, słabe i silne. Oddziaływania pomiędzy cząstkami elementarnymi przenoszone są przez bozony – przykładem może być tu foton, który jest nośnikiem oddziaływań elektromagnetycznych. Doświadczenia w fizyce cząstek elementarnych prowadzone są przy użyciu akceleratorów, w których cząstki przyspieszane są do bardzo wysokich energii i poruszają się z prędkościami bliskimi prędkości światła. Poprzez zderzanie ze sobą tak szybko poruszających się cząstek możliwe jest badanie struktury wewnętrznej materii, a nawet wytworzenie nowych nieznanych dotąd cząstek. W trakcie wykładu opowiem o eksperymentach prowadzonych przy akceleratorach wysokich energii, w szczególności o badaniach przy Wielkim Zderzaczu Hadronów (LHC) znajdującym się ośrodku CERN pod Genewą. W olbrzymich układach eksperymentalnych, zbudowanych przy LHC, bada się głównie zderzenia rozpędzonych protonów, ale nie tylko. Opowiem również o badaniach, w których w akceleratorze przyspiesza, a następnie zderza się ze sobą, nie protony, a jądra atomowe. Możliwe jest wtedy wytworzenie warunków jakie istniały w pierwszych ułamkach sekundy po Wielkim Wybuchu.  Oczekuje się, że w takich warunkach, na krótką chwilę, powinien powstawać nowy stan materii, zwany plazmą kwarkowo-gluonową. Jest to szczególny rodzaj materii jądrowej, która jest bardzo gorąca i gęsta.  Składniki plazmy kwarkowo-gluonowej niosą specyficzny ładunek, określany mianem koloru, który odpowiada za występowanie oddziaływań silnych. Oddziaływania te powodują,  że składników plazmy nie da się wydzielić by zaobserwować je eksperymentalnie - w eksperymentach możemy natomiast wytworzyć i badać charakterystyki tej „kolorowej” materii.